Morgunblaðið - 01.10.1989, Side 20

MORGyNBLAfflÐ, FJOLMIÐLAR SlljN^UDAGL'R L, OjCTÓBER 1981»
20i< Cr>._
FÓLK
í fjölmiðlum
■ PÉTUR Pétursson fyrrum út-
/arpsþulur er ekki sestur í helgan
itein né þagnaður á rás 1. Klukkan
lálf ellefu á mánudagsmorgnum
/erður hann með þætti um hlut-
'eysi, hemám og hervernd Islands,
,Stiklað á stóm“. Þættimir verða
ills átta,
Jijátíii mínút-
ir hver að
'engd.
Pétur sagði í
;amtali við
Morgunblaðið
ið þættimir
læru nafn með
rentu; ekki
yrði hjá því
komist að
itikla á stóm, efiiið mikið og tíminn
ikammur, ekki nema 240 mínútum
samanlagt. Pétur hefur söguna í
Bvivarandi hlutleysi íslands árið
1918 og svo verður gangur mála
rakinn fram til vorra daga. Að-
spurður kvaðst Pétur reyna að
komast eins nærri atburðum og
unnt væri, hann leitaði viðtala við
sjónarvotta og þátttakendur í at-
burðunum, reynt verður að hafa
fleiri en einn mann til frásagnar
um hvem atburð. Margir atburðir
yrðu ljóslifandi t.d. samskipti hinna
valinkunnu peysufatakvenna Guð-
rúnar Pétursdóttur og Aðalbjargar
Sigurðardóttur árið 1946. Báðar
vom þekktar baráttukonur. Guð-
rún lét þá ijarlægja stóla úr fúndar-
sal sjálfstæðismannaþá hún vissi
frú Aðalbjárgar og róttæks fylgd-
arliðs von. Guðrún mun hafa óttast
að húsgögnin nýttust fremur til
barsmíða en setu. Aðspurður sagð-
ist Pétur einnig nota ritaðar heim-
ildir til að styðja og skýra frásagn-
ir heimildarmannanna.
Leiðrétting
í frétt um vetrardagskrá Fjal-
akattarins á Stöð 2 sem birtist
hér á Qölmiðlaopnunni fyrir
hálfúm mánuði síðan mátti mis-
skilja frásögn um sovéskar
myndir sem teknar verða til
sýninga.
Meðal þess sem verður á dag-
skrá í vetur er stutt syrpa með
nýjum sovéskum kvikmyndum,
auk stakra verka eftir m.a. Japan-
ina Ichikawa og Ozu, Ungveijann
Mezsaros og Bretann Losey.
■ Eru íslensk-
ir stjórn-
málamenn
hreinlífari
en erlendir
kollegar
þeirra?
■ eða kemur
það okkur
nokkuð við?
þegja og þeir þögðu af ótta við
að bijóta leikreglur klúbbsins með
tilheyrandi refsingu. Á Grikklandi
fyrr í sumar tapaði rúmlega sjötug-
ur stjómmálaleiðtogi völdum í
kosningum m.a. vegna ástarsam-
bands við 35 árum yngri konu.
Kjósendum fannst sú hegðan hans
gefa til kynna að karlinn væri orð-
inn elliær og oft heyrðist hvíslað
að maður sem léti stjórnast af
ástríðum gæti ekki stjórnað þjóð
í vanda.
Stjómmál á íslandi hafa e.t.v.
síður snúist um menn og mann-
gerðir heldur en annars staðar og
þess vegna er síður talin ástæða
til þess að fjalla um breyskleika
pólitíkusa. Hins vegar þegar mál-
efni siðræns eðlis ber á góma, s.s.
eins og bílakaup, laxveiði og utan-
landsferðir þá er það áberandi
hversu sjaldan einhver botn fæst
í umræðuna, hversu sjaldan komist
er að niðurstöðu. Málin lognast
útaf þar til eitthvað nýtt kemur
upp á og þá er sest í sömu hring-
ekjuna.
Hér skal það ekki lofað að einka-
líf stjórnmálamanna sé borið á
torg, hins vegar er það ljóst að
sækist pólitíkusar eftir persónu-
legu fylgi er ekki óeðlilegt að ein-
hveijir aðilar vilji forvitnast um
hvað sé í raun verið að styðja. ís-
lenskt ijölmiðlafólk þarf að hug-
leiða þessi mál og taka afstöðu sem
byggir á kröfum breytilegs sam-
félags til stjórnmálamanna og flöl-
miðla en ekki á persónulegum eða
pólitískum tengslum við stjóm-
málamenn.
Er íslenskum stjórnmálamönnum hlíft við umfjöllun um athæfi
sem í öðrum löndum knésetur mann |eins og Gary Hart?
Fjölmiðlar og
einkalíf pólitíkusa
Flestir þeir sem vinna við fjöltniðla og fréttir telja sig vera að
fjalla um eitthvað sem skiptir máli, — eitthvað sem breytir ein-
hveiju, eitthvað sem hefúr áhrif. Þetta fallast flestir á en hins
vegar fer að skipast í andstæðar sveitir þegar skilgreina þarf
hvað það er sem skiptir máli. Skipta laxveiðar sumra einliveiju
máli? Kemur almenningi það við að stjórnmálaleiðtogi haldi fram-
hjá maka sínum? Ber Qölmiðlum skylda til að upplýsa almenning
um kosti og lesti þeirra manna sem bjóða sig fram til þess að
stjórna þjóðarskútunni, — þeirra sem treyst er fyrir velferð lands
og þjóðar?
Hér á landi hefur stjómmála-
mönnum verið hlíft að mestu við
mjög nærgöngular uppljóstranir,
a.m.k. ef miðað er við Bandaríkin
og sum lönd Evrópu. Ekki er auð-
velt að gera sér
grein fyrir því
hvemig á þessu
stendur. Hafa
íslenskir fjöl-
miðlamenn ann-
að siðferðilegt
gildismat en kollegarþeirra í áður-
nefndum löndum? Er forðast að
tala opinberlega um þessa hluti
'vegna smæðar þjóðarinnar? Eru
íslenskir stjómmálamenn einfald-
lega saklausari en gerist og geng-
ur annars staðar eða er samband
þeirra við fjölmiðla þannig að þeir
geta treyst því að enginn kjafti frá?
Vel má færa rök fyrir því að
ástæðá sé til þess
að fjalla um
einkalíf fólks í
opinberu lífi,
einkum þeirra
sem valið hafa
sér stjórnmál
sem starfsvettvang. Oftar en einu
sinni hefur það komið fram að kjós-
endur glata trausti til manns sem
verður opinberlega vís að fram-
hjáhaldi eða líferni sem af flestum
er talið ósæmilegt. Af því má draga
þá ályktun að þar með finnist fólki
það skipta máli hvernig pólitíkusar
hagi sér í frístundum. Og fyrst
fólki finnst það skipta máli þá ber
fjölmiðlum skylda til að upplýsa
það.
Lógík af þessu tagi var í bak-
gmnni þeirrar útreiðar sem Gary
Hart, sem eitt sinn gerði sér vonir
um að flytja í Hvíta húsið, fékk í
fjölmiðlum og gerði það vonir hans
að engu. Samband hans við unga
og fríða snót fannst mörgum end-
urspegla þætti í fari manns sem
ekkert erindi hafði í forsetastólinn.
í þeim sama stól sat maður fyrir
um aldaríjórðungi sem samkvæmt
nýjustu uppljóstrunum hagaði sér
þannig að með samanburði yrði
Gary Hart að hálfgerðum KFUM-
dreng. John F. Kennedy hélt oft
og títt framhjá sinni fögra eigin-
konu og telja margir að ein af
ástæðum þess að fjölmiðlar fjöl-
luðu ekki um þetta athæfi hans
hafi verið sú að samstarf forsetans
við fréttámenn hafi verið það náið
að hann treysti þeim til þess að
BflKSVIÐ
eftirÁsgeir Friðgeirsson
Hvar voru öölingamir?
G
ryðingar á Isiandi,"
myndin sem Ríkissjón-
varpið sýndi fyrir liðlega
hálfum mánuði, er einhver
sú magnaðasta sinnar teg-
undar — og ein sú átakanleg-
asta því miður — sem enn
hefur verið gerð hér heima.
Hún er opinberan, uppljóstr-
un — nei, afhjúpun raunar.
Allt malið um umburðarlyndi
okkar íslendinga — og veg-
lyndið jafnvel að ógleymdri
hinni rómuðu gestrisni —
reynist innantómt gaspur.
Aðstandendur þessarar ótta-
legu myndar (Einar Heimis-
son hafði á hendi „umsjón")
hafa tekið uppáhalds þjóð-
söguna okkar, þessa sem lýs-
ir okkur sem öðlingum upp
til hópa, og gert úr henni
hrollvekju. Þótt ég sé seint
á ferðinni, vil ég þakka þeim
framtakið. Þessir hlutir
þurftu fram í dagsljósið.
Það stendur ekki steinn
yfir steini. Látum vera þó
að gyðingnum Hans Mann,
sem leitaði hér ásjár hjá okk-
ur norður undir heimskauts-
baugi ásamt með Helenu
móður sinni — látum vera
þó að honum gengi ekki allt-
of vel að fá vinnu. Hér var
kreppa og atvinnuleysi.
Hans, sem umfram allt vill
vera sanngjarn, tekur enda
skýrt fram að auðvitað hafi
íslendingar hlotið að ganga
fyrir um vinnu. En hann trú-
ir okkur líka fyrir því að í
þau skiptin sem honum hafi
auðnast að verða sér úti um
„sveitavinnuna“ sem hann
kallar svo — þá vinnu sem
jafnvel þeir atvinnulausu
forðuðust í lengstu lög vegna
hinna smánarlegu kjara —
þá er allslausi útlendingur-
inn, sem hafði átt fótum
sínum fjör að launa, oftar
en einu sinni svikinn um
hýrana, sendur sína leið jafn
slyppur og snauður og hann
kom. Menn sáu sér þó aldrei
leik á borði?
Hvar var bróðurkærleik-
urinn sem svo er nefndur,
hvar voru stóra hjörtun sem
ekkert aumt kváðu mega sjá,
hvar var reisnin þótt aldrei
væri annað? Hans nefnir til
sögunnar sem sérstaka vel-
gerðarmenn sína verkstjóra
tvo við höfnina, þá Jón Rögn-
valdsson og (ég heyrði ekki
betur) nafna hans Grímsson,
sem kvöddu hann til vinnu
eins oft og þeir frekast gátu.
„Höfðingjar" er réttnefnið
sem hann velur þessum
mönnum. Komminn og út-
varpsmaðurinn Hendrik Ott-
ósson reyndist honum líka
betur en enginn, enda gerði
hann málstað gyðinganna að
sínum að sögn sögumanns.
En hvar var kirkjan til
dæmis? Kannski ekki-nema
vonlegt að manni verði fyrst
á að spyija um það. Hvar
var allt sannkristna fólkið
og hvað var það að dunda
um þær mundir sem hún
Olga Rottbergar, hin höfuð-
persóna myndarinnar, og
maðurinn hennar og börnin
þeirra tvö vora flutt héðan
nauðug, færð út í skip af
lögreglunni eins og hveijir
aðrir óbótamenn? Það var
eftir á að hyggja meðal ann-
ars að áeggjan íslensks
starfsbróður Rottbergars
sem honum og fólkinu hans
var vísað aftur út í bleksvart
myrkrið. Spuming um sam-
keppni, skiljið þið. Rottberg-
ar tók bissness frá þessum
röggsama landa okkar. Og
bissness er bissness.
Nú voru stjórnvöld hér
heima vitanlega að dæma
þessa hijáðu fjölskyldu, sem
hafði loksins þóst óhult, til
auðmýkingar og ánauðar í
besta falli og þó vissulega
og eins og sagan sýnir okkur
þó langtum fremur til tortím-
ingar. Það vildi henni til lífs
að eins og samgöngum okkar
við útlönd var háttað, þá
hlutu útlagarnir eiginlega að
fara um Danmörku. Og það
vora hinir lítilmótlegu Danir
— já, „pempíulegu“ allavega
—' sem skutu yfir fólkið
skjólshúsinu sem við höfðum
neitað því um.
Hvað erfiðismanninn
Hans Mann áhrærir þá er
hann eins og fram kom í
myndinni þakklátur forsjón-
inni enn í dag fyrir komu
Bretans. Þar með var loksins
iokið ítrekuðum tilraunum
stjórnvalda til þess að bola
honum héðan. Hundeltur er
eina orðið sem hæfir þeim
ljóta leik. Maður hlýtur að
endurtaka spurninguna um
allt öndvegisfólk þjóðsög-
unnar. Hvað var það að
dunda, spyr maður enn, þeg-
ar þessir óttalegu atburðir
áttu sér stað, og er manni
virkilega ætlað að trúa því
að það hafi bara eins og
yppt öxlum, ekki fundist
þetta beinlínis koma sér við
þannin séð?
Ég nefndi stjórnvöld núna
áðan, valdsmennina okkar.
Það virðist vissulega ekki
hafa vafist fyrir mönnunum
við háborðið hvaða gestum
væri ofaukið. En ekkert
bendir sem sagt að heldur
til þess að hversdagsfólkið
okkar, almenningurinn
blessaður, hafi haft umtals-
verðar áhyggjur af örlögum
gyðinganna. Fátt um heilaga
vandlætingu, er ég hræddur
um. Aftur á móti reynist
Tímatetrið, málgagn þáver-
andi dómsmálaráðherra,
hafa tekið það óstinnt upp
þegar Katrín læknir Thor-
oddsen gerðist svo djörf að
spyija opinberlega hvort
mannúð væri bönnuð á ís-
landi. Og eins og maður er
líka óþyrmilega minntur á,
þótt bágt sé frá að segja,
þá hóf Rottbergar-fjölskyld-
an píslargöngu sína á nýjan
leik með þau hráslagalegu
kveðjuorð Morgunblaðsins á
bakinu að það væri fagnað-
arefni „að yfirvöld skuli hafa
tekið rögg á sig gagnvart
þeim landshornalýð sem
flækst hefur hingað ...
Mér er það óskiljanlegt
hve íjölmiðlar hafa sýnt
þessari eftirminnilegu mynd
mikið tómlæti. Rétt eins og
hún segði okkur svo sem
ekkert nýtt. Naumast var
það samt þegar á allra vit-
orði hér heima hvemig við
hefðum þarna um árið verið
að rembast við að vera með
„aría“-hundakúnstir, jafnvel
að basla við einskonar mini-
gyðingaofsóknir. Það virðist
nefnilega mega slá því föstu
um þetta tímabil — og ætli
það séu ekki þau sannindin
sem sárast svíður undan? —
að einungis ef flóttafólkið
hafi verið gyðingættar hafi
það jafnvel mátt búast við
svipuðum móttökum og hér
hefur verið lýst.
Sjónvarp ailra lands-
manna hefði einhvern tíma
efnt til heimsfrægs umræðu-
þáttar af minna tilefni.
Gísli J.
Ástþórsson