Morgunblaðið - 19.03.1989, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. MARZ 1989
C 17
vn>
.................................... 1 ............................................................................................................................................................................................................... 1

Zu- |
ZTdrdö^ Þó Zudaufutn
aðdáu,fT£Leins S/í
5 SS
픑 ?aa
tóy. .*«*»»
MAÐUR AÐ SUNNAN:
Svipbreyting
F<r hvgg að orðtæklð
B’ígður hverjum á bana^
”“J« u„f; verið notað i flein
merkingu en einni.
hafa bvtt að hverjum manm
bregði (i brún) er hann veit
sína síðustu stund k°mna. E
inn breyttist. v* » lika
verið í andhtsfalli- Ég hef^ah
að við konu sem sagðist hata
Himintungl
Þegar sólin sást aftur í
lok janúar á VestQörð-
um og Austfjörðum þá
þustu menn út til að
horfa á hana, og fögn-
uðu henni síðan með kaffí og pönnu-
kökum. Var það nefnt sólarkaffi.
Sólardans sást fyrir sunnan, en það
var þegar sólin dansaði á páska-
morgni til að fagna upprisu Jesú
Krists. Norðlendingar sögðu að
tungl hefði meiri áhrif á karla en
konur, og töldu heppilegt að leiða
búpening sinn saman til tímgunar
með stækkandi straumi, hið sama
átti reyndar að gilda um mannfólk-
ið.
í þjóðháttum og þjóðtrú er margt
tengt sólu, tungli og stjömum. Spáð
var í veður af himintunglum og
menn miðuðu oft athafnir sínar við
stöðu tungls og sjávar. Og í þá
daga voru menn tengdari náttúru
sinni, gáfu sér tíma til að skoða
himinhvolfið, og fundu meira fyrir
áhrifum flóðs og íjöru.
í þessari spumingaskrá var spurt
um hugmyndir og trú manna í sam-
bandi við himintungl, norðurljós,
regnboga og fleira, en hér verður
aðeins fjallað um eftirtalin atriði:
1. Sólina.
2. Tunglið.
3. Stjömurnar.
4. Norðurljósin.
Vestfirðir
1. Morgunroði vissi á vætu,
kvöldroði á hreinviðri. Geislabrot í
skýjum á undan og eftir sól vissu
á vonskuveður, helst hríðarveður.
Rosabaugur um sól og tungl boðaði
þráviðri. Sólstafir boðuðu gott
veður. Stundum sást grár hringur
um sólu, Húnbogi, hann þótti
meinlaus. Á ísafirði sást sólin ekki
frá miðjum nóvember til 26. janúar,
þá var henni fagnað með sólarkaffí
ásamt pönnukökum.
2. Tunglkómur og sjávarföll voru
talin hafa áhrif á fiskigöngu. Að
dreyma tunglið boðaði slys og
skipsskaða. Sjúkdómur sem kom
með vaxandi tungli gat orðið langur
og batavon jafnvel lítil. í
stórstreymi flaut sýran og skyrið
ofan á, en féll til botnsins við
minnkandi straum. Það seinkaði
burði hjá skepnum og fæðingum
hjá konum þegar tungl var
minnkandi, en gagnstætt með
vaxandi tungli.
3. Ekki var bannað að benda á
stjömur eða sól. Þéttstimdur
himinn vissi á hlýnandi veður,
fástimdur á kólnandi. Ef stjömur
blikuðu mikið vissi það á hvassviðri.
4. Ef norðurijós leiftmðu mikið
boðaði það storm, en stillt
norðurljós boðuðu gott veður og
kyrrt.
Norðurland
1. Það veður sem upp kom á
sólstöðum hélst lengi. Sólstafir
þóttu boða skúraveður. Kvöldroði
þótti vita á gott, mikill morgunroði
boðaði jafnan úrkomu. Baugar um
sól og tungl þóttu benda tii
langvarandi þurrkleysis eða
illviðris. Ekki var endurkomu sólar
fagnað að vetri því á flestum bæjum
hvarf hún ekki.
2. Varast skyldi að klippa hár
með minnkandi tungli. Það olli því
að úr hárvexti dró eða stöðvaði
hann alveg. Heppilegt þótti að leiða
saman búpening til tímgunar með
stækkandi straumi, hið sama gilti
um mannfólkið. Rosabaugur um
tungl boðaði illt veður, úrkomu og
storma. Urðarmáni (ljóshnoðri á
himni), var skarður máni, hálft
tungl eða minna og gekk öfugt á
við hið raunverulega tungl. Hann
boðaði illa og fáheyrða atburði. *
Háskalegt var ef tungl í fyllingu
náði að skína á beran kvið
þungaðrar konu. Tungl hafði minni
áhrif á karla en konur.
3. Öllum var fijálst að telja
stjörnur. Ef stjörnur blikkuðu var
stormur í aðsigi. Væri vetrarbrautin
björt og glögg mátti vænta góðs
vetrar. Þegar vel sást til stjarna
var sagt að væri stjörnubert, einnig
var talað um stjömumor.
4. Mikil björt og kyrrstæð
norðurljós þóttu benda til frosta og
staðviðra, en stormur var í aðsigi
væru þau kvikul og á flögri til og
frá um himinhvolfið.
Austurland
1. Sólarupprás var fagnað dags
daglega. í rúma tvo mánuði sást
ekki sólin, henni var þvi fagnað
þegar hún kom og menn fengu
Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
VkSlHRSKUR
MAÐUR:
Slrdarmáni
fvrirt£ri?ánÍJar nú eitthvað
SrZ m þeir fram'eiddu
S snakkTó emZ°g tilbera
ef að hl-°ðrU nafni- Ti,feIhð
að þeir Voru með kuki
Sumir brenndir saklausir oe
aðnr með kukl. Það er „ú
Sngír^-.Þeirtókuvonð°
P vafc?1
St2»f™Smlr h»‘*
er nú 4 Hn -kki tíi’ en éS
. nu a annam skoðun
EiiárímUnráða að Iokum
Mikil átok geta orðið. Enginn
hlutur verður til af sjálfuf ér
sumtiðTla fÓ'kÍð héIdi nú
sumt að lusin væri nauðsvnleo-
Sr hefhr ÞetTnl
tn k' Þar sem hán er ekki
til, þar verður hún ekki til
Þaðverður enginn Iúsugur af
ser‘ SköpunarverWð er
e?aðTu.‘‘áðgáta- HÖfundur
vöfflur eða pönnukökur. Sólstafir
vissu á gott veður. Morgunroðinn
bætir, kvöldroðinn vætir, var sagt
fyrir austan. Ef sólin dansaði mátti
búast við boði, afmælisboði eða
brúðkaupsboði. Rosabaugur um sól
vissi á sunnan hvassviðri.
2. Fullt tungl boðaði sterkan
straum og þá þýddi lítið að róa.
Rautt tungl boðaði regn. Vonir
manna stóðu til aukins afla eftir
tunglkomu. Rosabaugur kringum
tungl vissi á óveður. Rautt tungl
boðaði vinda, gult tungl vont veður.
Ef tungl kviknaði í suðri, þá yrði
það gott tungl (gott veður), en vont
ef kviknaði í norðri. Mánudagstungl
var best.
3. Ef stjömur vom með óróa, þá
boðaði það frost, einnig ef himinn
var þéttstirndur. Að dreyma
stjörnur fagrar og bjartar þýddi lán
og ánægju, en ef þær voru fölar
o g smáar urðu menn fyrir
vonbrigðum.
4. Ef norðurljós sáust eftir vont
veður var því trúað að gott veður
AÐ NORÐAN:
Stfömumor
„Ég gekk til Qóss seint um kvöld að vetri. Himinn var
heiðskír og alstirndur, virtist stjörnumorið jaftiþétt hvert sem
litið var. Hugðist ég hraða fjósverkum og skoða siðan
ihiminhvolfíð gegnum sjónauka. En er ég var nýlega kominn
I inn í ijósið dundi yfir mjög snarpur jarðslqálftakippur. Þegar
I ég hafði gengið úr skugga um að ekkert hafði raskast til
skaða í Qósinu og á bænum, fór ég út með sjónaukann. En
þá var hin óvenjulega stjörnmergð horfin og leit himinn út
eins og vanalega á heiðskíru og sæmilega stjömubjörtu
vetrarkvöldi. Þessi jarðskjálfti fannst um allt Norðurland og
víðar, og eftir fréttum að dæma virtist svo, að víðar hefðu
menn orðið varir þessa óvanalega mikla stjömuskins skömmu
áður en jarðskjálftinn gekk yfir.“
AÐVESTAN:
Stlörni
1 enn þekktu
latmu °luumafstöðu stjarna
miklumáh 'i gagt var
Í3 prftur
S&sSSS
út með klkl .sinn’dvaUð úti um
oghremviðn.ogd^um var
nóttma þar ti ^ heíði
tilkynnt að á maelt
alið h°num_ som E^P utþað
að SldÍgistSolítið lengur,
Tufhann^"^
Samái Þótti það rætast
sem kunnugt er.
héldist í nokkra daga og jafnvel
marga.
Suðurland
1. Bjart veður á sólstöðudaginn
þótti vita á þurrkasumur. Sólstafir
boðuðu úrkomu og svo var einnig
um morgunroða, en kveldroði
boðaði þurrk. Mjög rauður kveldroði
boðaði þó vætu. Sólardagur var
fýrsti dagur sem sól sá á eftir
skammdegi og var haldið upp á
hann með einhveijum glaðningi.
Sólardans nefndist það þegar sólin
dansaði á páskamorgun til að fagna
upprisu Jesú Krists.
2. Oft var talað um að það stæði
vel eða illa á tungli. Hyllst var til
að fara í ferðalag þegar vel stóð á
AUSTFIRÐINGUR:
Sjö sólir
„Maður nokkur hér fyrir
austan segist hafa séð sjö
sólir á lofti í einu veturinn
1949. Vorið eftir var afar
hart, versta vor á þessari öld.
Snemma í september 1950 var
ég staddur á bæ í
Hróarstungu, og sá þá ásamt
heimilisfólkinu þar þijár sólir
í dagmálastað. Þá var farið
að tala um þetta og samþykkt
samhljóða að það mundi vita
á harðindi næsta vetur. Sá
vetur var mjög harður og
snjóþungur sem kunnugt er.
Margir kannast við
málsháttinn „Sjaldan er gíll
fyrir góðu nema úlfur á eftir
renni og í fullu vestri sé.“
(Gíll er ljósblettur sem fer á
undan sól og myndast við
ljósbrot sólargeislanna).
tungli, þ.e. þegar það var fullt eða
nærri fullt. Mánudagstungl voru
best, laugardagstungl verst. Tungl
hafði áhrif á fé, einkum sauðfé um
fengitímann. Draumar rættust fyrr
með nýju tungli, en áttu sér lengri
aldur ef tungl var minnkandi þegar
mann dreymdi.
3. Ekki mátti telja stjömur, þá
kom óveður. Ef stjömur blikuðu
boðaði það storm og einnig að hann
þykknaði upp. Það vissi á harðan
vetur ef vetrabrautin var mjög
glögg. Urðarmáni átti ætið að boða
illt.
4. Mikil hreyfing á norðurljósum
var talin boða veðrabrigði, einkum
storm. Rauð norðurljós áttu að boða
stórtíðindi.