Morgunblaðið - 10.06.1987, Blaðsíða 12

p.r fi
12 B
Vroi ií/iitt nr ttijfta<ttTMivmm rttrti tnvtrtnMAM
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. JÚNÍ 1987
J.B. Raimond, utanríkisráðherra Frakklands:
Frakkar láta ekki sitt eftir
liggja í varnarmálum
Vorfundur utanrikisráðherra
ríkja Atlantshafsbandalagsins er
i ár haldinn á mikilvægum tíma-
mótum í þróun alþjóðamála. Þótt
grundvöllur samskipta austurs
og vesturs hafi ekki breyst, er
nauðsynlegt að beita nýjum tök-
um við lausn viðfangsefnanna og
bandalagið verður að syna það,
sem ég kalla tviþætta aðgæslu:
annars vegar þurfum við að nýta
tækifærið sem hinar breyttu að-
stæður veita og hins vegar
forðast hætturnar, sem i þeim
kunna að felast.
Mér finnst, að það fari vel á því,
að á þessum tímamótum sé einmitt
eftit til þessa fundar hér í
Reykjavík. I mínum huga staðfestir
það hve einstakt, frjótt og fjöl-
breytilegt bandalag okkar er og
síðast en ekki síst samhuginn innan
þess.
í hópi aðildaríkjanna sextán eru
stórveldi og smáríki, flölmennar
þjóðir og fámennar, eyríki og meg-
inlandsríki; sumir eru í framvam-
arlínu aðrir ekki; sum ríkjanna ráða
yfir eigin kjamorkuvopnum önnur
hafa annan lykilinn að þeim og enn
önnur hafa engin slík vopn innan
landamæra sinna. Með einum eða
öðram hætti hefur hvert og eitt
ríkjanna sérstöðu. Þau leggja hvert
og eitt ómetanlegan skerf af mörk-
um af því að öll era þau að veija
ómetanleg verðmæti.
Þannig má nefna sérkenni sér-
hvers aðildarríkis og það sem
Jean-Bernard Raimond,
utanríkisráðherra Frakklands.
greinir á milli þeirra, einnig íslands
og Frakklands. Ég vil nota þetta
tækifæri til að fagna einstæðu
framlagi íslensku þjóðarinnar, í
þágu öryggis bandalagsins í heild
og þar með ættjarðar hennar.
Eins og kunnugt er hefur Frakk-
land einnig sérstöðu innan banda-
lagsins. Frakkar eiga ekki aðild að
sameiginlegum herstjómum þess.
Þótt þeir hafí dregið sig út úr hinu
samræmda kerfi láta þeir hvorki
hiut sinn eftir liggja né skorast
undan samstöðu.
Frakkar hafa byggt upp eigin
kjamorkuherafla. Hann hefur að
vísu takmarkað afl en þó nægilegt
til að fæla alla hugsanlega árásar-
aðila frá hættulegum áformum
þeirra. Þeir vanrækja ekki heldur
venjulegan herstyrk sinn.
Þessu til staðfestingar nægir að
minna á, að franska þingið sam-
þykkti nýlega lög um fram-
kvæmdaáætlun fyrir hin næstu
fimm ár. Samkvæmt þeim á að
auka útgjöld vegna kaupa á her-
gögnum um 11% umfram verðbólgu
á árinu 1987.
Þótt þessi herafli sé sjálfstæður
og standi á eigin fótum á grand-
velli eigin áætlana, vilja Frakkar
engu að síður eiga samvinnu við
bandamenn sína. Þeir taka þátt í
öðra starfi Atlantshafsbandalagsins
en því, sem lýtur að hermálum og
eiga aðild að pólitískum ákvörðun-
um á vettvangi þess. Frakkar meta
þá hættu sem að þeim steðjar ásamt
bandamönnum þeirra. Hinn sjálf-
stæði fælingarherafli þeirra skapar
ekki síður en annar slíkur herafli
óvini hjá hveijum þeim, sem hefði
í huga að gera árás og stuðlar þann-
ig að fælingu á heimsmælikvarða
eins og áréttað var í Ottawa-yfirlýs-
ingu Atlantshafsbandalagsins 3.
1974.
Á friðartímum leggja Frakkar
áherslu á, að hergögn þeirra sé
unnt að samnýta af heijum banda-
manna þeirra, og þeir hafa gert
ráðstafanir til að taka þátt í sameig-
inlegum vömum á hættutímum.
50.000 manna franskt herlið í Vest-
ur-Þýskalandi og hraðliðið, sem
nýlega var komið á fót, era sýnileg
dæmi um þetta.
Þessar aðgerðir sýna hvað
Frakkar leggja af mörkum til að
tryggja öryggið. Þær era ekki til
marks um, að þeir láti sitt eftir
liggja í vamarmálum; að vera
hlynntur fælingarmætti kjamorku-
vopna er ekki hið sama og vera
andvígur afvopnun, þvert á móti.
En afvopnun á að stuðla að ör-
yggi, hún á að vera á þann veg,
að samhliða verði viðhaldið jafn-
vægi og dregið úr spennu. í þessu
felst, að ganga verður til samninga
um afvopnun með raunsæi og þolin-
mæði að leiðarljósi auk hugmynda-
auðgi og hreinskiptni.
Stefnu Frakka í öryggismálum
og framgöngu þeirra á þessu sviði
má lýsa á þennan veg:
1. Fælingarmáttur kjamorkuvopna
er enn sem fyrr hið eina sem
getur í raun komið í veg fyrir
stríð í Evrópu.
2. Líta verður á hættuna sem steðj-
ar að Vestur-Evrópu í heild
(kjamorkuvopn, venjuleg vopn,
eftiavopn).
Evrópuríkin verða að vera þann-
ig í stakk búin í vamarmálum
að þau geti bragðist rétt við
hættunni. Stuðningur frá sjálf-
stæðum kjamorkuherafla er
úrslitaatriði í þessu tilliti.
4. Til að hafa nægan fælingarmátt
í Evrópu er nauðsynlegt að
ákvarðanatengsl séu á milli
kjamorkuvopna beggja vegna
Atlantshafs. Þau skapast með
því að hafa verulegan herafla
og kjamorkuvopn frá Banda-
ríkjunum á meginlandi Evrópu.
5. Afvopnun á að miða að því að
auka öryggi og auka stöðugleika
með því að beinast einkum að
því að útrýma öllu, sem kæmi
að notum við hugsanlega árás.
Þessi grandvallaratriði útiloka
alls ekki að unnt sé að ná æskilegu
jafnvægi með minni vopnabúnaði
en nú er fyrir hendi og þau loka
ekki heldur leiðinni að bættum sam-
skiptum austurs og vesturs. Þvert
á móti stuðla jiau að því, að sú leið
verði farin. Ásamt bandamönnum
sínum fögnuðu Frakkar því
ánægjulega markmiði, sem menn
settu sér í Reykjavík með því að
fækka langdrægum kjamorkuvopn-
um Sovétmanna og Bandaríkja-
manna um helming. Frakkar era
sömu skoðunar og evrópskir banda-
menn þeirra, að Evrópuþjóðum beri
að taka af skarið við að skipu-
leggja átak í þágu eigin öryggis.
Frakkar telja eins og aðrar Evr-
ópuþjóðir, að ekkert geti komið í
staðinn fyrir Atlantshafsbandalagið
og samstöðuna innan þess.
Joe Clark, utanríkisráðherra Kanada:
Kanada vill taka þátt
í vörnum Evrópu
Nær alla tíð sfðan Kanada hlaut
sjálfstæði hefur stefna þjóðarinn-
ar f öryggismálum verið mótuð á
þeirri forsendu, að varnir og ör-
yggi hennar væri best tryggt í
samvinnu við aðrar þjóðir. I lok
síðari heimsstyijaldarinnar hafði
samvinna í öryggismálum og fjöl-
þjóðlegt samstarf hlotið það
almenna viðurkenningu, að
Kanadamenn voru meðal stofn-
þjóða Sameinuðu þjóðanna og
þeirra stjóramálalegu og efna-
hagslegu samtaka, sem tengdust
þeim. Hörmungar tveggja heims-
styijalda höfðu kennt okkur, að
við gætum ekki verið afskiptalaus-
ir áhorfendur að þvf, sem gerðist
f Evrópu. Og skömmu eftir lok
sfðari heimsstyijaldarinnar átt-
uðu íbúar lýðræðisríkjanna
beggja vegna Atlantshafs sig á
þvf, að sameiginlegt öryggiskerfi
Sameinuðu þjóðanna myndi ekki
duga og að þeir yrðu að halda
áfram samvinnu þeirri, sem þeir
hófu á strfðsárunum.
Sögulegar og landfræðilegar
ástæður ýttu mjög undir áhuga
Kanadamanna á að stofna Atlants-
hafsbandalagið og vora þeir í hópi
hinna fyrstu, sem hvöttu til samvinnu
þjóðanna við norðanvert Atlantshaf
ekki aðeins í vamarmálum heldur
einnig í stjórnmálum, efnahagsmál-
um, félagsmálum og menningarmál-
um. í raun litu Kanadamenn aldrei
á bandalagið einungis sem vamar-
bandalag — þeir vora helstu baráttu-
mennimir fyrir því að 2. grein
AtlantshafssáttmáJans, stofnskrár
Joe Clark, utanríkisráðherra
Kanada.
bandalagsins, er orðuð með þeim
hætti, sem raun ber vitni, en þar er
mælt fyrir um samvinnu á öðram
sviðum en hinu hemaðarlega.
Með þessum hætti var lagður
grunnurinn að meginþáttunum í ör-
yggismálastefnu Kanada: Frelsi
undan ótta eða kvíða; frelsi undan
skorti á brýnustu nauðsynjum; frelsi
undan brotum á grandvallarréttind-
um er snerta virðingu mannsins og
réttlæti.
Skuldbindingar Kanada gagnvart
NATO era flóknar, margþættar og
miklar. Við leggjum ekki aðeins til
sérstakan liðsafla í þágu vama Vest-
ur-Evrópu, við gegnum skyldum við
vamir siglingaleiðanna yfir Norður-
Atlantshaf, leggjum fram okkar
skerf til vama Norður-Ameríku og
látum þar að auki í té tæki og að-
stöðu til að hermenn frá NATO-
rílq'um geti stundað æfingar í landi
okkar. Þá taka Kanadamenn virkan
þátt í samráði bandalagsþjóðanna
um takmörkun vígbúnaðar og af-
vopnun, málefni austurs og vesturs,
svæðisbundin átök og samvinnu inn-
an bandalagsins um flölmörg mál.
Hemaðarlegt framlag Kanada til
sameiginlegs vamarkerfis banda-
lagsins er ekki mikið af vöxtum en
skiptir þó máli. Um þessar mundir
eru 4.600 kanadískir hermenn (og
1.400 manna liðsauki í Kanada) f
herstöðvum Kanada í Lahr og Bad-
en-Söllingen í Vestur-Þýskalandi.
Við tökum virkan þátt í æfíngum
NATO, hvort heldur þær ná til her-
manna eða embættismanna. Með því
að vemda lofthelgi okkar (í samvinnu
við Bandaríkjamenn samkvæmt
NORAD-samningnum) — einkum á
heimskautasvæðunum — og land-
helgi erum við einnig að vinna verk
er snertir hagsmuni bandalagsins í
heild. í stuttu máli sagt vinna þús-
undir Kanadamanna að því dag
hvem að gæta hinna sameiginlegu
öryggishagsmuna.
Oftar en einu sinni hafa menn
velt því fyrir sér, hvort þörf sé á því
fyrir Kanadamenn að halda úti
mönnum og miklum tækjakosti í
Vestur-Evrópu, í óraijarlægð frá
Norður-Ameríku. Áratugalöng
spenna milli austurs og vesturs hefur
auðveldað mönnum að svara spum-
ingum um þetta efni: Frjáls og öragg
Vestur-Evrópa er sama og fijálst og
öruggt Kanada. Framtfð okkar sem
fullvalda lýðræðisríkis er órjúfanlega
tengd öryggi evrópskra bandamanna
okkar, ekki aðeins af efnahagslegum
og pólitfskum ástæðum heldur vegna
hinna nánu sögulegu tengsla. Tilvist
kanadísks herafla f Vestur-Evrópu
dregur ekki aðeins úr líkum á átökum
þar, heldur veitir Kanadamönnum
einnig rétt til að hlutast til um mál-
efni, er snerta öryggishagsmuni
Evrópu.
Kanada telur hið pólitíska sam-
ráðskerfi innan vébanda NATO
algjörlega óhjákvæmilegt til að hafa
markvissa stjóm á þróun samskipta
austurs og vesturs og til þess að
draga úr spennu milli ríkjanna í
austri og vestri. Með þessu kerfí er
unnt að samræma almenna stefnu
og viðhorf bandalagsþjóðanna til
ríkjanna í austri og móta steftiuna
sérstaklega í afvopnunarmálum. Fyr-
ir okkur Kandamenn er þvi NATO
nauðsynlegt til að bandamenn okkar
taki tillit til viðhorfa okkar í þessum
brýnu úrlausnarefnum.
í því hefti af NATO-fréttum
(NATO Review), sem gefíð var út
eftir Halifax-fund utanríkisráðherra
Atlantshafsbandalagsrílq'anna
síðastliðið vor, lýsti ég áhyggjum
mínum vegna framtíðar bandalags-
ins. Enn eru þær hættur fyrir hendi,
sem ég nefndi í grein minni, þótt
rofi til við sjóndeildarhringinn. Hæfni
bandalagsins til að leggja sitt af
mörkum til að leysa efnahagsleg,
félagsleg og pólitfsk vandamál um
heim allan rseðst að verulegu leyti
af því, hvemig samskiptum austurs
og vesturs er háttað. Með hliðsjón
af þessum staðreyndum er það sam-
eiginleg skylda okkar að fjarlægja
hinar gömlu hindranir og vinna
markvisst að því að móta öraggari
veröld, þar sem meiri stöðugleiki
ríkir. Þetta gerist ekki í einu vet-
fangj. Ríkin í austri og vestri munu
áfram skipa sér f andstæðar fylking-
ar, hugmyndafræðilega og hemaðar-
lega — Evrópa verður áfram skipt.
Vestrænar þjóðir munu enn sem
fyrr þurfa að treysta á fælingarmátt
Átlantshafsbandalagsins til að
tryggja öryggi sitt, en þar skiptir
kjamorkutrygging Bandaríkjanna
áfram mestu máli. Á hinn bóginn
virðist raunveralegt tækifæri vera til
að fækka vopnum — leiðtogar og
þjóðir í austri og vestri ræða saman.
Töluverð hreyfíng hefur verið hjá
báðum. Sumir segja, að hún sé ekki
nægileg. Og þegar atburðarásin er
hæg og ótti og vonleysi grípur um
sig, freistast menn oft til drama-
tískra tilburða. Ég er oft hvattur til
þess að grípa til slíkra tilburða í
nafni Kanada, svo að „rödd okkar
heyrist". Breytingamar verða oftast
með kyrrlátum hætti, þær má rekja
til stefnufestu en ekki uppákomu.
Við bandalaginu blasa flókin við-
fangsefni: að stuðla áfram að
bættum samskiptum austurs og vest-
urs; að fá botn i umræðumar innan
bandalagsins um fækkun meðal-
drægu eldflauganna og hefðbundins
herafla; að tryggja að samningar um