Morgunblaðið - 05.10.1986, Blaðsíða 16

16 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1986
Ríðandi smalar á ferð við stuðlabergsklöppina skammt frá Hattinum.
tíft við brúkum staf og
hest og stefnum fé að réttum
í Hólum bíða átekta áður en lagt er í Uppgöngutorfu.
Myndir og texti:
VALDIMAR KRISTINSSON
Frá því að land byggðist
er fátt sem ekki hefur
tekið breytingnm í bú-
skaparháttum enda
margar byltingar riðið
yfir í þessum efnum.
Göngur eða leitir hafa þó
staðist þessa tímans tönn
betur en annað og er
reyndar ótrúlegt hversu
lítið hefur breyst á þess-
um árhundruðum en
skipulegar leitir að fé á
afrétti eiga sér lengri ^
sögu en sjálft Alþingi ís-
lendinga.
yrir skömmu átti ég
þess kost að fara í
göngur á Land-
mannaafrétt þar
sem Holta- og
Landmenn reka fé
sitt á sumrum.
Þeir eru reyndar
margir í þessum hreppum sem telja
það ekki fyrirhafnarinnar virði að
standa í þessu og beita fénu frekar
á heimahaga enda grösugt í þessum
tveimur hreppum. Af þessu hefur
leitt að fé hefur farið fækkandi sem
rekið er á Landmannaafrétt og var
talið að í sumar hafí þar gengið
rúmlega 2.000 fjár. En ekki eru
allir á sama máli og og telja ýmsir
ekki annað koma til greina en reka
eitthvað af fénu á afrétt og eru
rökin fyrir því tvíþætt. Telja þeir
að kjötið af hinum einu sönnu „fyall-
alömbum" sé mun betra en af
mýrar-, kál- eða vegarkantslömbum
og svo hitt að margir telja að held-
ur verði tilveran tómleg ef hætt
Kristinn fjallkóngur og Kristján
yrði að fara í göngur. Einn viðmæl-
andi minn sagði að ekki mætti undir
nokkrum kringumstæður leggja
þennan foma sið niður. Og víst er
um það haustgöngur eru fastur
punktur í tilverunni hjá mörgum
sveitamanninum.
Samkvæmt fjallskilareglum á
Landmannaafrétt skal íjallferðin
heflast föstudaginn í 22. viku sum-
ars og eiga 8 menn að sjá um
rekstur hrossa í Landmannalaugar
en aðrir koma með bílum sem nú
gegna veigamiklu hlutverki í
göngunum. Þessi dagsetning er
samkvæmt gamalli hefð og eftir því
sem gangnamenn sögðu þá hefur á
flestum afréttum verið vikið frá
þessari fomu dagsetningu og
göngum verið flýtt. Er Landmanr.a-
afréttur því smalaður seinna en
afréttir sem að honum liggja.
Á fímmtudagskvöld var gangna-
hrossum safnað saman á Galtalæk,
efsta bænum í Landamannahreppi,
og síðan lagt upp morguninn eftir.
Satt best að segja leist mér ekki á
veðurútlitið, því ég sá fyrir mér
misheppnaðar myndatökur í þoku
og rigningu. Dumbungsveður var
þegar lagt var af stað en Kristinn
Guðnason, flallkóngur í Skarði,
hafði reyndar sagt við mig í hug-
hreystingartón að birta myndi til á
laugardeginum við dræmar undir-
tektir af minni hálfu.
Ekki hafði lengi verið riðið þegar
glaðnaði til og bætti þá í vindinn.
Fyrsti áningarstaðurinn var við
Tröllkonuhlaup á stað sem heima-
menn kalla „vírinn" en þar er gamla
afréttargirðingin. Frekar hafði ver-
ið geyst farið og var greinilegt að
rokið hafði hert á rekstrarhestun-
um. Skammt frá Tröllkonuhlaupi
var beygt af leið og farin svokölluð
Dómadalsleið sem heimamenn kalla
Landmannaleið.
Um fjögurleytið var komið í skál-
ann við Landmannahelli sem var
væntanlegur gististaður þijár
síðustu nætur gangnanna. Var
þama áð í góða stund, hestamir
sem vora 48 settir í hús og borið
fram kaffí og meðlæti. Þegar þama
var komið hafði trússbfllinn náð
okkur, en með honum vora ráðskon-
umar tvær, þær Sigrún Haralds-
dóttir á Lýtingasstöðum og
Hólmfríður Hjartardóttir á Ketils-
stöðum, sem alltaf var kölluð Lilla,
að ógleymdum bílstjóranum, Olgeiri
Engilbertssyni í Nefsholti. Stuttu
seinna kom svo Kristinn ijallkóngur
með hey og hluta af trússinum.
Næsti áfangi var svo í Landmanna-
laugar og var þá riðið í gegnum
Dómadal,- yfír Dómadalshraun,
framhjá Frostastaðavatni og í
„Laugar" eins og þeir gangnamenn
kalla Landamannalaugar.
Tveir kóngar I ríkinu
Hér hefur aðeins verið minnst á
einn Qallkóng, en þeir era tveir á
Landmannaafrétt. Hvor hreppurinn
skipar sinn fjallkóng og er Kristinn
fyrir Landmannahrepp, en Pálmi
Sigfússon á Læk fyrir Holtahrepp.
Margir gætu haldið að óhentugt
reyndist að hafa tvo kónga í einu
ríki, en samstarf þeirra Kristins og
Pálma var með miklum ágætum
enda mikilvægt að menn eyði orku
sinni í annað en tilgangslaust valda-
brölt. Á hveijum morgni funduðu
kóngamir um það hvernig best
væri að haga hlutum þann daginn
og vora þeir snöggir að afgreiða
málin.
Um sexleytið var komið í Laugar
og vora menn og hestar fegnir
hvfldinni eftir 70 km dagleið. Tólf
hross höfðu verið skilin eftir í Helli,
þar sem hesthúsið í Laugum rúmar
aðeins 36 hross, en ekki er um
neina beit að ræða og hrossum
hleypt í vatn einu sinni á dag.
í listasmiðju skaparans
Að morgni laugardags hófust svo
leitimar þegar farið var inn í Jök-
ulgil með allan mannskapinn þar
sem skipt var í tvennt þegar í gil-
botninn kom. Fóra menn ýmist
ríðandi eða í bílum inn eftir, en
mest mæðir þama á fótgangandi
mönnum, þegar eltingaleikurinn við
fjallafálumar hefst. Annar hópur-
inn fór upp undir Torfajökul og
Háskerðing sem er í miðjum Kalda-
klofsjökli, en hinn hópurinn fór upp
að Hábarmi sem er austur við Jök-
ulgil og gengu þeir norður í
Norður-Barm, framhjá Kirkjufells-
vatni og Kirkjufellsós sem er
afréttarmörk Landmanna og Skaft-
fellinga. Endaði þessi hópur sína
göngu í Kýlingum. Fyrmefndi hóp-
urinn smalaði fjöllin vestan við
Jökulgil langleiðina í Laugar. Þama
gengur leikurinn út á það að koma
fénu niður í Jökulgil, þar sem mann-
skapur bíður og handsamar kind-
umar sem koma niður. Þama gegna
hundamir veigamiklu hlutverki og
kom berlega í ljós á fyrsta degi að
góðir hundar vora með í ferðinni.
Flestir af Border Collie-kyni sem
era þeirri náttúra gæddir að gelta
aldrei að fé. Sagði Kristinn fjall-
kóngur að blátt bann væri við því
að láta hund gelta þama í giljunum
því hætta væri á því að fé sem
ekki væri fundið gæti rannið upp í