Morgunblaðið - 19.03.1989, Blaðsíða 22

Morgunblaðið - 19.03.1989, Blaðsíða 22
22 C MORGUNBLAÐIÐ FJOLMfÐLAR SUNNUDAGUR 19. MARZ 1989 _L Margt á döfínni hjá fræðsluvarpi - aðeins 1% horfir á útsendingu - slæmur útsendingartími meginorsök MARGT nýtt er á döfinni hjá fræðsluvarþinu að sögn Sigrúnar Stef- ánsdóttur, forstöðumanns þess, og má þar nefha kennslu í þýsku, frönsku íslensku og algebru, en þó hefur komið i ljós í fjölmiðlakönn- un að horfun á fræðsluvarpið er litil. Efni fræðsluvarpsins er unnið í samráði við skólakerfið og far- ið eftir leiðbeiningum og óskum frá menntamálaráðuneytinu. Þáttaröð um algebru er nýbyijuð og margir áhugaverðir þættir fylgja í kjölfar- ið, t.a.m. fjarnám í þýsku og frönsku, þáttaröð um íslenskt mál sem ber heitið „Málið og meðferð þess“, þættir úr samfélagsfræði, „Haltur ríður hrossi“, sem flallar um þátttöku fatlaðra í þjóðfélaginu, danskir þættir um vinnustellingar sem unnir eru f samráði við holl- ustuvemd og margt fleira. Samkvæmt fjölmiðlakönnun fé- lagsvísindastofnunar Háskóia ís- lands sem gerð var laugardaginn 3. des. sl. var horfun á fræðsiuvarp- ið aðeins 1% og var það einkum eldra fólk sem horfði á útsending- una. Sagði Sigrún skýringuna geta verið þá, að útsendingartími fræðsluvarpsins væri mjög slæmur, þau væru þvinguð til að vera utan dagskrárramma sjónvarpsins, en þyrftu helst að vera með útsendingu nær kvöldmatartíma eða strax eftir hann. Því mætti heldur ekki gleyma að fræðsluvarpið væri nýtt af nál- inni og yfirleitt tæki það áhorfendur sinn tíma að venjast nýju sjón- varpsefni. Mikið af efni fræðsluvarpsins er tekið upp og notað í kennslu og skýrir það ef til vill litla horfun. Fræðsluvarpið er hugsað sem hjálp- argagn í kennslu, en á að sjáíf- sögðu erindi til almennings, og má nefna að mikið hefur verið spurt um þýskunámið. Robert Maxwell er einn fjöl- miðlakónganna Qögurra, sem hyggjast mynda fjölmiðlasam- steypu, m.a. til mótvægis við áætlanir Roberts Murdoch. ROBERT MAXWELL Evrópskur flölmiðla- risi í burðarliðnum í BURÐARLIÐNUM er sam- steypa fyrirtækja Qögurra af þekktustu Qölmiðlakóngum Evr- ópu. Samsteypan er mynduð til mótvægis við Wamer/Time- samsteypuna og áætlanir Qöl- miðlarisans Robert Murdochs um stofiiun sjóðs, sem að hluta til yrði notaður til kaupa á evrópsk- um fjölmiðlum. Starfsvið hennar verður allt frá gerð kvikmynda- og sjónvarpsefiiis, til reksturs um 2000 kvikmyndahúsa um alla Evrópu. Ef af verður, gæti þetta orðið til endurskipulagningar á evr- ópskum kvikmynda- og sjónvarp- siðnaði. Samsteypan verðandi er metin á um einn milljarð dollara. Fjölmiðlakóngamir Ijórir eru; ít- alinn Silvio Berlusconi, eigandi aug- lýsingasjónvarps þar í landi, breski útgefandinn Robert Maxwell, og ítölsku Qáraflamennimir Giancarlo Parretti og Florio Fiorini, en saman sljórna þeir Cannon kvikmyndaver- inu í Hollywood og Pathé Cinema of France. Viljayfírlýsing eigand- anna fjögurra verður að öllum líkindum undirrituð í lok mánaðar- ins. LÍFSBJÖRG í NORÐURHÖFUM I SJÓNVARPINU Á ÞRIÐJUDAGSKVÖLD SVIÐSLfÓS eftir Ásgeir Friðgeirsson „LIFIÐ ER lagt að veði og oft er sjávarfangið dýru verði keypt,“ — segir þulur myndarinnar Lífsbjörg í norðurhöfum á einum stað. Á skjánum sést strandað skip og á undan hafði verið farið mörgum orðum um innilega harmónlu íslendinga og náttúrunnar. Þulur segir síðan: „Við slíkar aðstæður verða menn gjarnan forlagatrúar og vandamál Lífsbjörg hvalveiðanna? hversdagsins virðast lítilQörleg. En sum vandamál eru oft erfíðari viðureignar. Eitt þeirra eru deilurnar um sjávarspendýr á norðurslóðum" — og á skjánum birtast bátar Grænfriðunga í vígahug. M.ö.o. þá sækja að þjóðum norðurhafa, sem fært hafa fórnir í lífsbaráttu sinni og eiga alla samúð skilið, illar vættir sem jafiivel forlagatrúin getur ekki sigrast á. Sérhver viti borinn maður tekur að sjálfsögðu eftir því að svona efhislegar tengingar eru rökleysa og rugl. Hins vegar eru vinnubrögð af þessu tagi vel þekkt við gerð sjónvarpsþátta, einkum og sér i lagi áróðursþátta. Myndskeiðum og orðum er ekki raðað i röklegt samhengi og gjarnan er gripið til Qöltengja á borð við forlagatrú til þess að spinna þræði milli allsendis óskyldra fyrirbæra eins og sjóstranda og alþjóðlegra umhverfisverndarsamtaka. ■ Áróðurstækni beitt undir yfirskini heimild- armyndar Annað sem einkennir áróðurs- myndir á borð við Lífsbjörg Magnúsar Guðmundssonar jóla- tréssala og kynsystra hennar úr skauti Grænfriðunga eru niður- stöður sem aldrei eru sagðar ber- um orðum en samhengi og efíiis- tengslum þröngvað upp á áhorf- endur. í Lífsbjörginni er sífellt verið að setja sama-sem-merki á milli Grænlands, íslands og Fær- eyja. Þetta er sýnt á landakorti og frá íslenskum vetri er klippt yfír á grænlenskar auðnir og þaðan yfír á grasi grónar og brattar fær- eyskar fjallshliðar. Kynslóð fram af kynslóð hafa þessar þjóðir búið í mengunarlausu umhverfi og byggt afkomu sína á umhyggju fyrir náttúruauðlindum. Talað er um sameiginlegan lífsstíl þjóðanna sem byggir á fomum menningar- arfí og samskonar baráttu þeirra við náttúruöflin. Hin ósagða niður- staða sem á borð er borin er að eitt gildi um allar þjóðirnar þqár. Því er það að grænlenskur kenn- ari, sem á vandaðan hátt lýsir óréttlæti aðgerða Grænfriðunga gagnvart Inúítum á Norður- Grænlandi, verður, að honum for- spuiðum, talsmaður Hvals hf. Til að útmá frekar hinar skörpu línur, sem eru á milli íslenska iðn- aðarsamfélagsins og veiðimanna- samfélaga Inúíta norður við íshaf, segir í handriti að tækniframfarir breyti ekki forsendum. Og til þess að vefengja ekki þessar ósögðu niðurstöður, sem eru grunntónninn i stórum hluta myndarinnar, er ekkert íslenskt fiskveiðifley stærra en 85 tonn sýnt í fyrri hluta mynd- arinnar. Ónákvæmni og ósamræmi texta og mynda verður einnig að áróð: urstæki í höndum framleiðenda. í texta myndarinnar er þess vand- lega gætt að þegar það hentar málstað íslendinga þá er ekki gerð- ur greinarmunur á ólíkum um- hverfísvemdarsamtökum og þegar fjallað er um tiltekin samtök þá er skjárinn skreyttur með óvildar- myndum þeim óviðkomandi. Fram- leiðendum er augljóslega einnig annt um að áhorfendur velkist ekki í vafa um að gyðja vísinda hafi bundið trúss sitt við íslenskan sjávarútvegsráðherra. í viðtölum við lærða menn í líffræði sem studdu íslendinga var þess vand- lega gætt að þeir væru í vísinda- legu umhverfi og því var baksviðið gjaman klætt línuritum, víð- og smásjám og öðrum táknum vísinda. Auðvirðilegasta áróðurs- bragðið í þessari mynd er að enda nærri alla efnisþætti í síðari hluta myndarinnar á alvarlegum ásök- unum í garð umhverfisvemdar- samtaka, án þess að gefa þeim færi á að svara fyrir sig. Það að framleiðandinn hafí heyrt svör þeirra öll áður gerir myndina ekki að hiutlausri, vitrænni og heiðar- legri heimildarmynd. Konansismi Frá samtali tveggja kvenna var greint á þá leið, að önnur þeirra hefði sagt um þá þriðju: „Húnsagga ébbisagta þúbbirátta havað ettirenni sjálri." Þama var sagt með mikl- um hraða: „Hún sagði, að ég hefði sagt, að þú hefðir átt að hafa það eftir henni sjálfri." í daglegu spjalli er fram- burður okkar oft og einatt slíkur, að samkvæmt honum gæti stafsetning orðið eitt- hvað svipuð því sem gat að líta hér á undan. Þann fram- burð köllum við meira að segja réttmætan samkvæmt því málsniði sem þá sé við haft að eðlilegum hætti. Og í rituðu máli getur stafsetn- ing samkvæmt misjafnlega skýrum framburði átt rétt á sér, svo sem í beinni frásögn af samtali, eða í leikritum. En að jafnaði kemur þó fram í hefðbundinni stafsetningu sá greinarmunur sem gerður er á talmáli og ritmáli, svo að af rituðum orðum verður ekki ráðinn framburður þess sem ritar. Nú er Ijóst, að talmál leit- ast einlægt við að hafa áhrif á ritmálið, og hefðbundið rit- mál ber ýmisleg gömul og glögg merki þeirra áhrifa. Hitt ætti þó engum að dylj- ast, að ástæða ertil að stinga við fótum og veija ritmálið eftir föngum gegn nýstárleg- um talmáls-áhrifum, ef það á ekki að verða samastaður fyrir hvers kyns latmæli og tafs, unz það fengi helzt til mikinn svip af klausunni hér í upphafí. Hætt er við að undanlát í þá átt gæti orðið upphaf málþróunar, sem nagaði sundur það sögulega samhengi, sem brýnast alls er að varðveita. Sem betur fer bendir ekki margt til þess í rithætti, að slík hætta sé á ferðum, þó aðeins hafi örlað á því upp á síðkastið, að fólk sem fæst við ritstörf, vilji svolítið rýmka þar til með allri gát, svo sem að Komið þið sæl sé ritað Komiði sæl. Reyndar hefur mér skilizt, að þeir sem prófað hafa slíkan rithátt, hafí horfið frá honum aftur. Hins végar kemur það fyr- ir í flutningi ritaðs máls, að reynt sé að knýja ritmálið nauðugt viljugt til að taka upp lifnaðarhætti talmáls í framsögn. Lengi hefur Ævar Kvaran haldið fram ágætum reglum um það, hvenær rétt- mætt sé að fella brott eða mýkja viss hljóð í flutningi ritaðs máls. Þessar reglur miðast við það sem kaila má „eðlilegt tal“. Sá sem les: Þetta sagði hann, segir að eðlilegum hætti: „Þetta sagðann, því að enginn mað- ur bæri fram: sagði hann, þótt svo sé ritað, nema sér- staklega væri bent á, að þetta hefði Pétur sagt en ekki Páll, og þess vegna væri áherzla á hann. Þetta á jafnan við, þegar saman fer snið ritmáls og talmáls. En ekki er ævinlega svo, því þrátt fyrir allt er sitt hvað talmál og ritmál. Og fyrir kemur, raunar æði oft, að villzt sé á málsniðum, þegar ritað mál er lesið, að reglum Ævars sé ranglega beitt af misskilningi lesarans. Ef lesa skal: Þar var Jón Björnsson og kona hans meðal annarra, þá er rangt að lesa: Jón Bjömsson og konans, vegna þess að þann- ig talar ekki nokkur maður. Þessi setning er með sniði ritmáls en ekki talmáls. Á talmáli yrði sagt; Jón Björns- son og konan hans og borið fram konanans. Þá er A-ið feilt niður úr áherzlulausu atkvæði, en greinirinn látinn vama því, að atkvæðið á undan falli brott fyrir samr- una sérhljóðanna. En framburður af sama tagi og konans heyrist of oft, þegar lesið er. Ég minn- ist þess, að þulur las frétt á þessa leið: Hann lét lífið þeg- ar þyrlans fórst. Þarna var þulurinn að þröngva ímynd- uðu talmáls-sniði upp á rit- máls-setningu. Framburður- inn þyrlans (fyrir þyrla hans) var af sama sauðahúsi og konans í hinu dæminu. Þessi bannsettur konans- ismi er ofgerð tilhneiging til að tosa ritmálinu niður í tal- málið, og getur verið átakan- legt að heyra slíkan usla í flutningi bundins máls, þeg- ar ljóð eru lesin upp. Miklu skiptir að sá munur, sem hlýtur að vera á ritmáli og talmáli, sé sem minnstur. En forðast ber að talmálið fái of greiðan aðgang að landhelgi ritmálsins, hvort heldur væri í stafsetningu eða flutningi. Ritmálið er sú eign þjóðarinnar sem dýr- mætust er, og sú sem varð- veitt skal af mestri um- hyggju. Því ber að kapp- kosta, að talmálið taki sem nánast mið af ritmáli, en ekki öfugt. Ungur maður, sem röltir með vinkonu sinni um Hljóm- skálagarðinn á hlýjum sum- ardegi, er vís til að losa um skyrtukragann, og engum þætti tiltökumál þótt hann gengi með hendur í vösum, að minnsta kosti aðra hönd- ina, hvað sem sem hann kynni að gera við hina. En þegar að því kemur, að hann gengur með vinu sinni upp að altarinu, er ekki eins sjálf- sagt að hann slangri inn kirkjugólfið með fráhneppta skyrtuna og hendurnar í buxnavösunum. Helgi Hálfdanarson

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.