Morgunblaðið - 14.02.1986, Blaðsíða 12

12 B
Árstíöabundlð hnupl
Ef litið er á meðfylgjandi töflu
sem sýnir tilkynningar um búðar-
hnupl til lögreglunnar má merkja
þar talsverða aukningu, þó líklega
megi rekja hana aö hluta til aukn-
ingar í tilkynningunum sjálfum,
sem og aukíns búðarhnupls. Versl-
unarmenn sem við ræddum við
voru sammála um að búðahnupl
færðist í vöxt og til aö varpa Ijósi
á fjölda slíkra tilfella er, að sögn
Ragnars Haraldssonar, verslunar-
stjóra í Hagkaup, að meðaltali
tekin þar einn búðarhnuplari á
dag. Svipaða sögu sagði Sigurður
Björnsson, annar tveggja verslun-
arstjóra í Miklagarði, þaö eru ekki
margir dagarnir þar sem ekkert
grunsamlegt kemur upp. Hins
vegar er Ijóst að búöarhnupl er
árstíðabundið, eykst oft rétt fyrir
stórhátíðir og á útsölutímum,
þegar talsverð ös er alla jafna í
verslunum. „En hættan er ekki
minni þegar mjög lítiö er að gera
og starfsfólk kannski ekki eins vel
á verði vegna þess,“ bendir Guð-
laugur Bergman á og það leiðir
hugann að nokkru sem kom upp
í samtali við Guðna Þorgeirsson,
fulltrúa fyrir Kaupmannasamtökin;
hinn almenni viðskiptavinur ætlast
til þess að visst öryggi sé viðhaft
í verslunum. Mörgum finnst
óþægilegt að koma inn í tóma
verslun og líður hálfilla þar til
starfsmaður er kominn fram í búð-
ina. Guðni vildi ennfremur beina
því til kaupmanna að láta ekki
tortryggnina hiaupa með sig í
gönur, „því þó að tveir menn hafi
verið staðnir að verki í einni versl-
un þá mega menn ekki fara að
gruna alla viðskiptavini um að vera
misindismenn og kalla þjófur, þjóf-
ur“.
Innanbúðarhnupl
Verslanir hafa ýmsar leiðir til að
fyrirbyggja búðarhnupl — að svo
miklu leyti sem það er hægt, en
eins og fram kom í máli Stefáns
Friðfinnssonar væri eina leiðin lík-
lega að láta eftirlitsmann fylgjast
með hverjum einasta kúnna „en
það þýddi þá einfaldlega aö þaö
þyrfti að láta einhvern fylgjast með
eftirlitsmönnunum," segir Stefán
og vísar til innanbúðarhnupls, sem
hann kveðst telja öllu alvarlegri
hlut. Það kemur heim og saman
við orð Jóhanns Guðmundssonar
hjá öryggisfyrirtækinu Securitas,
sem annast m.a. rýrnunareftirlit
fyrir fyrirtæki. Þ.e. eftirlit með vöru
á leiðinni skipshlið — vöruskemma
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR14. FEBRÚAR1986
Talsvert áhyggjuefnl er hversu auðvelt
virðist að koma stollnni vöru í verð og
þarf að brýna fyrlr almenníngi að kaupa
ekki vöru á óeðlilega lágu verði. Sé stolin
vara rakin til kaupanda stendur hann uppi
með skaðann af kaupunum.
— flutningstæki — vörulager —
verslun — neytandi. „Mesta vörur-
ýrnunin verður áður en í verslunina
er komið, hún er á leiöinni frá
skipshlið á vörulager. Oft virðist
um að ræða samstarf starfsmanns
og utanaðkomandi aðila, sem þá
felst í misskráningu á lager, ýmis-
konar pappírabreytingum og öðru
slíku," segir Jóhann. Securitas
hefur m.a. veitt öðrum fyrirtækjum
sem eiga í stórum vandræðum
vegna vörurýrnunar, þjónustu á
borð við þá að „planta" eftirlits-
mönnum á meöal starfsfólks, sem
og viðskiptavina. Þetta leiðir hug-
ann að þeirri staðreynd að hér-
lendis hefur ekki tíðkast sú hefð
sem margir nota ytra, að hafa
einkennisklæddan eftirlitsmann í
verslunum. Skoðanir manna hér
heima á slíku augljósu eftirliti eru
misjafnar, „ég skil ekki hvað er
svona merkilegt við íslendinga að
það má ekki sýna að strangt eftir-
lit sé með viðskiptavinunum" segir
einn og annar sagði „99% ís-
lenskra viðskiptavina eru strang-
heiðarlegt fólk og óþarfi að láta
það líða vantraust í verslunum".
Fyrirbyggjandi
aðgerðir
En þó skiptar skoðanir séu á
því að hafa verði, þá voru menn
sammála um nauðsyn fyrirbyggj-
andi aðgerða sem og eftirlits með
búðarhnupli. Þær eru misjafnar,
en t.d. lítið frábrugönar hjá þremur
fyrrnefndum stórmörkuðum. „Við
treystum á að starfsfólkið sé vel á
verði og það er okkar vörn fyrst
og fremst," segir Ragnar Haralds-
son. „Verði það vart við eitthvað
grunsamlegt lætur það verslunar-
stjóra vita sem síöan tekur á mál-
inu ef ástæða þykir. En eðlilega
reynum við að komast hjá því að
ganga á fólk nema við séum 100%
vissir í okkar sök. Það eru jú dæmi
þess aö viðskiptavinir hafi komið
inri í verslun með einhverja hluti í
vösum sínum, tekið þá upp og
sett ofan í aftur og þannig vakið
grunsemdir." Hagkaup hafði áður
fyrr sjónvarpskerfi í versluninni en
hætti meö það.
Hnuplaði og sótti
svo um vinnu
Sjónvarpskerfi er uppi bæði í
Miklagarði og Vörumarkaðnum og
mikið til notaö til að fylgjast aðilum
sem hafa vakið grunsemdir. „Svo
höfum við alltaf einhvern sem er
reiðubúinn að bregða sér í utan-
yfirflík og fara fram í verslunina til
að fylgjast með grunsamlegu
fólki," segir Sigurður Björnsson og
bætir við að oft sé heppilegt að
láta fólk finna að með því sé fylgst.
Þeir sem ætla sér að hnupla sjá
ef einhver er alltaf á vappi í kring-
um þá, á meðan venjulegir við-
skiptavinir láta slíkt sig litlu skipta.
Og finni fólk að því sé veitt eftirtekt
er ekki ólíklegt að það hafi sig á
brott eða geri eins og gerst hefur,
skilji við fenginn." Sigurður benti
hins vegar á, eins og reyndar fleiri,
aö það væri oft ógerlegt að sjá út
hnuplara, þar væri um að ræða
ólíklegasta fólk, jafnvel fólk sem
verslaði fyrir talsverðar upphæðir
og hnuplaði í leiðinni. í Miklagarði
var um tíma fastur eftirlitsvörður,
en Sigurður sagði reynsluna af
slíku vera þá að í fyrstu tækju slíkir
aöilar mjög vel eftir öllu sem fram
færi, en þegar á liði minnkaði það,
mögulega vegna þess að útséðir
hnuplarar áttuðu sig á þeim.
„Við höfum jafnvel dæmi þess
að kona sem var tekin i versluninni
fyrir hnupl sótti um vinnu hjá okkur
mánuði síðar," segir Sigurður. Af
hverju gerði hún það? Þar vaknar
aftur spurningin um innanbúðar-
hnupl, kannski ekki síst þar sem
starfsfólk veit oft hvernig vörnum
gegn slíku er háttað og getur komist
framhjá þeim. Þó ber að gæta
þess möguleika sem Guðlaugur
Bergman benti á, að sé komið fyrir
öryggiskerfi í verslun, en vörurýrn-
um heldur áfram, þá leiöir það
óneitanlega grunsemdir að þeim
sem þar starfa - og það veit starfs-
fólk líka.
Samstarf á meðal
kaupmanna
Um þetta segir Stefán Friðfinns-
son: „Það er ekkert ólíklegt að í
verslunarfyrirtæki sem hefur 150
starfsmenn í vinnu, séu kannski
fimm óheiðarlegir sem varpa grun-
semdum á stóran hluta starfs-
fólksins. Við tökum mun harðar á
innanbúðarhnupli og látum jafnvel
vita af fólki til annarra stórmark-
aða, því það vill enginn sínum
samkeppnisaðilum svo illt að þeir
ráði þjófa í vinnu. Eins er ef við
verðum varir við óheiðarlega heild-
sala eða útkeyrsluaðila." Þessu
viðvíkjandi hefur komið til tals í
kaupmannahópi aö hafa með sér
samstarf um upplýsingar varðandi
búðarhnupl. Einnig voru margir
þessara aðila sammála um að hér
á landi vanti tilfinnanlega svo-
nefndan „smámáladómstól" sem
tæki á málum á borð við búðar-
hnupl. „Yfirleitt er málið þegar
sannaö og ekkert til fyrirstöðu að
því Ijúki viku eftir atburðinn, í stað
þess að það fari hina venjulegu
kerfisleið og svo gott sem týnist
innan um alvarlegri afbrotamál,"
segir Stefán. Hann kveðst helst
vilja sjá þessum málum lokið með
því að viðkomandi hreinlega vinni
þau af sér á einhvern máta og
muni þannig eftir afbrotinu „í stað
þess að skýrsla sé tekin af fólki,
vörunni skilað og málinu þar nán-
ast lokiö. Búðarhnuplarar virðast
vita um þennan gang mála, sbr.
eitt tilfelli þar sem kona var staðin
að búöarhnupli, látin gefa lögregl-
unni skýrslu og baö þá fyrir alla
muni að flýta sér við skýrslugerð-
ina því hún þyrfti að ná rútunni til
heimabæjar síns. Hún var ekkert
að ræöa við lögregluna í fyrsta
sinn og líklega ekki í það síðasta
heldur." Varðandi þetta má geta
þess að búðarhnupl eru ekki opin-
ber mál, heldur er kaupmaðurinn
tjónþoli og í hans hlutverki að
leggja fram kæru á gerðanda.
Ef ég bara. ..
Búðarhnupl sem og vörurýrnun
er augljóslega vandamál sem blas-
ir víðsvegar við verslunareigend-
um, þó erfitt sé að átta sig ná-
kvæmlega á þeim upphæðum sem
um ræðir, ekki eru til kannanir þar
að lútandi og hvað tryggingarfé-
lögin varðar þá er þar skýrt tekið
fram að tryggt er gegn innbrotum
en ekki hnupli, að sögn Matthíasar
Péturssonar hjá Brunabót. Menn
eru þó sammála um að almennt
sé farið að spyrna gegn þróuninni
í meira mæli en áður, ekki síst
fyrir tilkomu yngra fólks í versl-
unarrekstur. „Áður fyrr var mjög
algengt að verslunareigendur
fengju sér öryggisviðbúnað; þjófa-
varnarkerfi, sjónvarpsvélakerfi,
skynjara, plastmerkin eöa hvað
sem það nú var, í kjöifar þess að
hafa orðiö fyrir tjóni," segir Friðrik
H. Friðriksson. „Núorðiö eru menn
farnir að huga að öryggi án þess
að þurfa að segja “ef ég bara hefði
..." Friðrik bendir á, eins og Jó-
hann Guðmundsson, aö þaö þýði
■feÚÐA
HNUPL
í Þýskalandi
Margir vegfarendur
stoppa þegar kallað
er „stöðvið þjóf-
inn“f en fæstir
hreyfa hönd né fót
til hjálpar þeim sem
eftirförina veitir.
AAIIt yfirbragö
mannsins vareinkar
traustvekjandi, og
klæönaður hans
greinilega af van-
daöra taginu. Hann var nýhorfin úr
búðinni, þegarverslunareigandinn
tók eftir að sérstaklega skrautlegt
50.000 króna úr einnig horfið en
einmitt þetta úr var ekki með
þessu nauösynlega verðspjaldi
tengdu aðvörunarkerfi verslunar-
innar.
Verslunareigandinn var einn í
búðinni, en ungur viðskiptavinur
brá eldsnöggt við og náði mannin-
um eftir 50 metra. „Úrið, herra
minn. Þú verður að skila úrinu
undireinsl" másaði hann.
„Fyrirgefðu, ungi maður,” svar-
aði sá glæsilegi. „Þetta er einhver
misskilningur; ég fór með úrið í
viðgerð og var bara að ná í það
aftur. Framtak þitt er til fyrirmynd-
ar, en ég er læknir, eftir 15 mínút-
ur byrjar viðtalstíminn hjá mér.
Skilaðu kveðju til kaupmannsins."
Og þarviðstóð.
Varnaraðgerðir
verða œ algengari
í umræddri verslun var rýrnunin
orðin geigvænleg — næstum því
10% af umsetningu — og verslun-
areigandinn ákvað að kaupa raf-
eindastýrt öryggiskerfi. í fyrstu
heyrðist tíöum skerandi aðvöruna-
rvæl, en núorðið lætur kerfið
stundum bara til sín heyra 2-3
sinnum á dag, jafnvel ekkert í
heila viku. Allar vörurnar eru með
segulborða, sem setur aðvöruna-
rkerfið af stað hafi borðinn ekki
veriö fjarlægður.
Miskilningur ætti naumast að
hljótast af, einungis einn við-
skiptavinur fer um örýggishliðið í
einu. Þó hefur þessu kerfi verið
fundið það til foráttu, að það geti
gefið aövörunartón, ef einhver ber
á sér tilsvarandi hlut úr málmi. Á
móti er sagt: „Beri einhver slíkan
málmhlut á sér, þá gefur aðvö-
runarkerfið strax frá sér merki,
þegar viðkomandi gengur inn í
búðina."
Eins getur komið fyrir að
gleymst hafi að taka segulborð-
ann af vöru, en afgreiðslufólkið
áttað sig á eigin mistökum.
Stöðvið manninnl
En ekki vantar sökudólga:
„Maður hrekkur í kút við hverja
aðvörun," segir verslunareigandi.
Oft reyna búðarþjófar að flýja.
„Einu sinni hljóp ég á eftir konu
og kallaði stöðugt „stöðvið kon-
unal” þar til húsasmiður náði
henni."
En vegfarendur aðstoða sjald-
an við eftirförina. Flestir stoppa
þó, einungis til að fylgjast með
spennandi atviki.
„Ég held, að mér þyki sjálfum
þessi leiöindaatvik snöggtum
neyðarlegri og óþægilegri heldur
en hnuplurum sjálfum", segir einn
kaupmaður. Réttarfarslega horfa
málin þannig við: Verslunarfólk
hefur rétt til að biðja viðskiptavin,
valdan að viðbrögðum viðvöruna-
rkerfisins um að koma aftur í versl-
unina, eða „fylgja" mönnum, reyn-
ist þeir ekki samvinnuþýðir. Það
eru nefnilega ekki allirog afleiöing-
in oft handalögmál. Þrátt fyrir öll
þau fjölmörgu skýlausu þjófnaðar-
mál, sem ég het staöiö viðskipta-
vini mína að, er ég alltaf jafn log-
andi hræddur við, að hafa orðiö á
mistök. Það er ekki eins og þetta
fólk beri það utan á sér, að um
þjófaséaðræða."
Hreinasta plága
Kaupmenn brýna starfsliðinu
að koma fram af fullri hæversku
en festu, sé einhver er grunaður
um hnupl. Viðkomandi erávarpað-
ur kurteislega á þessa leið: „Af-
sakið, en þegar þú varst að fara
út úr búöinni, fór aðvörunarkerfiö
í gang. Því miður verðum við að
ganga úr skugga um þetta, því
að ef þú ferð í aðrar búðir, gæti
þetta líka komið fyrir þar, og það
kynni að hafa óþægindi í för með
sér."
Beðið er um plastpokann eða
töskuna og henni haldiö í nám-
unda við rafeindaaugað. Gerist
ekkert er viðskiptavinurinn beði>>'>
um að ganga í gegnum rafeinda-
hliðið án pokans eða töskunnar,
enda margir með góssið innan-
klæða.
A þessu sviði eru líka til sérlega
færir og bíræfnir „fagmenn". í
versluninni sem getið var í upphafi
birtist annar prúðbúinn viðskipta-
vinur. Þegar hann yfirgaf verslun-
ina fór kerfið af stað. En þegar
málið var athugað, steinþagði
aðvörunarkerfið þegar taska
mannsins var borin upp að því
sem og þegar hann fór um hliðið.
Viðskiptavinurinn varð illur: „Þetta
læt ég ekki bjóða mér öðru sinni;
að verða fyrir svona ásökunum i
þessari verslun." Kaupmaðurinn,