Morgunblaðið - 14.02.1986, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. FEBRÚAR 1986
B 13
ekki að setja upp t.d. sjónvarps-
I myndavélakerfi ef enginn horfir á
skjáinn. „Til þess að öryggiskerfi
virki verður að virða þær um-
gengnisreglur sem því fylgja.
Þarna ræður mannlegi þátturinn
fyrst og fremst. Við, sem seljum
og setjum öryggisbúnað upp, ger-
um það til að hann virki, en þarna
verða hlutaðeigandi aðilar að virka
líka. Það flytur enginn inn öryggis-
kerfi sem er ekki gott, slíkt yrði
fljótt að spyrjast út og koma við-
komandi fyrirtæki á hausinn og ég
get fullyrt að það sem er í boði
hjá okkur og okkar samkeppnisað-
ilum, Securitas og Vara er 1. flokks
öryggisbúnaður - sem auðvitað
gerir ekkert gagn ef hann er ekki
rétt notaður, hvað þá ekkert not-
aður,“ segir Friðrik. Og til er dæmi
um verslunareiganda sem tók
kerfið úr sambandi yfir helgar, “af
því að það eyðir bara rafmagni".
"Hann fékk líka að kenna á því,"
segir Grétar Norðfjörð.
Blóðkrónurnar
og öryggið
Jóhann Guðmundsson hjá Secu-
ritas tekur í sama streng og er
harðorður í garð íslendinga varð-
andi öryggismál yfirleitt, „þó
kannski sé ekki við öðru að búast
í samfélagi þar sem opinber
sjúkrastofnun þarf að brenna ofan
af fólki til að farið sé að fjárfesta
í reykskynjurum", segir Jóhann.
„En Islendingar virðast oft láta það
nægja að fara hálfa leiðina í örygg-
ismálum til að spara einhverja
hverfandi upphæð, eða þá sleppa
því alfarið og sitja svo uppi með
gífurlegan skaða ef eitthvað gerist.
Þessum blóðkrónuhugsunarhætti
verður að breyta, ekki bara hjá
verslunareigendum og öðrum í
fyrirtækjarekstri, heldur hjá því
opinbera og almenningi yfirleitt.
Hann er að breytast, en við eigum
ennþá langt í land." Hvað „blóð-
krónurnar" varöar er rétt að geta
þess að tryggingafélögin veita
fyrirtækjum vissan iðgjaldsafslátt
vegna öryggiskerfa, en það verða
þá að vera kerfi sem virka eftir
lokunartíma fyrst og fremst.
Af þessu má sjá að margar og
misjafnar hliðar eru á því máli sem
við höfum fjallað um hér — búðar-
hnuplinu og öllu sem því tengist.
Eina örugga lausn virðist ekki aö
finna, þó margar leiðir séu því til
varnaðar. Hitt er eins víst að búö-
arhnupli verður vart útrýmt, svo
við Ijúkum þessari umfjöllun á
orðum Grétars Norðfjörð: „Það er
ekkert kerfi, vélvætt eða mannlegt,
svo fullkomið að framhjá því verði
ekki komist og á meðan hægt er
að hnupla, þá verður hnuplað."
BÚÐA
HNUPL
í Finnlandi
í Finnlandi var árið 1983 gerð könnun er varðaði búðahnupl
og tók hún yfir stórversianir í þremur borgum. í Helsinki
leit dæmið þannig út: • Af 2.854 hnuplurum sem staðnir
voru að verki voru 50,7% karlmenn, 23,3% konur og 25%
börn og unglingar. • 26,1% voru undir tvítugu, 18.4%
voru á aldrinum 20-30 ára, 19,8% voru 'a aldrinum 30-40
ára og 24% voru yfir fimmtugt. • 9,7% þjófnaðanna gerð-
ust fyrir kl. 12 á hádegi, 29,9% á milli 12.00 til 15.00, 40%
á tímabilinu 15.00 til 18.00 og 20,4% eftir kl. 18.00. •
Verðmæti þess sem hnuplað var, var að meðaltali um kr.
569 hjá karlmönnum, um kr. 834 hjá konum og um kr. 625
hjá börnum og unglingum. • 44% sem stolið var voru
matvörur, 7% var bjór, 16% vefnaðarvara, 1% tóbak, 3%
snyrtivörur. Aðrar vörur námu 28% þess sem hnuplað var.
miður sín yfir mistökunum ætlaði
að fara að afsaka þetta frumhlaup
sitt, þegar annar viðskiptavinur
sagði: „Þarna liggur hluturinn á
stólnum, ég sá þegar maðurinn
kastaði honum frá sérl" ( fátinu
sem á eftir fylgdi sá prúðbúni þjóf-
urinn sitt óvænna og flúði.
Kveinstafir
Þeir, sem eru grunaðir um
hnupl í verslunum, sármóðgast
oft og eru hrokafullir í viðmóti, þó
framkoman breytist undrafljótt,
þegar staðreyndirnar liggja fyrir á
óhrekjanlegan hátt: „Ég grátbæni
þig um að falla frá kæru“, stamaöi
virðuleg kona, sem er kennari í
framhaldsskóla, þegar hún var
beðin um persónuskilríki sín, eftir
að hafa orðið uppvís að hnupli.
„Sonur minn er verkfræðingur,
hann mundi ganga út og drekkja
sér, ef hann kæmist að því, að
móðir hans hefði veriö staðin að
þjófnaði", sagði annar hnuplari,
kona á sjötugs aldri. Veitingahús-
seigandi einn, sem hafði verslað
í búð fyrir rúmlega 900 krónur og
gripið með sér í leiðinni Ijómandi
fallegan kveikjara, sem kostaði kr.
6000.- varð uppvís að stuldinum
en komst þó undan með þýfið.
Verslunareigandinn hafði sam-
band við hann og brátt birtist
starfsmaður og borgaði kveikja-
rann. Rök veitingamannsins: „Á
matstaönum hjá mér er líka alltaf
verið að stela einhverju."
Sumir verslunareigendur hafa
reynt að draga úr gripdeildunum,
m.a. með miðum hjá varningnum
og áletrunum eins og „Gjörið svo
vel að snerta ekki vöruna, við
veitum gjarnan alla aðstoð." En
viðskiptavinir kunna yfirleitt ekki
að meta slíkt fyrirkomulag. Nú á
dögum vill fólk, sem kemur inn í
búð til að versla, ekki bara fá að
sjá hlutina tilsýndar, heldur taka
þá sér í hönd og grandskoða.
Atvinnumennska
Víða erlendis hafa atvinnuþjófar
sérhæft sig í vöruþjófnaði úr búð-
um og sýna oft alveg ótrúlega
kænsku og bíræfni við iðju sína.
En það eru samt ekki atvinnu-
þjófar, sem valda verslununum
mestum skaða, heldur hinn vax-
andi fjöldi áhugamanna í „faginu".
Tjónið getur orðið gífurlegt hjá
sumum verslunum, og í heild
nemur það ekki aöeins milljónum
þýskra marka heldur öllu fremur
tugum milljóna, þegar verst lætur.
Þeir kaupmenn, sem mest verða
fyrir barðinu á gripdeildum, vita
ekki sitt rjúkandi ráð við þessum
ófögnuði, en framleiðendur og
söluaðilar viðvörunarkerfa af ýmsu
tagi núa saman höndunum af
ánægju. Æ fleiri verslanir verða
að fjárfesta í dýrum aðvörunarkerf-
um til að hamla gegn vörurýrnun-
inni, en enginn kaupmaður gerir
það með glöðu geði að láta raf-
eindakerfi taka að sér gæslu vö-
runnar. Þeir vita nefnilega að sá
viðskiptavinur, sem verður fyrir
því að kerfið argar að honum með
sínum skerandi vælutóni, hann
lætur oftast ekki sjá sig aftur í
þeirri verslun.
Sjúkdómurinn
sem gerir fólk
ómedvitað að
hnuplurum.
Stelsýki, öðru nafni
kleptomaia, nefnist
sá orsakavaldur búð-
arhnupls sem er af
talsvert öðrum toga
en aðrir slikir. Stelsýki er talin
valda í um 5% tilfella þegar búðar-
hnupl er annars vegar og virðist
þá vera um að ræða hnupl sem
er ekki skipulagt fyrirfram og ekki
í ábataskyni, áhættan í engu
samræmi við verðmæti hlutanna.
Eins eru mörg dæmi þess að
stelsýkissjúklingar taki ávallt sama
hlutinn, þó sýnilegt sé að þeir
hafi af honum engin not og fleygi
hlutnum jafnvel þegar úr verslun-
inni er komið. Hnupl sem þessum
sjúkdóm fylgir einskorðast þó ekki
við verslanir. Við báðum GRÉTAR
SIGURBERGSSON, geðlækni að
segja okkur nánar frá sjúkdómn-
um.
„Kleptomanian eða stelsýkin er
yfirleitt í tengslum við þunglyndi
og mjög skyld öðrum fyrirbrigðum
sem geta gerst í því ástandi s.s.
íkveikjuárátta (pyromania), glugga-
gægisárátta (voyeurisma), sjálfs-
sýningarárátta (exhibitionisma) og
svo spilafíkn. Þannig getur þung-
lyndið brotist út, en því fylgir
Sjálfsásökunin, hræðslan við
umtal og ásakanir annarra
verður yf irþyrmandi, samfara
geðshræringunni yf ir því að
hafa stolið. Sjálfsmorðshætt-
an á þessu tímabili er mikil.
mikill kviði og fólk beitir ýmsum
leiöum til að losa sig við hann.
Hins vegar virðist kynbundið í
hverju kvíðinn birtist. Konur t.a.m.
virðast ekki fá íkveikjuáráttuna og
verða brennuvargar, það er frekar
að þær fari út í stelsýkina eða
spilafíkn af þeirri stærðargráðu að
þær leggja stund á bingó, t.d. i
landi eins og Sviþjóð þar sem
hægt er að spila það allan sólar-
hringinn. Hérna gætu t.d. spila-
og leiktækjakassar gert þetta
sama. Hins vegar verður að at-
huga það i allri svona umræðu
að stelsýki er sjaldgæfur geðsjúk-
dómur, en hins vegarvel þekktur.
— Er stelsýki óalgeng hjá körl-
um?
„Já, þeirra þunglyndi kemur
oftast fram á annan hátt og eins
kemur þarna inn í dæmið að
þunglyndi er mun algengara hjá
konum en körlum. Það er ekki
óalgengt að stelsýkin komi fram
hjá miðaldra konum í kringum tíða
hvörf eða tengist tíðahringnum,
oftast þá rétt fyrir blæðingar.
þessum tilvikum er einkennandi
að það er ekki hnuplað til að
græða og hlutnum er annað hvort
hent eða hann gefinn, en ekki
reynt að koma honum í verð. Þess
vegna ætti ekki að vera erfitt fyrir
kaupmenn að átta sig á hvenær
um sjúkling er að ræða, það má
oft sjá af hlutunum sem hnuplað
Það sorglega í þessum efnum
er að oftast er þarna um að ræða
strangheiðarlegt fólk sem má ekki
vamm sitt vita, en ræður ekki við
tilfinningarnar og gerir sér enga
grein fyrir sjúkdómnum og því sem
af honum leiðir. Venjulegt búöar-
hnupl er allt annað en það sem
þarna gerist. Þess vegna verður
hættan svo mikil, ef þetta fólk er
staöið að verki og komið fram við
það eins og glæpamenn, að því
fallist algerlega hendur. Sjálfs-
ásökunin, hræðslan við umtal og
ásakanir annarra veröur yfirþyrm-
andi, samfara geðshræringunni
við uppgötvunina að hafa stolið.
Sjálfsmoröshættan á þessu tíma-
bili er mikil og það er oftast í því
ástandi sem við geölæknar sjáum
þetta fólk."
— Það er sem sé ekki leitaö
til ykkar vegna stelsýkinnar sém
slíkrar fyrr en komist hefur upp
um fólk?
„Yfirleitt er það svo. Það er
ekki óalgengt að sjúklingur leiti til
okkar í öngum sínum þegar í óefni
er komið, búið að kæra viðkom-
andi, hann kvaddur til lögreglu,
atvikið oröið stórmál í fjölskyldunni
hjá börnum og maka, sem botna
ekki neitt i neinu. Viðkomandi sem
sem hefur allt af öllu er staðinn
að hnupli og ekki ólíklega í tals-
verðri sjálfsmorðshættu. Þarna
blandast geölæknar í málið, sjúkl-
ingurinn fer jafnvel inn á geðdeild
þar sem reynt er að vinna bug á
orsakavaldinum, þunglyndinu. í
sumum tilfellum höfum við sam-
band við viökomandi kaupmenn,
jafnvel milligöngu um að skila því
sem hnuplað var og því miður
verð ég að segja að þeir kaup-
menn eru til sem hreinlega neita
þvi að um sjúkdóm geti verið að
ræða. En það er ekki þetta fólk
sem veldur búöareigendum veru-
legu tjóni."
— Hvernig ættu þá verslunar-
eigendur að bregðast við?
“Það má ekki skilja mig svo að
það eigi ekki að stöðva stelsjúkl-
inga, það er ekkert sniðugt og
oftast er nauðsynlegt að sjúklingar
séu gripnir við hnupl til að þeir
skilji sjálfir hvað um er að vera.
Eins virðist sem sjúklingar fari
ekki aftur að hnupla séu þeir einu
sinni stöðvaöir.
Það á að framfylgja öllum regl-
um við þá eins og aðra, en það
er framkoman í þeirra garð sem
þarna fylgir máli og mikilvægi þess
að ekki sé komið fram við þetta
fólk eins og stórglæpamenn. Það
er ekki hægt að ætlast til að
kaupmenn hafi innsæi i sjúk-
dóminn, en ef bersýnilega er verið
að hnupla einhverjum delluhluturh
sem viðkomandi hefur engin sýni-
leg not af, þá verða menn að taka
það inn í dæmið að þarna getur
verið um sjúkling að ræða og að
það getur verið lifsspursmál
hvernig komið er fram við hann."