Morgunblaðið - 18.08.1988, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. ÁGÚST 1988
Yextír, lánsfé, geng-
ismál og verðbólga
eftir Sigurberg
Björnsson
Það,. þykir mörgum eflaust að
bera í bakkafullan lækinn að setja
niður nokkur orð um það efni, sem
kemur fram í titlinum að ofan.
Margir eru kallaðir, en fáir útvald-
ir. Sáralítið hefur verið fjallað um
þessi mál frá faglegu sjónarhomi
og enn færri hafa nálgast þetta
umræðuefni útfrá kenningum pen-
ingamagnshagfræðinnar. Umræð-
umar hafa einkennst af framboðs-
ræðum stjómmálamanna um vaxta-
okur.
Nokkrar deilur em á milli hag-
fræðinga, sem kenna sig annars
vegar við svokallaðan „monetar-
isma“ eða peningamagnshagfræði
og hins vegar Keynesisma, sem
hefur verið ráðandi allt frá því að
bók Keynes, „General Theory", birt-
ist. Að mínum dómi er þekking sú,
sem kemur fram í umræðunum á
kenningum hinna fyrmefndu nán-
ast engin. Enda virðist ekkert sam-
band vera á milli sjúkdómsgreining-
ar á hagkerfinu og þeirra aðgerða,
sem helst er fjallað um í fjölmiðlum
að verði gripið til. T.d. er mjög
hættulegt að lækka verðbólgu
komna til vegna ofþenslu með að-
gerðum, sem gagnast í verðbólgu,
sem er mynduð með kostnaðar-
hækkunum.
Hagfræðingar, sem kenna sig við
þessar tvær meginstefnur nútíma-
hagfræði, deila um áhrif ýmissa
efnahagslegra ráðstafana og vægi
ýmissa efnahagslegra stærða í hag-
kerfinu. Hér er um að ræða efna-
hagsstærðir, sem erfitt er að mæla
og er hreyfíng þeirra innan skekkju-
marka hvors hagfræðingahóps um
sig. Ef litið er á þau hagfræðilegu
vandamál, sem íslendingar eiga við
að glíma, þá eru þau það stór að
þau lenda langt fyrir utan þau
mörk, sem þrætuepli Keynesista og
monetarista markast af.
Drekavogur
Stigahlíð 49-97
UTHVERFI
Hraunbær
Verðbólga vegna þenslu
í þjóðfélaginu
Tökum eitt dæmi úr byggingar-
iðnaði (vegna þess að byggingar-
iðnaður er ekki í mikilli samkeppni
við innfluttar vörur og er því skýrt
dæmi um innlenda framleiðslu):
Fyrir einu og hálfu ári varð spreng-
ing í byggingariðnaði á íslandi. Þá
voru stórbyggingar í gangi s.s.
Kringlan, Flugstöðin, Seðlabank-
inn, Holiday Inn, ásamt því að stór-
um hluta af sparifé landsmanna,
sem var að finna í lífeyrissjóðakerf-
inu, var veitt í byggingariðnaðinn
í. gegnum húsnæðismálastofnun.
Ástandið varð þannig að iðnaðar-
menn voru eltir á röndum um allan
bæ og boðið gull og grænir skógar.
Sem sagt þensluástand. Þetta
væri í sjálfu sér ágætt ef þetta
ástand gæti varað til frambúðar.
Ég er hreint ekki svo viss um að
svo verði og tel að búast megi við
miklum samdrætti í byggingariðn-
aði í næstu framtíð, sem verði
þyngri fyrir þá sök eina að fyrri
þensla orsakaði miklar vænting-
ar um há kjör þeirra er í þessari
iðn starfa. Þau geta ekki enst til
langframa, nema eitthvað nýtt komi
til eins og t.d. nýtt álver.
Peningar eru ávísun
á verðmæti, en ekki
framleiðslan i sjálfu sér
í kenningum hagfræðinnar er
gerður skýr greinarmunur á fram-
leiðslu annars vegar og peningum
hins vegar, sem eru ekkert annað
en ávísun á verðmæti og í þessu
samhengi mikið til ávísun á vinnu
iðnaðarmanna. Skv. blaðafregnum
á sl. sumri jókst peningamagn í
umferð um 15% á stuttum tíma.
Eflaust var mikið af þessari aukn-
ingu tilkomin vegna byggingariðn-
aðarins. T.d. sá einn prófessor við
Háskóla íslands ástæðu til þess að
vekja athygli á því að þrátt fyrir
góð orð um aðhaldssemi í ríkis-
Qármálum þá væri húsnæðismála-
hluti þeirra tvímælalaust þenslu-
myndandi. Sannleikurinn er ein-
faldlega sá að lán eru slegin er-
lendis og veitt í hagkerfið án
þess að neitt sé hugað að orsaka-
samhengi peninga og fram-
leiðslu. A.m.k. var miklu erlendu
lánsfé beint inn í hagkerfíð án nokk-
urra gagnráðstafana vegna ýmissa
framkvæmda s.s. Kringlunnar og
Flugstöðvarinnar. Ég spyr: Halda
ráðamenn þjóðarinnar að ef er tek-
ið 50 milljarða lán í Japan til þess
að veita í húsnæðismálakerfið, að
úr því verði fyrirhafnarlaust 5.000
einbýlishús eða samsvarandi? Setj-
um dæmið upp á annan hátt: Halda
ráðamenn þjóðarinnar að 2.000
smiðir geti reist 5.000 einbýlishús
á einu ári ásamt öðru, sem í þeirra
verkahring fellur? Tvö og hálft hús
á smið þessa 3-4 mánuði, sem eru
virkir fyrir útiframkvæmdir á árinu,
svo ekki sé talað um eftirspum.
Ef þeir halda það þá er ég ekkert
hissa á þeim vandamálum, sem við
er að eiga í efnahagsmálum þjóðar-
innar.
Peningar í meðferð pen-
ingamagnshagf ræ ðinga
Einn af homsteinum kenninga
peningamagnshagfræðinnar er að
reyna að gefa út nákvæmlega eins
mikið af peningum og framleiðslu-
getan kallar á. I stuttu máli kveður
hún á um að það verði að taka úr
umferð umframkaupgetu svo ekki
hljótist verðbólga af þenslunni, sem
annars óhjákvæmilega verður. Er-
lendis hefur seðlabanki viðkomandi
lands þetta hlutverk og getur hann
annaðhvort breytt bindiskyldu inn-
lánsstofnana eða selt skuldabréf
ríkisins.
Gengi, vextir, verðbólga og pen-
ingar í umferð eru allt mjög skyld-
ir hlutir. Hér á íslandi ber ástandið
Sigurbergur Björnsson
„Mín skoðun er sú þeg-
ar öllu er á botninn
hvolft að þá verði ekki
horft framhjá orsaka-
samhengi vaxta, verð-
bólgfu, gengismála og
síðast en ekki síst þvi
peningamagni, sem er
í umferð í hagkerfinu
hveiju sinni. Verði ekki
litið á þessi mál í sam-
hengi þá má með réttu
segja að stjórnvöld sjái
ekki skóginn fyrir
trjánum.“
vott um að enginn skilningur virð-
ist ríkja um orsakasamhengi þess-
ara þátta. Það er aldrei fjallað um
þessar stærðir í opinberum umræð-
um heldur miklu frekar um t.d.
lausafjárstöðu banka og sambæri-
legt, enda er ekki hægt að sjá
nokkra stjóm á þessari stærð. Um
leið og svo er, þá eru allar forsend-
ur fyrir föstu gengi brostnar, sbr.
dæmið um prentun peninga hér að
ofan.
Efnahags- og peningamál
annarra landa skipta máli
í hagkerfinu
Kenningamar kveða á um að í
opnu hagkerfí, við fijálsa §ár-
magnsflutninga, verði vextir-verð-
bólgustig á milli landa að vera það
sama til þess að halda föstu gengi.
Fjármagn leiti þangað sem arðsem-
in er mest. Bresti þetta jafnvægi
hlytist af ásókn í peninga þess lands
sem gefí hæstu raunávöxtun. Fyrr
eða seinna félli gengið svo nýtt jafn-
vægi myndaðist.
Hér á íslandi hefur komið inn í
hagkerfíð töluvert fjármagn utan
frá annars vegar vegna góðrar af-
komu útgerðar til skamms tíma og
hins vegar vegna erlendra lána.
Auk þess hafa aðgerðir stjómvalda,
s.s. hallarekstur ríkissjóðs, valdið
Alls bárust níu tilboð í verkið.
Þeir sem buðu voru, auk Þorsteins
Högnasonar, Hilmar Magnússon frá
Vopnafírði, kr 36.880.928; Árvélar
sf frá Selfossi, kr 48.313.500; Rækt-
unarsamband Flóa og Skeiða, kr
56.375.000; Hagvirki hf, kr
39.794.000; Plútó hf, kr 38.946.000;
Klæðning hf, kr 47.557.000; Suður-
ofþenslu, sem aðrar ráðstafanir
hafa ekki getað lagfært (s.s. aukinn
spamaður og skattheimta). Gengið
hefur ekki enn fallið í kjölfar versn-
andi viðskiptakjara og hærra verð-
bólgustigs en í viðskiptalöndunum.
Hins vegar teygja vextimir sig upp
og mynda mótvægi við of hátt skráð
gengi. Óvenjuleg staða í einfaldri
formúlu, sem kenningamar hér að
ofan styðjast við.
Og atburðarásin er svona: Út-
flutningsatvinnuvegimir tapa
vegna mikilla kostnaðarhækkana
innanlands, sem stafa af þenslu.
Þau slá lán til þess að fjármagna
tapið. Lánsfjárþörf þeirra veldur
yfírþenslu á lánsfjármarkaðnum og
vextir hækka. Skv. formúlunni
(vextir-verðbólga + breytingar á
gengi innanlands = vextir-verð-
bólga + breytingar á gengi við-
skiptalandanna) myndu raunvextir
lækka ef breytingar á gengi fylgdu
þróun verðbólgunnar. Þ.e. betri
staða útfiutningsatvinnuveganna
minnkaði ásókn þeirra í lánsfé og
raunvextir þar af leiðandi lækka.
En hvað með peningamagnið í
umferð? NÚ er verið að veita inn í
hagkerfið á annan milljarð í lánsfé.
Munu hliðarráðstafanir eyða verð-
bólguhvata þessarar ráðstöfunar?
Er enn einu sinni verið að slá vand-
anum á frest? Eða er kannski að
hluta til verið að fylla upp í það
gat sem rýmun viðskiptakjara hef-
ur haft í för með sér, svo við getum
haldið velmegunarfylliríinu áfram.
Ef svo er þurfa miklar breytingar
að eiga sér stað til þess að við get-
um staðið undir þessum lífslqorum
og veltum ekki öllu yfír á bömin
eins og hingað til í formi erlendrar
skuldasúpu.
Að binda gengið fast
Hér komum við að enn einni vin-
sælli tillögu í umræðunni í dag. Að
binda gengið fast við ECU, hella
erlendu fjármagni inn í landið og
þar með lækka rauavextina. Sem
sagt að prenta peninga. Hér emm
við komin á hættulegar krossgötur.
Chile var opnað á sínum tíma fyrir
erlendu fjármagni. Meira en það.
Það var veitt ótakmörkuð ríkis-
ábyrgð fyrir erlenda lánardrottna.
Þegar bankar fóm á hausinn borg-
aði ríkið brúsann. Og erlendir lánar-
drottnar héldu áfram að lána því
lánin vora öll gulltryggð. Afleiðing-
in varð allt að því gjaldþrot Chile.
í þessari umræðu vill gjaman
vandamálið sjálft gleymast. Vand-
inn er orðinn stærri en svo að hann
liggi að mestu í of háum vöxtum.
Vandinn liggur í taprekstri fyrir-
tækjanna, sem er fjármagnaður
með lánsfé í þeirri veiku von að
annaðhvort sé hægt að endurskipu-
leggja fyrirtækið svo gjörsamlega
eða að rekstrargmndvöllurinn batni
að þau verði arðbær aftur.
Mfn skoðun er sú þegar öllu er
á botninn hvolft að þá verði ekki
horft framhjá orsakasamhengi
vaxta, verðbólgu, gengismála og
síðast en ekki síst því peninga-
magni, sem er í umferð í hagkerf-
inu hveiju sinni. Verði ekki litið á
þessi mál í samhengi þá má með
réttu segja að stjómvöld sjái ekki
skóginn fyrir tijánum. Það kann
ekki góðri lukku að stýra.
Höfundur er verkfræðingur.
verk hf, kr 41.092.900; Borgarverk
hf, kr 39.814.000. Kostnaðaráætlun
Vegagerðarinnar hljóðaði upp á
44.643.000 krónur. Vegarkaflinn
liggur á milli Eskiholtslækjar og
Gljúfurár og er 6,9 kílómetra lang-
ur. Verkinu á að vera lokið þann
1. júlí á næsta ári.
Blaðbemr
Símar 35408 og 83033
AUSTURBÆR
Háteigsvegur
Glaðheimar
Vogahverfi
Samtún

Vegagerð:
Tilboð opnuð í Vestur-
landsveg hjá Svignaskarði
Lægsta tilboðið 77,7% af kostnaðaráætlun
TILBOÐ í gerð vegarkafla á Vesturlandsvegi lyá Svignaskarði voru
opnuð hjá Vegagerðinni á mánudag. Lægsta tilboðið átti Þorsteinn
Högnason frá Blönduósi, 34.699.300 kr&nur, eða um 77,7% af kostnað-
aráætlun.