Morgunblaðið - 05.10.1986, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1986 r 21
eftir
Kristínu
Bjarnadóttur
Norrænir rithöfundar avara spurningum áheyrenda og lea enda.

/ / .*
Régine
Deforges
André
Brink
bundið hvaða bækur velq'a athygli
hvers og eins. Meirihlutinn fer
framhjá mér — eða ég framhjá
þeim — nema því aðeins ég kannist
við titilinn eða höfundarnafnið. Ég
tek til dæmis eftir því að Gyldendal
er með glænýja endurútgáfu af
„Jammers Minde" eftir Leonora
Christina (1621—98) með eftirmála
eftir Inger Christensen. Merkileg
bók, líka vegna þess hve bækur
skrifaðar af konum á sautjándu öld
voni sjaldséðar.
í kynningarbásunum standa út-
gefendur gjama sjálfir og þá með
einn eða fleiri af sínum höfundum
í kringum sig, allir tilbúnir að
spjalla við gesti um verkin og útgáf-
una. Ég kemst að því að ein mest
selda bókin í Svíþjóð í dag er „En
bit af min sjál följde með honom",
bók Winnie Mandela í sænskri þýð-
ingu. Minnie er eiginkona blökku-
mannaleiðtogans Nelsons Mandela,
sem setið hefur í fangelsi í fjölda-
mörg ár.
Svartir höfundar
í skugganum
Suður-afrískar bókmenntir voru
nokkuð auðfundnar á bókasýning-
unni og a.m.k. tveir talsmenn
svartra mættir í eigin persónu.
Annar þeirra var bókmenntafræð-
ingurinn Lewis Nkosi, sem er af
kynstofni svartra, fæddur í Durban
en flúði iand á sjöunda áratugnum
eftir að hafa starfað sem blaðamað-
ur í Jóhannesarborg um nokkurra
ára bil, en starfar nú sem prófessor
í Zambíu. í viðtali hélt hann því
fram að margir hvítir gagnrýnendur
í vestri vissu ekkert um það sem
væri að gerast í Suður-Afríku og
þekktu lítið tii svartra rithöfunda.
„Ég vil ekki vera óréttlátur gagn-
vart hvítum höfundum sem berjast
gegn kynþáttaaðskilnaðarstefn-
unni, en satt að segja fá þeir á
stundum svo mikla athygli að hinir
svörtu falla í skuggann.“ Og Lewis
Nkosi bendir á höfunda sem eru
lítt þekktir á Vesturlöndum. „Líttu
bara á skáld eins og Serote, stór-
kostlegt skáld með heillandi
myndmál, sem fáir þekkja utan-
lands. Alex de Guma, Denis Brutus
og fleiri og fleiri ágætir höfundar,
sem af einhverjum ástæðum eru
óþekktir í mörgum Iöndum." Nkosi
telur þekkingarskort okkar Vestur-
landabúa dæmigerðan fyrir þann
sjúkdóm sem hijáir Suður-Afríku
undir stjóm hvítra og felur í sér
þá skoðun að mótmælum sé stjóm-
að af hvítum. Og að hvítir lýðræðis-
sinnaðir höfundar tali í nafni
svartra gegn kynþáttaaðskilnaðar-
stefnu, meðan þeir sem reynsluna
hafí og þekki lif svartra í Suður-
Afríku, fái enga áheym. Aðspurður
segir Nkosi að það sem svartir geti
gert sé að draga niður rúllugardín-
una, halda sér fyrir utan hvíta
samfélagið, grafa undan kerfinu
þannig að það verði óhæft og von-
laust að hafa stjóm á. Það ásamt
rækilegum efnahagsþvingunum,
sem myndu skapa „krónískt" ójafn-
vægi, telur Lewis Nkosi að gæti
smám saman leitt til breytinga.
Sá suður-afríski rithöfundur sem
mesta athygli fékk á bóka- og bóka-
safnsþinginu var André Brink, en
hann hélt fyrirlestur strax fyrsta
dag þingsins. Hann var spurður að
því hvort hann væri hlynntur efna-
hagslegum refsiaðgerðum í Suður-
Afríku. Hann svaraði því til að
meirihluti svartra myndi fagna
þeim, en hins vegar væri afstaða
stjómvalda svo ósveigjanleg að ekki
væri annað fyrirsjáanlegt en blóðug
borgarastyijöld fyrr eða síðar.
Hann var sem sagt ekki bjartsýnn
á friðsamlega lausn mála.
André Brink, sem er fæddur í
Suður-Afríku, kom ungur og íhalds-
samur til náms í París árið 1950.
Fyrst þá kveðst hann hafa kynnst
svörtum iandsmönnum sínum sem
jafningjum og byijað að átta sig á
þeirra aðstöðu. Þeirra sem hann
fyrr hafði aðeins séð sem undirgef-
ið verkafólk; þjónandi hvíta kyn-
stofninum. A þessum ámm samdi
hann m.a. skáldsöguna Sendiher-
rann, sem nýlega er komin út í
sænskri þýðingu. André Brink sagði
sér svíða sárast að sjá kynþátta-
hatrið færast í vöxt í heiminum.
Og hann skrifar um hvemig kyn-
þáttaaðskilnaðarstefnan brýtur fólk
niður. „Hvers vegna ertu ekki í
fangelsi ef þú ert jafn gagnrýninn
á stjóm hvítra og þú gefur þig út
fyrir að vera?“ Eitthvað á þá leið
hljómaði ein spumingin frá áheyr-
endum eftir fyrirlestur höfundarins.
Brink svaraði því til að hann héldi
stjómvöld hafa tekið þá afstöðu að
ekki væri mark takandi á skáldum
og því hefði hann fengið að vera í
friði. André Brink skrifar á afrík-
önsku en þýðir og endurvinnur
fmmtextann á ensku. Hann býr í
heimalandi sínu og telur sig reynd-
ar taka þá áhættu hvem dag að
vera varpað í fangelsi. í umræðun-
um kom fram að mjög svo gagnrýn-
ið opið bréf til Botha hafði birst
eftir hann í New York Times fyrir
fáum mánuðum. „Ég hef ekki heyrt
múkk,“ sagði André Brink síðan í
blaðaviðtali.
„Mesta skáldverk Norð-
urlanda á þessari öld“
Af öllum þeim áttatíu og þremur
höfúndum, sem sérstaklega var
boðin þátttaka í þinginu, vom flest-
ir mættir. En það yrði tómt mál
að tala um alla í þessari grein.
Astrid Lindgren, sem samkvæmt
síðustu skoðanakönnun Svía er
„vinsælli en drottningin“, var þama
í eigin persónu ásamt Ilon Wikland
og Bjöm Berg, sem hafa mynd-
skreytt bækur hennar. Þá fór það
heldur ekki á milli mála að Halldór
Laxness var væntanlegur. Þegar
Ijóst var að hann gat ekki komið,
vom hvorki meira né minna en fjór-
ir höfundar fengnir til að hlaupa í
skarðið með stuttum fyrirvara,
þannig að ekki kæmi eyða í dag-
skrána, sem var vel skipulögð. Einn
þeirra var Roi Patursson frá Fær-
eyjum, sem hlaut bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs á þessu ári.
Annar var hinn sænskri Per Wást-
berg, frá Noregi kom Kjartan
Flögstad og frá Finnlandi Márta
Tikkanen. Þeim var gefíð að láta í
ljós skoðanir sínar á bókmenntalegu
andrúmslofti Norðurlandanna og
gera grein fyrir sínum eigin hvötum
til að taka virkan þátt sem höfund-
ar — eitthvað á þá leið hét það.
Og svei mér þá, allt þetta gerðu
þau af mikilli mannlegri og kven-
legri snilid, fyrir nokkur hundmð
manneskjur í þétt setnum sal, svör-
uðu spumingum bæði með gríni og
alvöru. Meðal annars var spurt
hvemig tilfínning það væri að skrifa
á „litlu máli“. Spumingin var eink-
um tileinkuð færeyskum höfundum
og Finnlands-sænskum. Sjálfsagt
íslenskum líka. Roi varð fyrir svör-
um og sagðist halda að „miðað við
manneskjuna væra öll mál jafn stór.
Á mínu móðurmáli get ég sagt allt
það sem ég þarf að segja.“ Einhver
spurði um raunvemleikann í Ijóðinu
og Roi Patursson sagði að í ljóðinu
reyndi maður að fá fram hvað raun-
vemleikinn væri. Og Márta lýsti í
því sambandi vinnu sinni, m.a. við
Ástarsögu aldarinnar. „Þar er ekki
allur sannleikurinn. Það var þá og
það var ég og það var bara hluti
af sannleikanum. Ég hef skrifað
mig gegnum lífíð. En sannleikurinn
liggur oft á niilli línanna.“
Og það var vitnað í önnur norræn
skáld og komið víða við. Og það
var líka vitnað í Laxness og Per
Wástberg fómst svo orð að Ljós
heimsins og Fegurð himinsins væri
í hans augum stórkostlegasta
skáldsaga sem skrifuð hefði verið
á Norðurlöndum á þessari öld.