Morgunblaðið - 19.07.1986, Blaðsíða 15

15
Utn. .Gi ÍIUOAQHAOU/VJ ,(IlQAJaVlU OHOM
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JÚLÍ 1986
CS33E»
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Spjaldskrá Háskólabókasafnsins. Þarna er verið að koma fyrir nýjum spjöldum. í
skýrslu starfsnefndar um eflingu kemur fram að vegna starfsmannafæðar dragist
skráning nýrra bóka oft úr hófi.
„Háskólamenn verða að
ganga heilshugar að því
verki að bæta safnið“
Rætt við Einar Sigurðsson háskólabókavörð
Einar Sigurðs-
son háskóla-
bókavörður á
skrifstofu
sinni.
„Háskólabókasafn er ekki markmið í sjálfu sér. Það er hluti
háskólans og þvi er ætlað að stuðla að eflingu hans. Vandi safns-
ins er þvi vandi alls Háskólans." Þetta sagði Einar Sigurðsson
háskólabókavörður í spjalli við blaðamann Morgunblaðsins um
ástand og horfur í bókasafnsmálum Háskólans.
Það hefur verið sagt um há-
skólabókasöfn að þau séu púls
háskólalífsins. Þau eru miðstöð
þeirrar þekkingar sem stúdentar
afla sér og nauðsynlegur bakhjarl
við fræðistörf og rannsóknir.
Enda eru gæði háskóla oft metin
eftir bókasafni þeirra, það er besti
mælikvarðinn á líf og virkni há-
skólasamfélagsins.
Því hefur einmitt verið haldið
fram að lélegt ástand Háskóla-
bókasafnsins eigi stóran þátt í því
að kennsluhættir við Háskólann
hafa þróast á óeðlilegan hátt.
Lítill áhugi hefur verið á safninu
meðal nemenda og kennara sem
má heita undarlegt þegar til þess
er hugsað hve velbúið bókasafn
myndi stórbæta alla náms- og
rannsóknaaðstöðu.
Háskólabókasafnið hefur lengi
búið við þröngan kost. Það hefur
aldrei verið gert raunverulegt
átak til að lyfta því upp á það
svið sem svo þýðingarmikilli
stofnun hæfir. Enda sést, þegar
bomar eru saman tölur um um-
svif þess og annarra bókasafná
við háskóla á Norðurlöndum af
svipaðri stærð og okkar, að það
stenst engan samanburð.
Illa gengnr að sinna
brýnustu hversdags-
þörfum
Starfsnefnd um eflingu Há-
skólabókasafns skilaði í vor frá
sér skýrslu þar sem þessi mál eru
tekin rækilega fyrir. Þar segir
meðal annars að ástæða þess, að
safnið hefur sífellt dregist aftur
úr í framþróun Háskólans, sé ekki
síst hirðuleysi kennara og sér-
fræðinga um hag þess að kenna.
Þetta hafi vond áhrif á kennslu-
hætti, stúdentar venjist á að
treysta eingöngu á kennslubækur
og fyrirlestra ( námi sínu. Safninu
þyrfti að ætla mun stærri hlut af
heildaifyárveitingu Háskólans ef
vel ætti að vera, eða um 6 pró-
sent í stað 3 prósenta nú.
í skýrslunni er margvíslegur
vandi safnsins rakinn. Starfs-
mannafæð valdi því að illa gangi
að sinna brýnustu hversdagsþörf-
um, svo sem skráningu rita,
spjaldskrárvinnu, eftirliti með
bókaskilum og röðun í hillur svo
eitthvað sé nefnt. Bókaleysi hái
safninu mikið, enda séu ritakaup
með næsta tilviljanakenndum
hætti, og kennarar hafí meiri
áhuga á að koma sér upp litlum
einkabókasöfnum í greinum
sínum, en að efla Háskólabóka-
safnið.
Starfsnefndin lagði til mikla
aukningu á umsvifum safnsins á
næstu árum. Hún miðar einkum
að því að efla það nægilega mikið
til þess að það verði farið að gegna
hlutverki sínu á viðunandi hátt
þegar það flyst í Þjóðarbókhlöð-
una eftir fjögur ár. Lagt er til að
starfmönnum verði fjölgað í
áföngum og verði þeir orðnir 24
þegar að flutningunum kemur
árið 1990. Þeir eru nú 14 talsins.
Jafnframt verði opnunartími
safnsins lengdur, allur ritakostur
skráður, og haldið áfram tölvu-
væðingu safnsins, þannig að bæði
útlán og öll nýskráning verði
tölvuunnin. Einnig verði hátíða-
salur Háskóians lánaður safninu
til fjögurra ára, frá og með næsta
hausti.
Áhersla var lögð á að Háskólinn
yrði að nokkru að treysta á eigið
ráðstöfunarfé til þessara fram-
kvæmda. Stungið var uppá því
að minnka stundakennslu um tíu
prósent og nota peninga sem
þannig spöruðust í þágu safnsins.
Þetta myndi tvöfalda rekstrarfé
þess. Bókakaup verði þrefölduð
og kostnaði af þeim mætt að ein-
hveiju leyti með tekjum af
Happdrætti Háskólans og hugs-
anlega framlögum einstaklinga
og stofnana.
Háskólaráð kaus stjóm bóka-
safnsins að tillögu nefndarinnar.
í henni sitja Páll Skúlason pró-
fessor í heimspeki, sem er
formaður nefndarinnar, Einar
Sigurðsson háskólabókavörður,
Sveinbjöm Bjömsson forseti
Raunvísindadeildar, Eyjólfur
Sveinsson formaður Stúdentaráðs
og Ragnar Ámason dósent í við-
skiptafræði.
Skipulega heildarupp-
byggingu ritakosts
hefur skort
Og Einar Sigurðsson heldur
áfram: „Háskólabókasafnið er
rekið sem safnkerfi. Af bókakosti
safnsins sem telur um 250.000
bindi eru rúmlega 100.000 bindi
til taks í aðalbókasafni. Um
60.000 bindi eru dreifð á deilda-
söfn víða um bæinn. Milli 80.000
og 90.000 bindi em í geymsluhús-
næði sem bókasafnið hefur komið
sér upp á ýmsum stöðum í bæn-
um. Það háir safninu hve dreifð
starfsemin er. Stærri einingar
myndu bæta skipulagið mikið og
eftirlit með bókum einnig. Van-
höld em talsverð eins og er.
Skipuleg heildamppbygging á
ritakosti hefur ekki verið mögu-
leg. Þess vegna hafa tilmæli
einstakra kennara eða beiðnir um
tiltekin rit ráðið mestu um
bókavalið. Heildarútlán em um
30.000 bindi á ári en einnig em
starfrækt svokölluð millisafnalán.
Þannig geta safnnotendur pantað
efni sem ekki er til í safninu og
við útvegum það úr söfnum er-
lendis. Það hefur verið treyst
meira á þennan þátt í starfsemi
safnsins en eðlilegt er vegna bóka-
leysisins.
Safnið hefur tekið nokkum
þátt í fjölþjóðlegu samstarfí. Það
er til dæmis aðili að norrænni
samskrá tímarita. Starfsmenn
safnsins hafa gott samband við
starfsbræður sína á hinum Norð-
urlöndunum. Einnig hefur safnið
notið góðs af erlendum gagna-
bmnnum. Þennan þátt í starfmu
þarf að leggja rækt við.
Háskólabókasafnið í Tromso í
Noregi hefur stundum verið tekið
sem dæmi um safn sem ætlað er
að gegna sambærilegu hlutverki
og Háskólabókasafnið hér. í há-
skólanum í Tromso vom tæplega
2000 stúdentar árið 1984. 38
starfsmenn vom þá starfandi á
bókasafninu og sem svarar 42
milljónum íslenskra króna varið
til bókakaupa á ári. Á sama tíma
notuðum við 3,2 milljónir árlega
í þessu skyni. Hér em stúdentar
rúmlega 4.000 talsins og starfs-
menn bókasafnsins 14. Nýlega
var bókasafnið í Tromso flutt í
nýtt húsnæði sem er aðeins Qórð-
ungi minna en Þjóðarbókhlaðan.
Þetta dæmi lýsir því glögglega
hve mikið menn leggja uppúr
öflugu bókasafni þar á bæ.
Mikilvæg-ast að há-
skólamenn hagnýti
sér safnið
Hagur safnsins vænkast mjög
við það að fá hátíðasal Háskólans
til umráða. Það gerir því kleift
að bæta lestraraðstöðu til muna
og koma upp handbókasal og
kennslubókasafni. Þannig gefst
kennurum kostur á að beina stúd-
entum í auknum mæli á safnið
og vísa á einstök rit sem þeir
hafa látið panta eða taka frá sér-
staklega fyrir sín námskeið.
Handbókaskortur er ef til vill hvað
tilfínnanlegastur fyrir safnið, því
þær em bráðnauðsynlegar við alla
gagnaöflun.
Það er raunar ekki ný hugmynd
að safnið fái hátíðasalinn. Ég
minnist þess að árið 1974 kom
ég þeirri ábendingu á framfæri
við háskólayfírvöld, að safnið yrði
að fá hann til afnota ef Þjóðarbók-
hlaðan yrði ekki komin í gagnið
innan 5 ára.
Það sem ég held þó að sé mikil-
vægast fyrir framtíðarheill safns-
ins er að háskólakennarar vakni
til vitundar um gildi þess að það
sé sem öflugasL Menn verða að
láta af eiginhagsmunahyggju
sinni í þessum efnum og samein-
ast um að fá rekstri bókasafnsins
það afl sem þarf. Heildarhags-
muni þarf að setja ofar sérhags-
munum. Þjóðarbókhlaðan er
staðreynd og aðeins tímaspursmál
hvenær hún kemst í notkun. Menn
þurfa því að aðlaga starfshætti
sína þeirri breytingu sem þá verð-
ur.
Tölvuvæðingin ger-
breytir allri aðstöðu
til upplýsingaöf lunar
Hér á landi þekkja menn varla
möguleika nútímalegs bókasafns.
Þjóðarbókhlaðan felur í sér gífur-
lega breytingu á aðstöðunni frá
því sem nú er. Þar verður vinnuað-
staða fyrir 800 manns, bæði á
almennu lessvæði safnsins og í
sérstökum lesbásum, sem stendur
til að úthluta fólki sem vinnur að
rannsóknarverkefnum lengri eða
skemmri tíma.
Frá því fyrst var farið að huga
að byggingu Þjóðarbókhlöðunnar
hefur það verið stefnan að sam-
eina þar Háskóla- og Landsbóka-
safn. Slíkt fyrirkomulag er ekki
óþekkt, en mér er ekki kunnugt
um að til þess hafi verið stofnað
með líkum hætti og hér. Þar sem
viss lágmarksstærð er nauðsynleg
til þess að alhliða vísindalegt
bókasafn teljist fullgilt tel ég víst
að þessi sameining komi báðum
söfnunum til góða. Þannig verða
umsvif safnsins nægjanlega mikil
til þess að hagnýting nýjustu
tækni borgi sig.
Tölvuvæðingin gerir alla upp-
lýsingaöflun miklu fljótvirkari og
einfaldari. Í framtíðinni er gert
ráð fyrir að safnskrár allra meiri-
háttar bókasafna á landinu verði
sameinaðar á eina tölvuskrá. Þá
verður hægt að komast í beint
samband við slíka samskrá um
gagnanet, og fínna með lítilli fyr-
irhöfn öll þau rit sem til eru í
söfnunum.
Það er ekki í sjónmáli að tölvu-
tæknin leysi bókina að hólmi. Gildi
þessarar tækni er fyrst og fremst
fólgin í að auðvelda mönnum að-
gang að prentuðu efni. Þó er til
í dæminu að venjulegar bækur séu
á tölvutæku formi. Sá möguleiki
er einnig fyrir hendi að til dæmis
stórar alfræðiorðabækur séu
geymdar á svokölluðum leisiskíf-
um. En bókin heldur velli um
fyrirsjáanlega framtíð svo bóka-
söfn verða ekki úrelt þing.
í Þjóðarbókhlöðunni er gert ráð
fyrir því að hópar geti hist og
fundað, þar verða nokkur herbergi
í því augnamiði. Þar verður einnig
fyrirlestrasalur sem meðal annars
myndi koma að gagni við kynn-
ingu á safninu. Örgögn og
nýsigögn svokölluð verða og að-
gengileg. Til dæmis er vel
hugsanlegt að menn geti fengið
að skoða fyrirlestra af myndbandi
í þar til gerðum básum. Þannig
gætu menn farið yfír fyrirlestra
sem þeir hafa misst af eða þurfa
að rifja upp.
Ég held að menn átti sig ekki
vel á því hvílíka breytingu á öllum
starfsháttum Háskólans nýtt og
vel búið bókasafn getur haft í för
með sér. Einmitt þess vegna er
afskaplega mikilvægt að safnið
gangist fyrir kynningum og áróð-
ursstarfsemi, svo háskólamenn
hrífíst með. Það er algjört grund-
vallaratriði að heilshugar sé
gengið til þessa verks og að þeir
sem vettlingi geta valdið taki þátt
í uppbyggingunni.
Samkvæmt forsögn um Þjóðar-
bókhlöðu er gert ráð fyrir nokkr-
um sérsöfnum í deildum og
stofnunum háskólans, er þá séu
háð vissum skilyrðum um rekstur
og þjónustu. En eins og áður seg-
ir er hömlulaus dreifíng safnsins
afar óheppileg. Það þarf að leggja
á það mikla áherslu í framtíðinni
að sem allra mest af ritum sé
aðgengilegt á einum stað. Það
má alls ekki gerast að Þjóðbóka-
safnið verði einskonar úreldingar-
stöð; taki við bókum og tímaritum
frá smærri sérsöfnum þegar ekki
er lengur þörf fyrir þau þar. Til
þess að safnið nýtist sem skyldi
verður það að geyma það nýjasta
og besta sem fáanlegt er í sem
flestum greinum. Það er einmitt
af þessari ástæðu sem svo mikil-
vægt er að hvetja háskólamenn
til þess að hugleiða mál Háskóla-
bókasafnsins og styrkja innviði
þess sem allra mest áður en að
flutningi í nýju bókhlöðuna kem-
ur.“
- JÓ