Morgunblaðið - 26.06.1988, Page 4

4 B
MORGUNBLAÐrÐ,' SUNNUDAGUR WGÚNtíð8«
FráFlatey
til
fínnskra
skóga
klofnað. Tengdamóðir mín var mér
afskaplega góð, en hún var ákveðin
kona og vildi ráða. Ég lét undan
og var kyrr.
Tengdafólk mitt tók mér mjög
vel þegar ég kom til Finnlands og
það talaði við mig sænsku. Við
Amo töluðum saman á dönsku.
Auðvitað hefði verið betra að byrja
strax að tala við mig finnsku. í
Savonlinna töluðu allir finnsku, að-
allega Savolax-mállýsku, en fólkið
sem koma austan úr Karelíu talaði
sína mállýsku. Ég kynntist einni
konu sem kunni svolítið í þýsku og
við tvær konur gat ég talað sænsku.
Við aðra gat ég ekki talað fyrr en
ég fór að bjarga mér á finnsku. —
Það voru elskuleg, gömul hjón að
austan sem áttu búðina í Savonlinna
sem við versluðum við. Amo sagði
þeim að ég kynni enga finnsku og
þegar ég kom næst ein hrópuðu þau
á mig svo ég ætlaði að ærast. Þau
héldu vist að ég skildi betur ef þau
töluðu hátt. En Amo útskýrði fyrir
þeim að það væri betra að tala lágt,
hægt og skýrt.
Það var erfitt að vera útlending-
ur hér. Fyrstu árin held ég að ég
hafi verið eini íslendingurinn sem
bjó í Finnlandi. Ég varð alltaf að
passa hvað ég sagði og gerði, því
mér fannst að allir Islendingar yrðu
dæmdir út frá því. Og ég vildi
umfram allt ekki verða landinu
mínu til skammar. Hér er margt
ólíkt því sem ég þekkti að heiman,
t.d. var hér stéttaskipting sem ég
hafði ekki kynnst. Ættir og eignir
virtust oft vega þyngra en mann-
gildið. Það er nokkuð sem ég hef
aldrei getað sætt mig við. En þetta
er nú allt að breytast.
Það er alltaf verið að tala um
að íslendingar og Finnar eigi svo
margt sameiginlgt. Það skil ég ekki.
Því lengur sem ég er hér því ólík-
ari fmnst mér þeir. Að minnsta
kosti sú þjóð sem ég þekkti á ís-
landi. — En það er mikill munur á
Finnum eftir því hvaðan þeir koma.
Fólkið frá Austur-Finnlandi er
miklu léttara en þeir sem búa vest-
ar. Hér um slóðir var mjög þungt
yfir fólki. Það var mikið af stórum
herragörum hér í léninu þar sem
húsbændumir voru fínt fólk, oftast
aðalsfólk sem talaði sænsku. Hjá-
leigubændumir töluðu finnsku og
þeir urðu að vinna ákveðinn fjölda
dagsverka á búgarðinum, karlarnir
við- plægingu, sáningu, slátt og
uppskeru og konurnar við ýmis
störf innan húss og utan. Þetta var
þrúgandi — hálfgert þrælahald. í
byijun þessarar aldar komu lög sem
gemð hjáleigubændum mögulegt
að kaupa jarðir sínar. Rithöfundur-
inn Vainö Linna hefur lýst lífínu í
sveitinni og sambandinu milli hús-
bænda og hjúa mjög vel í bóka-
flokki sínum „Hér undir norður-
stjömu". En þótt bændurnir yrðu
fijálsir breyttust ekki aldagamlar
venjur á einum degi. Mér er sagt
að fólk hér í sveitinni hafi verið
óskaplega þungt og innilokað, en
þegar ég kom hingað var þetta far-
ið að breytast því hingað’ hafði
m.a. flutt talsvert af fólki frá Kar-
elíu sem bar með sér léttari blæ.
Þegar ég var nýkomin til Finn-
lands hafði tengdamóðir mín boð
fyrir nágranna sína hér í Sysmá
því hún vildi sýna þeim tengdadótt-
urina. Meðal gestanna var gömul
kona og þegar hún heilsaði tengóa-
móður minni vitist hún hrasa og
ég hélt að hún hefði flækst í gólf-
teppnu. Þegar hún heilsaði mér
gerðist þetta aftur og ég greip í
hana og reisti hana á fætur. Á eft-
ir spurði Arno mig af hveiju ég
hefði gert þetta. Ég sagði að hún
hefði hrasað og ég hefði verið að
hjálpa henni. Nei, hún var að
hneigja sig fyrir þér! sagði hann
þá. — Það var sem sagt enn til siðs
að fólkið af smábýlunum hneigði
sig fyrir fólkinu á herragarðinum.
En ég lét mitt fólk vita að fyrir
mér ætti enginn að kijúpa og það
hefði verið nær að ég, ung mann-
eskjan, hneigði mig fyrir gömlu
konunni.
* * *
Ég fór sem sagt að vilja tengda-
mömmu og fór ekki heim til ís-
lands. Ég var með henni í Helsinki
fyrsta veturinn, var selskapsdama
og hjálpaði henni. Auðvitað var vit-
leysa að fara ekki að vinna við
hjúkrun, en einhvem veginn var það
nú svona. Hefur líklega átt að vera
svona. Svo flutti ég hingað til
Sysmá. Við Amo vomm byijuð að
byggja hér þegar hann lést. Hann
hafði ætlað sér að hætta í hernum
og fá sér vinnu hér. Og hérna er
ég enn.
Hér kynntist ég Jussa mínum og
flutti til Rantala. Rantala var áður
fyrr stór og fínn herragarður í eigu
einnar sænsku ættarinnar. Jussi var
strákur þegar pabbi hans keypti
Rantala árið 1930. íbúðarhúsið var
eldgamalt og við gerðum við það,
en nú jiyrfti aftur að taka það í
gegn. Ég hafði aldrei verið í sveit
nema hvað ég hafði passað kýr eitt
sumar vestur í Otradal. Og nú var
ég orðin bóndakona í Finnlandi.
Þegar ég kom vom hér 12 kýr,
4 gyltur og heilmikið af smágrísum,
hestar, hænsni og eitt lamb.
Mömmu minni blessaðri fannst það
ekki geta verið almennilegur bónda-
bær sem ekki hafði nema eitt lamb.
Hún náði því miður ekki að koma
hingað áður en hún lést árið 1951.
Hún átti eina ósk og það var að
sitja í skugga undir stóm tré. Þeg-
ar ég hafði möguleika á að láta þá
ósk hennar rætast var það of seint.
Hér var margt öðmvísi en heima
á íslandi. T.d. heyskapurinn. Heyið,
og reyndar allt kom nema rúgur-
inn, var þurrkað á staurum sem
reknir vom niður í jörðina. Maður
mokaði heyinu yfir staurinn og svo
vom þverpinnar á staurnum svo að
betur loftaði um heyið. Ég gat aldr-
ei gert þetta almennilega — gat
látið nokkur strá jolla, en hitt datt
niður á jörðina. Ég var með inni-
hjálp, stúlku sem átti að sjá um
matinn svo að ég gæti verið úti en
á endanum gafst ég upp við hey-
skapinn, fór sjálf í eldhúsið og lét
stúlkuna fara út á tún. Stúlkan var
auðvitað alveg guðsfegin að fá að
vera úti. En ég gerði ekkert annað
allt sumarið en að elda og þvo upp.
Ég fór á fætur klukkan hálf sex
og klukkutíma síðar komu vinnu-
mennimir inn í morgunmat. Þá
þurfti ég að vera búin að sjóða
graut, kartöflur og flesksósu sem
kölluð var. Þetta var venja hér á
bæjum en ég gat aldrei skilið hvem-
ig hægt var að borða þetta steikta
flesk á fastandi maga. Einu sinni
vomm við með tvo indæla bræður
í vinnumennsku og ég áræddi að
spyija þá hvort það skipti þá miklu
máli að fá fleskið. Nei, alls ekki.
Og þeir urðu dauðfegnir þegar ég
hætti að hafa fieskið og kartöflurn-
ar og þeir fengu í staðinn brauð,
kaffi og grautinn. Svo var kaffi
klukkan 10, matur kl. 12, kaffi kl.
2 og matur kl. 5. Allt var bakað
heima úr eigin kornmeti. Við rækt-
uðum hveiti, rúg, hafra og bygg
og fómm svo með það í mylluna.
Það var slátrað heima og það var
mikilvægt að salta svínakjötið
strax. Ég sauð því pækilinn um
leið. Hér var venjan að sjóða kjöt
beint úr saltinu, en ég hafði íslenska
matreiðslubók og mundi hvað
mamma hafði gert og útvatnaði
alltaf kjötið áður en ég matreiddi
það. Það þekktist ekki hér og fólk-
ið horfði á mig stómm augum og
ætlaði ekki að þora að borða kjötið.
En fljótlega þótti útvatnaða kjötið
miklu betra en saltað kjöt matreitt
eftir finnskri venju.
* * *
Það var nóg að gera heima en
ég vildi taka jiátt í einhveiju utan
heimilisins. Ég starfaði mikið í
bændakvennafélaginu og sat þar í
stjórn. Einnig í Rauða krossinum.
Við söfnuðum t.d. fyrir fyrsta
sjúkrabílnum. Það var mikið öryggi
að hafa sjúkrabíl hér í Sysma til
að flytja sjúklinga á héraðssjúkra-
húsið í Mikkeli. Þess var krafist að
bílstjórarnir hefðu lært hjálp í við-
lögum svo ég fór á tveggja vikna
námskeið í Helsinki til að geta síðan
kennt þeim sem óku bílnum. Og ég
fór oftast með þegar vom mikið
veikir sjúklingar.
Hér í Sysmá vom allmörg
þroskaheft böm sem ekkert var
gert fyrir. Fyrir um 20 ámm var
hér prestur sem fór að tala um
hvort ekki væri hægt að gera eitt-
hvað til að hjálpa. Mágkona mín
átti dreng sem átti erfitt og það
varð úr að ég stofnaði ásamt nokkr-
um konum félag. Við söfnuðum fé
og byijuðum á að borga stúlku sem
kom til Sysmá einu sinni í viku til
að leika við þessi börn og kenna
þeim. Þetta var ótrúlega mikil hjálp
fyrir margar mæður sem annars
komust aldrei frá börnunum. Og
fólk hætti líka að skammast sín
fyrir þessi böm. Svo kom að því
að sveitin tók við og fór að borga
— og nú er ríkið búið að byggja
skóla og vinnuheimili fyrir þroska-
hefta úr sveitunum hér í kring. Það
er alveg ótrúlegt hve mikil breyting-
in hefur orðið á 20 árum.
* * *
Nú sé ég að Ásta er farin að
ókyrrast og líta út um gluggann
og þegar ég spyr hana hvort ég sé
að tefja hana segir hún:
Nei, nei, ég þarf bara að fylgjast
með fjósakonunni og hjálpa henni
að koma kúnum inn þegar hún
kemur. Olavi og Vappu eru ekki
heima, þau eru í sumarfríi í dag.
Nú er það komið í lög að bændur
geta fengið 10 frídaga á ári og fá
þá hjálp. Tíu dagar em ekki mikið
borið saman við 6 vikurnar sem
flestir aðrir fá, en þó betra en áður
var þegar bændur áttu aldrei frí.
Nú em hér 25 kýr, stórar og
miklar. Olavi heyjar hér en nýtir
líka annan búgarð sem er hérna
dálítið frá. Sá búgarður hefur geng-
ið í móðurætt Jussa í yfir 300 ár.
En þar em engin hús, bara akrar
og skógar.
Áður fyrr réði maður sínum skóg-
um sjálfur og gat fellt tré eftir því
hvernig markaðsverðið var — seldi
eitt árið í pappír og annað árið í
eitthvað annað. En nú er ríkið farið
að skipta sér af skógunum eins og
öðm og skipar manni að fella þessi
tré þetta árið og önnur hitt og
ákveður síðan hveiju maður á að
planta í staðinn. Síðan greiðir mað-
ur háa skatta af öllu. Eignaskattur-
inn af skóginum mínum er svo hár
að það er varla að skógarhöggið
standi undir sér.
* * *
Þegar fjósakonan er mætt fer
Ásta út með prik í hendi til að
hjálpa henni að koma kúnum í fjós-
ið. Sumar eru þijóskar og streitast
á móti og Ásta reynir að tala við
þær — á finnsku auðvitað, því þetta
em finnskar kýr. Þegar kýrnar em
komnar á básana og við komnar inn
aftur fömm við að tala um tungu-
málin, finnskuna og íslenskuna. ís-
lenskuna talar Ásta þannig að halda
mætti að hún hefði aldrei farið frá
íslandi.
Finnskan er þröskuldur. Ég lærði
smám saman að tala og Iesa, en
hef aldrei lært málið almennilega.
Ég heyri þegar ég segi vitleysur
en ég nenni ekki lengur að leiðrétta
þær. íslenskan er mitt mál. Ég hét
því að reyna að halda henni og láta
ekki fara fyrir mér eins og þeim
ssem dveljast erlendis 1—2 ár og
tala bjagað þegar þeir koma heim.
Meðan mamma lifði sendi hún mér
Morgunblaðið og svo hef ég alltaf
lesið íslenskar bækur. — Veistu
hvernig ég held best íslenskunni?
Með því að syngja. Ég syng á
íslensku þegar ég er ein. Og nú er
ég líka farin að syngja á dönsku
til að gleyma ekki alveg dönskunni.
Ég hitti enga íslendinga hér í
Finnlandi fyrr en veturinn 1948.
Þá kom Leikfélag Reykjavíkur með
Gullna hliðið og Brynjólfur Jóhann-
esson leikari, frændi Aðalsteins
Elíassonar mágs míns, heimsótti
mig. Og svo sá ég auðvitað sýning-
una. Árið 1952 voru tvær íslenskar
hjúkrunarkonur hér á sænska
heilsuverndarhjúkrunarskólanum,
þær Þórunn Kristjánsdóttir og
Jónína Waagfjörð. Þær voru hjá
okkur í fríum. Þær voru frá Vest-
mannaeyjum og í gegnum þær kom
Ási í Bæ og dvaldist hér á Rantala
í 2—3 mánuði við skriftir. Nína
systir mín kom hingað fyrst í sum-
arfríinu sínu árið 1954 og síðan kom
hún vorið ’55 og var hjá okkur fram
á haust ’57. Þá voru strákarnir litl-
ir, Olavi er fæddur 1952 og Tapani
1954. Þeir skildu það sem við sögð-
um en fengust ekki til að tala
íslensku og núna dauðsjá þeir auð-
vitað eftir því. Þeir vilja svo gjarnan
halda tengslunum við ísland.
Nokkrum árum eftir að ég flutti
hingað hringdi íslenski konsúllinn,
Juuranto, einu sinni í mig og sagði
mé rað hjá sér væru staddir þrír
íslenskir piltar sem ætluðu í ferða-
lag norður eftir Finnlandi. Hann
spurði hvort þeir mættu koma við
hjá mér og ég sagði það auðvitað
sjálfsagt. Piltamir spurðu mig
margs um mig sjálfa og Finnland
og ég talaði ekkert sérstaklega vel
um Rússa og kommúnista. Sjálf
átti ég ekki góðar minningar um
Rússa frá Þýskalandi og Jussi var
ekki nema 17 ára þegar hann þurfti
að fara í vetrarstríðið gegn Rússum.
Hann varí stríðinu frá 17—22 ára
aldri, á þeim árum sem ungir menn
eru yfirleitt að mótast og mennt-
ast. Finnland var hans föðurland
og er föðurland drengjanna minna,
og ég hef reynt að ala þá upp í
föðurlandsást. Ef til stríðs kemur
verða þeir að fara og beijast. —
Nú, en svo fór ég að spyija piltana
hvaðan þeir væm og hvers vegna
þeir væru á þessu ferðalagi og þá
kom í ljós að þeir voru frá Þjóðvilj-
anum og ætluðu að skrifa um Finn-
land. Þeir sendu mér svo það sem
þeir skrifuðu og það er ein besta
grein sem ég hef séð um Finnland.
Svo fóru að koma hingað íslensk-
ir námsmenn og þeim hefur fjölgað
mjög á seinni árum. Margir af þess-
um krökkum hafa haldið svo mik-
illi tryggð við mig, miklu meiri
tryggð en ég við þá. Ég er orðin
svo löt að skrifa. Og nú er ég búin
að fara oft heim, ýmist ein eða með
einhveijum úr fjölskyldunni og
margt af mínu skyldfólki hefur
heimsótt okkur. Árið 1962 fórum
við öll heim og ég var í mánuð með
strákana en Jussi var í þtjár vikur.
Við fórum inn í óbyggðir, yfir ár
og inn á Vatnajökul og strákarnir
gleyma aldrei þessari ævintýraferð.
* * *
Árið 1978 varð ég sextug, Nína
systir mín 65 ára og Anna systir
mín sjötug. Við ætluðum að halda
upp á þetta saman um sumarið en
af því varð ekki því Nína dó í mars.
Ég fór heim í jarðarförina. Anna
dó svo í nóvember sama ár. Sigríð-
ur lifir nú ein af mínum systkinum,
fædd 1911. Eini bróðirinn, Einar
dó 23 ára gamall. Hann var nýbú-
inn að læra jámsmíði og var að
vinna við byggingu Þjóðleikhússins
er vinnupallur gaf sig og hann féll
20 metra. Ég var einmitt að koma
með eftirmiðdagskaffið til hans,
einsog ég gerði alltaf, þegar mér
var sagt að hann hefði slasast. Ég
spurði hvort ég mætti ekki fara til
hans — en í því var hann borinn
út, látinn.
Þegar Nína systir mín dó fannst
mér að nú væri eiginlega mitt heim-
ili á Islandi farið og ég bjóst alveg
eins við að fara ekki oftar heim til
íslands. En þegar ég fór þangað í
fyrra gerðist það í fyrsta skipti að
ég átti bágt með að fara þaðan.
Ef ég hefði getað orðið eftir þá
hefði ég gert það. En maður verður
að nota vitið, þótt lítið sé eftir af
því. Margir af kunningjunum á ís-
landi eru dánir og hér í Finnlandi
og ég mína fjölskyldu. En hvar sem
ég er þá er ég íslendingur.
Þórdís Árnadóttir
1. desemberfagnaður í Helsinki 1963. Ásta er önnur frá vinstri og maður hennar, Jussi Peltola, annar
frá hægri.