Morgunblaðið - 08.02.1989, Síða 23

esei .HAOflaa'i .8 fluoAaujnvöm GiðAjaviuoflOM
a
22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 1989
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 1989
23

Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst IngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. (lausasöiu 70 kr. eintakið.
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Sovétmenn
fara frá Kabúl
Brottför sovésku hermann-
anna frá Afganistan bind-
ur ekki enda á átökin í landinu;
frelsissveitir Afgana segjast
ekki ætla að láta staðar numið
fyrr en Najibullah, leppur Sov-
étmanna í Kabúl, hefur sagt
af sér. Haldi frelsissveitimar
sínu striki líður varla á löngu,
þar til þær hafa höfuðborgina
Kabúl á valdi sínu og síðan
landið allt, hver svo sem það
verður, sem sest í æðsta valda-
stólinn í umboði þeirra. Inn-
byrðis ágreiningur andstæð-
inga leppstjómar kommúnista
hefur ekki verið jafnaður. Ýms-
ir telja líklegt, að enn eigi
margir eftir að týna lífí í
grimmilegum átökum, áður en
jafnvægi og friður skapast að
nýju í þessu harðbýla fjalla-
landi.
Ógæfan reið yfír landið í
apríl 1978, þegar marxistar-
lenínistar hrifsuðu völdin í sínar
hendur. Kremlveijar sendu
síðan herafla sinn á vettvang
um jólin 1979. Þá eins og 1968,
þegar ráðist var inn í Tékkó-
slóvakíu að undirlagi Kreml-
veija, var vísað til Brezhn-
ev-kenningarinnar svonefndu
um „rétt“ sósíalískra ríkja til
að hlutast til um innri málefni
annarra sósíalískra ríkja, ef
hætta steðjaði að sósíalisman-
um. Kommúnistar um heim all-
an lýstu stuðningi við herferð
Kremlveija á hendur Afgönum
og sögðu hana nauðsynlega til
að „friða“ landið. Þeir sem
höfðu verið háværastir í árás-
um á Bandaríkjamenn vegna
Víetnam-stríðsins nokkrum
árum áður, sáu ekki ástæðu til
að fara út á götumar og mót-
mæla vegna styijaldarinnar í
Afganistan; það stríð var ekki
háð heima í stofu hjá okkur á
sjónvarpsskermunum. Sovét-
stjómin er ekki að láta undan
þunga almenningsálitsins, þeg-
ar hún kallar tugi þúsunda
hermanna sinna heim frá Afg-
anistan; hún er að beygja sig
fyrir einbeittri andstöðu afg-
önsku þjóðarinnar undir for-
ystu frelsissveitanna og bág-
indum sovéska efnahagskerfís-
ins.
Enn á við sem sagt var, þeg-
ar sovéski innrásarherinn
streymdi inn í Afganistan, að
Kremlveijar hafa lengi verið
með hugann við höfn í heitu
höfunum sunnan landamæra
sinna. Ef ráðagerðimar í Afg-
anistan hefðu tekist, væru þeir
nær því marki en nokkm sinni
fyrr. í því stórpólitíska ljósi
verður að skoða mikilvægi and-
stöðunnar, sem frelsissveitim-
ar hafa veitt. Samhliða því sem
þær hafa bjargað þjóð sinni
undan hrammi rússneska
bjamarins hafa þær reist
skorður við útþenslu Moskvu-
valdsins.
í heimspólitísku ljósi ber
einnig að skoða þá staðreynd,
að í Afganistan gerist það í
fyrsta sinn frá því að byltingin
var gerð í Rússlandi 1917, að
sovéski herinn gefst upp fyrir
almennri, vopnaðri mótspymu.
Hvaða áhrif hefur þetta?
Hvemig mótar þetta viðhorf
þeirra, sem hafa barist leynt
og ljóst í nafni kommúnismans
víða um lönd og alltaf treyst á
aðstoð frá Moskvu?
Herflutningar Sovétmanna
frá Afganistan, Víetnama frá
Kambódíu og Laos og Kúbveija
frá Angólu eru af sama meiði.
Þeir em gleðilegt tákn um þá
breytingu, sem orðið hefur eft-
ir að Míkhafl Gorbatsjov varð
leiðtogi Sovétríkjanna. Um leið
og þessu er fagnað skal þeirra
minnst, sem hafa staðið gegn
yfírgangi kommúnismans í
þessum löndum og hinum vott-
uð samúð, er enn mega þola
ómannúðlega stjóm kommún-
ista, hvort heldur í Evrópu,
Víetnam, Eþíópíu, Mósambík,
Kúbu eða Nicaragua.
Þegar litið er til Kabúl núna,
hvarflar hugurinn óhjákvæmi-
lega til Saigon 1975, er Banda-
rflgamenn hurfu frá Víetnam.
Það er rétt hjá breska vikurit-
inu Economist að í báðum til-
vikum verður stórveldi fyrir
áfalli en að öðm leyti getur
varla verið um trúverðugan
samanburð að ræða. Þannig
féll Saigon fyrir öflugum og
þrautþjálfuðum her, er naut
stuðnings bæði Sovétmanna og
Kínveija, en umhverfís Kabúl
em hópar skæruliða, sem deila
innbyrðis og sameinast um fátt
annað en hatrið á Rússum.
Hávaðinn út af stríðinu í
Afganistan hefur verið minni á
Vesturlöndum en vegna Víet-
namsstríðsins á sínum tíma.
Þeir sem hlutu æfíngu við að
mótmæla vegna Víetnams hafa
haft hljótt um sig vegna Afgan-
istans. Við skulum vona, að
Afganir þurfí ekki að þola sam-
bærilegar hörmungar eftir
stríðið og Víetnamar, sem hafa
orðið að ganga fátæktargöngu
í nafni kommúnismans og verið
notaðir til að beija á nágrönn-
um sínum. Allar fijálshuga
þjóðir þurfa að leggja sitt af
mörkum til að auðvelda Afgön-
um að láta djúp sár stríðsins
gróa.
Borgarráð:
Kostnaður við ráðhúsið hefur
hækkað um 249 miUjónir króna
SAMKVÆMT áætlun um heildarkostnað við byggingu ráðhúss i
Reykjavík, sem lögð hefur verið fram í borgarráði, hefur kostnað-
aráætlun vegna framkvæmdanna hækkað um 19,8%, eða úr 1,258
milljónum króna eins og bráðabirgðaáætlun Verkefoisstjórnar frá
25. júlí síðastliðinn gerði ráð fyrir, í 1,507 miiyónir króna. Helstu
kostnaðarliðir eru: 274,479 milljónir í hönnunar- og Ijósritunar-
kostnað, 243 milljónir í uppsteypu kjallara, 202,713 milljónir í
uppsteypu og burðarvirki þaksins og 117,090 milljónir i frágang
utan við skrifstofobyggingu.
í greinagerð Þórðar Þ. Þorbjam-
arsonar borgarverkfræðings, sem
fylgir kostnaðaráætluninni kemur
fram að hönnun hússins er nú kom-
in mun lengra en var við síðustu
útreikninga en er þó fjarri því að
vera lokið. Þá hafí að vísu verið
búið að lækka upphaflegan kostnað
innréttinga með því til dæmis að
falla frá uppbyggðum tölvugólfom
í skrifstofubyggingu og velja í ýmsu
ódýrari lausnir en fýrri hugmyndir
gerðu ráð fyrir. „Síðan þá hafa
magntölur verið endurreiknaðar og
ýmsir kostnaðarliðir skýrst. Nokkr-
ar ákvarðanir hafa verið teknar um
frekari lækkun kostnaðar, t.d. það
að hafa tvöfalt gler á álgluggum í
stað þrefalds, velja hefðbundnari
loftklæðningar í skrifstofubygging-
unni og fella niður steypulög utan
á vatnsþéttingar kjallara þar sem
þær verða sýnilegar."
Form hússins sérstætt
Þá segir að þrátt fyrir breytingar
hafi áætlunin hækkað og er bent á
að form hússins sé sérstætt og erf-
itt í afsetningu. „Burðarvirkið
krefst mikilla og flókinna útreikn-
inga og meiri steypu- og jáma-
magns en vanalegt er, þegar litið
er á húsið sem heild. Magnaukning
á þessum þáttum er nokkur frá
fyrri áætlun. Bognir veggfletir em
algengir og sjónsteypa krefst vand-
aðri mótasmíði og niðurlagnir
steypu en algengt er. Mosaveggur
og vatnsfletir kosta sitt bæði í hönn-
un og útfærslu. Álfrontar með sól-
grindum og frístandandi súlum upp-
úr vatnsfletinum upp í þakkant em
vandaverk og dýrt. Gmndun húss-
ins þar sem verið er að fást við
uppdriftarkrafta leiddi til skoðunar
á fíölmöigum valkostum við gerð
kjallarans sem hleypti hönnunar-
kostnaði upp. Almennt má segja
að kostnaður við hönnun hússins
sé nú áætlaður um 100 milljónum
meiri en í júlí ’88 og að kostnaður
við uppsteypu yfírbyggingar og
gerð þaks sé nú allt að 40 milljónum
meiri en þá var áætlað."
Yfírlit yfír heildarkostnað
í yfírliti jrfir heildarkostnað án
húsgagna og lóðar miðað við að
vísitalan sé 125 stig og samkvæmt
verðlagi 1. janúar 1989 kemur fram
að kostnaður við samkeppni og
undirbúning er áætlaður: 16,149
milljónir, hönnun og ljósritun
274,479 millj., umsjón, eftirlit og
annar óbeinn kostnaður 89,693
millj., jarðvinna og stálþil 102,7
millj., kjallarar-uppsteypa 243
millj., kjallarar-frágangur og lagna-
kerfi 69,670 millj., uppsteypa og
burðarvirki þaks 202,713 millj., frá-
gangur utanhúss á skrifstofubygg-
ingu 117,090 millj., frágangur ut-
anhúss á borgarstjómarhúsi 30,993
millj., frágangur inni í skrifstofu-
byggingu 79,6 millj., frágangur inni
í borgarstjómarhúsi 43,1 millj.,
hita- og hreinlætislagnir 12,430
millj., raflagnir, lýsing og vararaf-
stöð 66,510 millj., loftræstikerfí
með hitun 53,258 millj., innrétting-
ar í skrifstofubyggingu 18,480
millj., innréttingar í borgarstjómar-
byggingu 13,510 millj., innréttingar
fastar 26,8 millj. og ýmsir liðir,
sérbúnaður og kerfí 47,477 millj.
Samtals 1 milljarður, 507 milljónir
og 652 þúsund.
Hönnunarkostnaöur 17,5%
Áætluninni fylgir einnig greina-
gerð Stefáns Hermannssonar að-
stoðarborgarverkfræðings, sem
gerð er fyrir hönd verkefnisstjómar
um byggingu ráðhúss. Þar segir
að áður hafí verið gerð grein fyrir
hönnunarkostnaði fyrir árin 1987
og 1988 en áætlaður heildarkostn-
aður við hönnunina hafí ekki legið
fyrir fyrr en nú. Samkvæmt áætlun-
inni er gert ráð fyrir að kostnaður-
inn verði í heild 274,479 millj. þar
af sjálf hönnunin 264,479 millj. og
er áætlunin miðuð við að vísitala
byggingarkostnaðar sé 125 stig.
Þá segir að: „Miðað við sömu heild-
aráætlun er þvi áætlað að hönnun-
arkostnaður verði 17,5% af heildar-
kostnaði og þykir það ekki óeðlilegt
hlutfall miðað við eðli máls og sam-
anburð við önnur stór og vandasöm
verkefni á þessu sviði hérlendis, en
samt hærra en reiknað var með í
fyrstu."
• Kemur fram að hönnunarkostn-
aður skiptist milli ára sem hér seg-
ir 1987: 18,940 millj. 1988:
103,242 millj., 1989: 80 millj.,
1990: 40,297 millj. og 1991: 22
millj. í greinagerðinni segir að þeg-
ar í upphafi hafi verið óskað eftir
að verkinu yrði hraðað og því hafí
verið ákveðið að ráða eina verk-
fræðistofu til að annast alla verk-
fræðihönnun nema raflagnir og
jafnframt að ráða erlenda verk-
fræðistofu til að forhanna öll lagna-
kerfí og ákveða stærðir á stokkum
og götum og stærðir tæknirýma.
Enska verkfræðifyrirtækið J. Roger
Preston and Partners var ráðið til
þessa verks, en þar í landi er til
siðs að allar lagnir ogtækjabúnaður
séu hönnuð af sama aðila. „Þetta
hefur rejmst mjög vel og bæði flýtt
fyrir og aukið gæði hönnunar að
okkar mati, en er að hluta til kostn-
aðarauki. Ferðakostnaður starfs-
manna þessa fyrirtækis er í þessari
sundurliðun talin með hönnunar-
kostnaði.
Þessum aðila er auk frumhönn-
unar falið gæðaeftirlit með hönnun
lagna. Lítilsháttar gæðaeftirlit er
einnig kejrpt af innlendum aðilum.
Þá er nokkuð um sérstök hönnunar-
verkefni sem jrfirleitt ekki fylgja
húsbyggingum, s.s. tilraunir með
mosagróður, hönnun þéttilaga fyrir
vatnsþrýsting, hönnun sérstakra
steypublandna bæði fyrir kjallara-
steypu og sjónsteypu og athugun á
hljómburði, sem þó oft tilheyrir
opinberum byggingum."
Síðan segir: „Þegar hönnun ráð-
hússins hófst leitaði verkefnisstjóm
upplýsinga erlendis um hönnunar-
kostnað slíkra bygginga sem vænta
má að Ráðhús Reykjavíkur sé, og
fengust þau svör að algengt væri
13 til 15% byggingarkostnaðar, en
hærra hlutfall þekktist, einkum t.d.
í þeim tilfellum sem um samkeppni
er að ræða. í samræmi við þetta,
en þó af nokkurri bjartsýni, áætlaði
verkefnisstjóm fyrst hönnunar-
kostnað 13,5%.
Leitað hefur verið upplýsinga um
kostnað við hönnun nokkurra stór-
hýsa hérlendis og virðist ekki óal-
gengt að kostnaðarhlutfall sé 15%,
t.d. er áætlað að hönnunarkostnað-
ur Borgarleikhúss verði 15,2%, en
rétt er að geta þess að þá er eftir-
lit hönnuða að mestu leyti innifalið,
em ekkert eftirlit eða umsjón bygg-
ingæ-deildar eða Leikfélagsmanna.
Áberandi er þegar upplýsingar
um hönnunarkostnað hinna ýmsu
bygginga eru skoðaðar, að hinir
ýmsu þættir hönnunarinnnar vega
mjög misþungt eftir gerð og hlut-
verki bygginga. Má af því draga
þann lærdóm að fyrir sérhæfðar
byggingar beri að varast að reikna
með stöðluðum kostnaðarhlutföll-
um fyrir kostnað við hina ýmsu
þætti hönnunar s.s. arkitektateikn-
ingar, innréttingar, raflagnir, loft-
ræsikerfí, burðarþol o.s.frv.
Hönnun unnin í tímavinnu
Hönnun ráðhússins er öll unnin
í tímavinnu. Reiknað er með að viss
afsláttur fáist á tímagjaldi á síðari
hluta hönnunartímans. Kostnaðar-
áætlun byggist því á áætlun um
fjölda tíma sem til verksins fer.
Áætlun verkefnisstjómar er eilítið
lægri en áætlun hönnuðanna
sjálfra. Vonast er til að hluti verks-
ins, s.s. vinna arkitekta, rejmist
fljótlegri en hér er gert ráð fyrir.
Ljóst er einnig að samvinna verk-
taka, fjöldi útboða, verksamninga
og verktaka, og þar með fjöldi út-
boðslýsinga og jrfirferð tilboða hef-
ur töluverð áhrif á þann þátt hönn-
unar sem nú er eftir, einkum hjá
verkfræðingum. “
Vinnubrögð hafa breyst
Að lokum em taldar upp helstu
ástæður fyrir því að hönnunar-
kostnaður er áætlaður hærri en
venja er til:
1. Almennt hafa vinnubrögð við
byggingar og við hönnun þeirra
gjörbreyst á sl. 20 árum. Fjöldi
teikninga hefur stóraukist, sú vinna
sem lögð er í hönnun sömuleiðis.
Nýjar kröfur hafa komið til, s.s.
um brunatæknilega hönnun, bmna-
viðvöranarkerfi, bætt burðarþols-
hönnun o.s.frv. Á móti kemur að
einhveiju leyti notkun staðlaðra
innréttinga og sérstakra bygging-
arhluta s.s. lofta, en þegar um sér-
stakar byggingar er að ræða hefur
hönnunarvinnan aukist.
2. Söluskattur hækkaði hönn-
unarkostnað um 12%.
3. Þetta verkefni er unnið með
hraða, við höfum nefnt aðferða-
fræðina „á hraðbraut" (þýðing á
fast track), þ.e. hönnun fer fram
samtímis framkvæmdum, teikning-
ar koma Just in time." Af þessari
aðferð leiddi einnig að boðið var út
á gmndvelli frumhönnunar eða
hönnunar á vissu stigi. Þetta hafði
mjög mikla kosti þegar skoðaðir
vom valkostir á stærð kjallara.
Óraunhæfar hugmjmdir okkar um
kostnað við kjallarann hefðu að
öðmm kosti leitt til þess að 3ja
hæða kjallari hefði verið fullhann-
aður með miklum tilkostnaði. En
vegna ýtarlegrar skoðunar á val-
kostum og útfærslum jókst hönnun-
arkostnaður verkfræðinga mikið.
SKoðaðar vom 6 tillögur um út-
færslu á IV2 kjallara og þær gróf-
teiknaðar, magnteknar og kostnað-
aráætlaðar bæði af hönnuðum og
verktaka.
Ágiskaður kostnaðarauki af
þessum sökum er 1% af byggingar-
kostnaði eins og hann er nú áætlað-
ur.
4. Vegna hraða á hönnun fyrsta
árið vom notaðir fleiri menn
samtímis við hönnun heldur en hag-
kvæmast er. Þá er að því óhagræði
fyrir verkfræðinga að þurfa að
teikna byggingarhlutana í þeirri röð
sem framkvæmdir krefíast en ekki
í þeirri röð sem þægilegast er út
frá hönnunarforsendum og útreikn-
ingum. Ymislegt verður því mar-
greiknað. Ágiskaður aukakostnað-
ur af þessu samanlögðu er 0,6%
byggingarkostnaðar.
5. Erlendir ráðgjafar og annað
gæðaeftirlit með hönnun er óvenju-
legt en að okkar mati nauðsjmlegt.
Ágiskaður aukakostnaður er 0,5%
af byggingarkostnaði.
6. Með samkeppni er markið
sett hátt varðandi arkitektúr húss,
og verður að fylgja því eftir með
vönduðum vinnubrögðum.
7. Hin flókna geometría hússins
og mikil notkun boginna flata, mik-
ill fjöldi hurða, stiga o.fl gerir hönn-
un hússins vandasama.
8. osk arkitekta um léttleika
byggingar og Iétt burðarvirki gerir
jarðskjálftahönnun erfíðari.
9. Flotkraftar á kjallara og
vandinn að hanna lekalaust mann-
virki eykur á hönnunarkostnað.
10. Vafalaust hafa menn van-
metið þær brejdingar sem gera
þurfti á verðlaunatillögunni. Sam-
keppnisteikningar em yfirleitt það
hratt unnar og sýna fyrst og fremst
hugmyndir og heildarsvip að gera
verður ráð fyrir breytingum. Má í
því sambandi nefna að undantekn-
ing er að verkfræðingar hafí hjálp-
að til við að ákveða burðarvirki svo
eitthvað sé nefnt. í þessu tilfelli
þurfti að stækka jrfirbyggingar úr
4.600 m2 í 5.365 m2 og fella út
húsvarðaríbúð, aðstöðu fyrir heilsu-
rækt, stækka eldhús, hætta við ut-
análiggjandi lyftur og minnka kjall-
ara úr 3 hæðum í IV2
Miklar kröfur um gæði
í ræðu Davíðs Oddssonar borgar-
stjóra, við afgreiðslu fjárhagsáætl-
unar fyrir árið 1989 kom fram að
gert er ráð fyrir að veija 365 millj-
ónum til framkvæmda við ráðhús-
bygginguna á árinu að meðtöldum
hönnunarkostnaði, sem er áætlaður
80 milljónir. Síðan sagði borgar-
stjóri: „Ég hef áður gagnrýnt mik-
inn kostnað við hönnun opinberra
mannvirkja og vakið athygli á því,
hversu erfitt er að hafa eftirlit með
honum. En hvað Ráðhúsið varðar,
er nauðsynlegt að benda á, að strax
frá upphafí vom gerðar miklar kröf-
ur um gæði hönnunar, og markmið
sett hátt hvað varðar ágæti lausnar
og útfærslu, bæði varðandi form,
notagildi og fegurð. Þá er verð-
launatillagan vissulega þannig úr
garði gerð, að hönnun byggingar-
innar er mjög vandasamt verk. Ég
treysti hönnuðum til að leysa það
verk vel af hendi og verkefnisstjóm-
inni til að fylgja því vel eftir."
Þá segir og: „Verkundirbúningur
hefur rejmst góður, því engar þær
hrakspár sem heyrðust um tækni-
lega örðugleika hafa ræst og er
verkið nú þremur vikum á undan
upphaflegri tímaáætlun. Það er
íhugunarefni að sérfræðingar, sem
'undir fullu nafni og fræðimanns-
titlum hafa uppi rakalausar fullyrð-
ingar og spár, sem í engu stand-
ast, virðast hér á landi ekki þurfa
að sæta ábyrgð orða sinna.“
Frá sýningu íslensku óperunnar á Don Giovanni.
Myndband með upp-
töku á Don Giovanni
STYRKTARFÉLAG íslensku óperunnar hefor gefið út upptöku
af sýningu Óperunnar á Don Giovanni, en upptakan var gerð á
sýningu síðastliðið vor. Að sögn Árna T. Ragnarssonar, sem sæti á
í stjóm Styrktarfélagsins, fæst myndbandið í flestum bókaverslun-
um og hljómplötuverslunum, en einnig það það til sölu hjá ís-
lensku Óperunni.
Alls var 21 sýning á Don Gio-
vanni hjá íslensku Ópemnni.
Óvenju margir einsöngvarar
komu fram í ópemnni, og vom
sumir þeirra að stíga sín fyrstu
skref á ópemsviðinu. Stjóm
Stjrrktarfélagsins fannst brýn
ástæða til að láta taka sýninguna
upp til að eiga sem heimild, og
eftir að hafa boðið báðum sjón-
varpsstöðvunum upptökuréttinn,
og þær báðar hafnað boðinu, ák-
vað Styrktarfélagið að kosta upp-
tökuna sjálft. Kvikmyndagerðar-
fyrirtækið Sýn annaðist upptök-
una, en mjmdbandið er með
íslenskum skjátexta. Allir lista-
menn sem hönd lögðu á plóginn
við sýningu ópemnnar gáfu vinnu
sína til útgáfu mjmdbandsins.
Að sögn Ama T. Ragnarssonar
nam kostnaður við gerð og útgáfu
mjmdbandsins rúmlega einni
milljón króna. Mjmdbandið kostar
3.000 kr. fyrir stjrrktarfélaga, en
3.500 kr. fyrir aðra, og ef hagnað-
ur verður af sölunni mun hann
verða notaður til að stofna sjóð
til styrktar ópemskóla og nem-
endasýninga á ópemm.
Sparnaður þjóðar-
búsins hefiir minnk-
að um 26 milljarða
Aframhaldandi viðskiptahalli nema sparn-
aður aukist, segir Ólafiir Davíðsson
SPARNAÐUR þjóðarbúsins hefor minnkað um 40% á tíu árum, úr
um 24-25% i um 14% af vergri landsframleiðslu. Miðað við lands-
framleiðsluna á síðasta ári þýðir þetta rúmlega 26 mil(jarða minnk-
un sparnaðar. Sparnaðurinn er nú um 35 milþ'arðar en hefði þurft
að vera jrfír 60 miljjarða til að halda sama hlutfalli og fyrir áratug.
Fjárfesting hefúr á sama tima minnkað um 30%, úr 24% í 17-18% I
af landsframleiðslu, eða um 16 milljarða. Fjárfestingin var um 30%
á árunum 1971-75 og er þvi um 40% minni nú en þá. Ólafúr Daví-
ðsson framkvæmdastjóri Félags fslenskra iðnrekenda segir þetta
uggvænlega þróun og á meðan sparnaðurinn sé svona lítill megi
búast við áframhaldandi viðskiptahalla og minnkandi kaupmætti.
Ólafur sagði að minnkandi spam- kaupmætti en ella. ef meira væri
aður og fjárfesting sýndi að neyslan
hefði verið að aukast. Hann nefndi
þijár ástæður fyrir minni spamaði
þjóðarbúsins. Hann stafaði af
versnandi afkomu atvinnufyrir-
tækjanna, halla á ríkisbúskapnum
og minni spamaði en meiri eyðslu
heimilanna. Sem dæmi um það
síðastnefnda sagði hann að hlutfall
heimilanna í útlánum lánakerfísins
væri óvenju hátt, eða yfír 32% um
mitt síðasta ár og hefði aukist um
þriðjung síðan 1981. Heimilin hefðu
verið að auka skuldir sínar. Eðlilegt
væri hins vegar talið að heimilin í
heild spömðu meira en þau eyddu
og stæðu undir útlánum til atvinnu-
veganna. Hann sagði að sú breyting
hefði verið að gerast á seinni ámm
að lífejrissjóðimir hefðu orðið
veigamesta uppspretta spamaðar í
landinu og kæmi það niður á öðram
spamaði heimilanna.
- „Þetta er uggvænleg þróun,"
sagði Ólafur. „A meðan svona lítill
spamaður er má búast við áfram-
haldandi viðskiptahalla vegna þess
að mismunurinn á sparnaði og fjár-
festingum er viðskiptahalli." Hann
sagði að til þess að auka spamaðinn
þyrfti afkoma fyrirtækjanna að
batna, ríkissjóður að eyða minna
og heimilin að eyða minna og leggja
meira sparifé fyrir. Ólafur sagði að
ef spamaðurinn myndi ekki aukast
þyrfti að draga sifellt meira úr
kaupmætti til að ná jöfnuði í ut-
anríkisviðskiptunum. A sama hátt
væri hægt að halda uppi hærri
sparað í þjóðfélaginu.
Um áhrif vaxtanna á spamaðinn
sagði Ólafur að svo virtist sem við
brejitinguna úr neikvæðum vöxtum
í jákvæða hefði peningalegur spam-
aður aukist á áratug úr rúmlega
20% af vergri landsframleiðslu í
yfir 32% á síðasta ári, eða um þriðj-
ung. Hann sagði að það væri já-
kvætt að stærri hluti af spamaðin-
um færi nú um fjármagnsmarkað-
inn en áður. Hann sagði ijóst að
við þær aðstæður sem ríktu á fjár-
magnsmarkaðinum væri mun meira
aðhald veitt að fjárfestingu en áð-
ur. „Við sjáum það alltaf betur og
betur hvers konar tekjutap verð-
bólgan hefur haft í för með sér
undanfarin 10-15 ár vegna óarð-
bærra fjárfestinga sem ráðist hefur
verið í,“ sagði hann.
Varðandi minnkandi fjárfestingu
sagði Ólafur að 17-18% fjárfesting
miðað við landsframleiðslu, eins og
nú er, væri óeðlilega lágt hlutfall.
íslendingar hefðu verið með hátt
fjárfestingarhlutfall áður, eða um
30%, og ef til vill eðlilegt að það
hefði lækkað eitthvað. Þá er fjár-
festing atvinnuveganna orðin lægri
hér en á hinum Norðurlöndunum.
En ef fjárfesting héldist um ein-
hvem tíma undir 20% væri það of
Iágt hlutfall til að skapa þann hag- *
vöxt sem íslendingar vildu búa við.
Hætta væri á að tæknistig atvinnu-
lífsins lækkaði og gæti okkur hefnst
fyrir það síðar.