Morgunblaðið - 19.07.1986, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR' 19. JÚLÍ 1986
29
Afskipti Bandaríkjamanna
af hvalveiðum Islendinga
eftir Jón
Asgeir Sigurðsson
Bandarikjamenn krefjast þess
að hvalaafurðir sem hlotnast af
vísindaveiðum íslendinga farí að
mestu leyti til innanlandsneyslu
og leggjast eindregið gegn út-
flutningi á miklu magni hval-
kjöts. Japanir samþykktu áríð
1984 að flytja ekki inn hvalkjöt
án samþykkis Bandaríkjamanna.
Telji Malcolm Baldríge, við-
skiptaráðherra Bandaríkjanna,
sannað að viðskipti með hvalkjöt
hafi átt sér stað, gæti komið til
efnahagslegra refsiaðgerða
gegn íslendingum og Japönum.
Ströng ákvæði í banda-
rískum lögum
Alþjóða hvalveiðiráðið getur ekki
framfylgt eigin ákvörðunum. Ráðið
hefur engin viðurlög að grípa til
vegna veiða sem brjóta í bága við
hvaiveiðikvótana. Aðildarríki Al-
þjóða hvalveiðisáttmáians geta
ennfremur skotið sér undan kvótum
með því einfaldlega að leggja fram
formleg mótmæli við þeim.
Af þessum og öðrum ástæðum
samþykkti Bandaríkjaþing árið
1978 lagaákvæði um ráðstafanir til
stuðnings alþjóðasamþykktum um
vemd físki- eða hvalastofna.
„Pelly-ákvæðið" í bandarískum iög-
um um útvegsmál skyldar við-
skiptaráðherra til að tilkynna
forsetanum hvalveiðar og verslun
sem þykja „rýra árangur" alþjóða-
samþykkta. Forsetanum er heimilað
að grípa til innflutningsbanns á
fískafurðum frá viðkomandi landi
og gefnar fijálsar hendur. Ronald
Reagan getur ákveðið algjört inn-
flutningsbann gegn viðkomandi
ríki, alls engar refsiaðgerðir og allt
þar á milli.
Til að herða á um framkvæmdir
samþykkti Bandaríkjaþing nokkru
síðar annað lagaákvæði, sem nefn-
ist „Packwood-ákvæðið". Það
leggur viðskiptaráðherra þá skyldu
á herðar að fylgjast grannt með
öllum veiðum sem gætu falið í sér
brot á samningum og hraða þarað-
lútandi ákvörðunum. Ennfremur
skal forsetinn undanbragðalaust
grípa til stórfelldra efnahagslegra
refísaðgerða gegn þeim sem stunda
fískveiðar í bandarískri lögsögu.
Hvalveiðar Japana
Allt veltur á upprunalegri
ákvörðun bandaríska viðskiptaráð-
herrans um formlega tilkynningu
til forsetans, að athafnir einhverrar
þjóðar „rýri árangur" hvalveiði-
bannsins. Eftir þá ákvörðun ganga
málin nær sjálfvirkt samkvæmt
Packwood-ákvæðinu, ef viðkom-
andi þjóð stundar fískveiðar í
bandarískri lögsögu. Annars gilda
viðurlög Pelly-ákvæðisins, sem gefa
forsetanum mun meira svigrúm -
hann ræður til hvaða ráða skal grip-
ið.
Bandaríkjaforseti hefði að feng-
inni tilkynningu Malcolms Baldrige
viðskiptaráðherra ekki komist hjá
að beita Japani stórfelldum efna-
hagsþvingunum. Árið 1984 veiddu
Japanir nær eina milljón tonna af
físki í bandarískri lögsögu og Pack-
wood-ákvæðið fyrirskipar að veiðik-
vótinn sé strax skorinn niður um
helming. Augljóslega voru miklir
hagsmunir í húfí.
Viðskiptaráðherra ákvað að til-
kynna forsetanum ekki að hvalveið-
ar Japana þættu „rýra árangur"
samþykkta Alþjóða hvalveiðiráðs-
ins, en semja þess í stað við Japani
að þeir virtu alþjóðasamþykktir og
hættu hvalveiðum nokkurn veginn
í samræmi við veiðibann Alþjóða
hvalveiðiráðsins. í nóvember 1984
sömdu Bandaríkin og Japan, með
bréfaskiptum milli stjórnvalda (enn-
fremur fylgdi munnlegt ákvæði,
sem síðar verður minnst á). Mikil-
vægast þótti Bandaríkjamönnum
að Japanir féllust á að afturkalla
mótmæli gegn veiðikvótum Alþjóða
hvalveiðiráðsins og hlíta þarmeð
samþykktum þess.
Friðunarmenn mótmæltu þessum
gangi mála og óskuðu eftir að
dómsúrskurði um það að ráðherran-
um væri skylt að beita Packwood-
ákvæðinu án tafar. En hæstiréttur
Bandaríkjanna taldi viðskiptaráð-
herrann hafa svigrúm til að meta
aðstæður hveiju sinni og fresta
aðgerðum ef betri árangur næðist
í samningum.
Viðskiptaráðherra til-
kynnir að Noregnr hafi
gerst brotlegnr
Norðmenn ákváðu á sínum tíma
að mótmæla núllkvóta Alþjóða hval-
veiðiráðsins fyrir hrefnuveiðar i
Norðaustur-Atlantshafi og áskildu
sér þannig rétt til áframhaldandi
veiða. Hvalfriðunarsamtök í Banda-
ríkjunum mótmæltu veiðum
Norðmanna.
Eftir að hafa reynt í tvö og hálft
ár að semja við Norðmenn, gerði
Malcolm Baldrige viðskiptaráðherra
forsetanum viðvart 9. júní síðastlið-
inn, að Noregur stundaði hvalveiðar
sem þætti „rýra árangur" alþjóð-
legra samþykkta. Peily-ákvæðið
gerir að verkum að fyrir 8. ágúst
þarf Bandaríkjaforseti að ákveða
til hvaða refsiaðgerða skuli grípa.
— Norska ríkisstjómin ákvað ný-
lega að hætta hrefnuveiðum, enda
hafa þær ekki gengið að óskum,
aðeins veiðst 100 af 400 áformuð-
um dýrum og vertíðinni lýkur í
næstu viku. í viðtölum undirritaðs
við talsmenn sjávarútvegsráðuneyt-
isins í Washington kom fram að
Bandaríkin hyggist ekki hætta við
að beita Pelly-ákvæðinu, nema Nor-
egur afturkalli formleg mótmæli sín
gegn kvótanum og hætti hrefnu-
veiðum.
Malcolm Baldrige áformaði að
senda Ronald Reagan tillögur sínar
um refsiaðgerðir gegn Norðmönn-
um 8. júlí síðastliðinn, en frestaði
því um viku eða svo. Ekkert er vit-
að með vissu um hugmyndir
Baldrige að refsiaðgerðum, en um-
hverfísvemdarmenn hald að ætlun-
in sé að skera niður fiskinnflutning
Norðmanna um þriðjung.
Staða íslands
íslendingar ætla að veiða 200
hvali á þessu ári og framleiða 2.000
til 2.500 tonn af hvalaafurðum. Til
innanlandsneyslu fara 200 til 300
tonn, en afganginn verður að flytja
út, nánar tiltekið til Japan. Þótt
Japönum þyki hvalkjöt gott, geta
samt sem áður verið ýmis ljón í
veginum fyrir útflutningi islenskra
hvalaafurða.
I fyrsta lagi fylgdi samningi þeim
sem Japanir og Bandaríkjamenn
gerðu í nóvember 1984, munnlegt
loforð Japana um það, að á gildis-
tíma hvalveiðibanns Alþjóða hval-
veiðiráðsins flytji þeir ekki inn
hvalkjöt án samþykkis Bandaríkja-
manna. Undirritaður hefur fengið
þetta staðfest hjá stjómvöldum í
Washington.
f öðm lagi gilda lagaákvæðin
sem kennd em við Pelly og Pack-
wood um verslun jafnt sem veiðar.
Umhverfísvemdarmenn telja
vísindaáætlun Kóreumanna skrípa-
leik og vilja beita nefndum laga-
ákvæðum á hvalveiðar Kóreu.
Vísindaáætlun íslendinga þykir
hinsvegar nafnsins verð, hún var
kynnt á viðræðufundunum í Wash-
ington í byijun síðustu viku.
Vísindaveiðar íslendinga teljast
væntanlega ekki ,,rýra árangur"
alþjóðasamþykkta. Oðm máli gildir
hinsvegar um milliríkjaverslun
með hvalkjöt.
í þriðja lagi telja Bandaríkja-
menn samþykkt ársfundar Alþjóða
hvalveiðiráðsins í Malmö fela í sér,
að kjöt og aðrar afurðir hvalveiða
í vísindaskyni skuli samkvæmt orð-
anna hljóðan „fyrst og fremst
nýttar til neyslu innanlands"
(should be utilized primarily for loc-
al consumption). Islendingar telja
aftur á móti að þessi samþykkt
haldi opnum möguleikanum á
milliríkjaverslun með hvalkjöt. Á w
viðræðufundum í Washington í '
byijun síðustu viku, bar mest í milli j
um „innanlandsneysluna".
Bandaríkjamenn gera með öðmm ;
orðum kröfu um að meginhluti *
hvalaafurða íslendinga fari til inn-
anlandsneyslu og leggjast eindregið j
gegn útflutningi á miklu magni _
hvalkjöts. Japanir munu samkvæmt !
áðumefíidum samningi einungis
flytja inn hvalkjöt að fengnu sam-
þykki Bandaríkjamanna. Eigi :
viðskipti með hvalkjöt sér samt sem
áður stað og telji viðskiptaráðherra
Bandaríkjanna það „rýra árangur"
alþjóðasamþykkta, gæti að mati
ýmissa aðila komið til beitingar
Pelly-ákvæðisins gegn íslending-
um.
Þrýst á um samning'a
í títtnefndum hæstaréttardómi *
er á einum stað minnt á „þann
árangur sem Bandaríkin hafa náð
með því að nota Pelly-ákvæðið til
að sannfæra aðrar þjóðir um giidi
þess að fylgja veiðikvótum Alþjóða
hvalveiðiráðsins og varðveita þann-
ig hvala stofna heimsins". Með
samningum geti náðst jafn góð eða
betri niðurstaða en með viðskipta-
þvingunum, segir í dómnum.
Þannig samdi viðskiptaráðherrann
við Japani um að hlíta alþjóðasam-
þykktum, í stað þess að grípa strax
til refsiaðgerða samkvæmt Pelly-
og Packwood-ákvæðunum.
Bandaríska sjávarútvegsráðu-
neytinu berast stöðugt bréf vegna _
hvalveiða íslendinga og umhverfís-
vemdarsamtökin hafa mikil áhrif á
ákvarðanir ráðuneytisins. í áður-
nefndum hæstaréttardómi var vísað
á bug þeirri fullyrðingu viðskipta-
ráðherrans að einkaaðilar geti ekki
knúið stjómvöld til athafna í sam-
ræmi við lög. Það veitir friðunar-
samtökum sterkari stöðu þegar þau
hyggjast þrýsta á um aðgerðir
stjómvalda.
Eftir hæstaréttardóminn hefur
athygli umhverfisvemdarmanna í
auknum mæli beinst að hvalveiðum
í Atlantshafí, en áður einbeittu þeir
sér að Kyrrahafínu. Greenpeace-
menn eiga nýjar myndir úr Hval-
fírði, sem sýna hvalskurð og pökkun
í umbúðir merktar á japönsku.
Þessar ljósmyndir voru teknar í júní-
lok og telja þeir þær sanna að fullur
hugur sé á þessum viðskiptum, enda
hefur annað ekki komið fram í
íslenskum fjölmiðlum.
Talsmenn Greenpeace segja það
bera vott um tvöfeldni Japana, að
þeir lofí að flytja ekki inn hvalkjöt
án þess að Bandaríkin gjaldi jáyrði
við, en séu á hinn bóginn að láta
pakka fyrir sig hvalkjöti á íslandi.
Samt sem áður telur Dean Wilkin- ^
son talsmaður Grennpeace að
japanska ríkisstjómin muni standa
föst fyrir og ekki leyfa innflutning
frá Islandi.
Höfundur er fréttaritari Morgun-
blaðsins í Bandaríkjunum.
British Midland
rótgróið flugfélag
EINS OG fram hefur komið í
fréttum Morgunblaðsins bíður
breska flugfélagið British Mid-
land Airways nú eftir afgreiðslu
þarlendra flugmálayfirvalda á
umsókn félagsins um daglegt
áætlunarflug allt árið milli Bret-
lands og íslands. Þetta flugfélag
hefur annars verið Iítið í fréttum
fjölmiðla hérlendis og því er hér
aðeins greint frá sögu þess og
umsvifum.
British Midland-flugfélagið
(BMA) er 48 ára gamalt, stofnað
árið 1938 og hét upphaflega Derby
Aviation. Það hóf áætlunarflug með
farþega og frakt árið 1953 og nú
heldur það uppi áætlunarflugi frá
þremur breskum flugvöllum. Frá
East Midland-flugvellinum er flogið
til sjö borga í Evrópu, frá Birming-
ham-vellinum til einnar borgar og
frá Heathrow-flugvellinum við Lon-
don til sjö evrópskra borga. Auk
þess annast BMA flug milli níu
áfangastaða á Bretlandi og Ermar-
sundseyjanna.
Árið 1982 stofnuðu BMA og
breska skipafélagið British Comm-
onwealth smáflugfélagið Manx
Airlines sem flýgur áætlunarflug
frá eyjunni Mön til ýmissa staða á
Bretlandi og írlandi. Á áttunda ára-
tugnum lagði BMA mikla áherslu
á þann hluta fyrirtækisins sem sér-
hæfði sig í leigu á Boeing 707-
þotum. Það var blómlegur rekstur
og átti BMA viðskipti við 25 al-
þjóðaflugfélög á þessu sviði, einkum
flugfélög í Evrópu, Afríku og Mið-
Austurlöndum. Árið 1983 festi
BMA kaup á öðru smáfélagi, Log-
anair af konunglega Skotlands-
bankanum.
Upphaflega var BMA í einkaeign
en árið 1969 komst það í eigu fjár-
festingafélags sem að stóðu opin-
berir aðilar og ýmsir bankar. Það
var svo árið 1978 sem BMA komst
á ný í eigu einkaaðila þegar yfir-
menn þess keyptu félagið af
áðumefndu fjárfestingafélagi. Þar
var fremstur í flokki Michael Bis-
hop, núverandi stjórnarformaður og
forstjóri.
BMA hefur höfuðstöðvar í Derby
á Bretlandi og hjá því starfa um
1250 manns. Samtals á félagið nú
18 flugvélar af eftirfarandi gerðum:
2 Douglas DC 9-32, 6 Douglas DC
British Midland-flugfélagið á nú 18 flugvélar af ýmsum gerðum og
stærðum. Að auki hefur það pantað 5 BAE ATP-skrúfuþotur eins
og þá á myndinni. Sú flugvélagerð er ennþá í smíðum og reiknað
með fyrsta reynsluflugi núna í haust.
9-15, 3 Viscount 800, 5_ Fokker
F-27-200, 2 Shorts 360. í pöntun
eru 5 vélar af alveg nýrri flugvéla-
gerð, Britis Aerospace ATP en það
er skrúfuþota fyrir 60—70 farþega.
Vélum af þeirri gerð verðu fyrst
reynsluflogið næsta haust.
Ekki er vitað hvaða flugvélagerð
BMA hyggst nota til íslandsflugsins
ef svo fer að félagið fær flugleyfið.
Búist er við nánari fréttum af því
máli nú síðar í júlí.