Morgunblaðið - 04.10.1989, Blaðsíða 17

17
Ungverjaland:
Otto von Habs-
burg í forseta-
framboð?
Smábændaflokkurinn í Ung-
veijalandi ræðir nú þá hugmynd
að biðja Otto von Habsburg að
bjóða sig fram við forsetakjör á
næsta ári. Hann situr á þingi
Evrópubandalagsins fyrir Vest-
ur-Þýskaland en hefur jafnframt
ungverskan ríkisborgararétt.
Félagi í stjórnmálaráði Smá-
bændaflokksins, Imre Boross,
segir von Habsburg njóta virð-
ingar í Ungverjalandi og geti
hann sameinað þjóðina að baki
sér. Aðalritari flokksins bætir
því við að keisarasonurinn sé og
sannur Evrópumaður. Faðir Ott-
os von Habsburgs var Karl I.,
síðasti keisari tvíríkisins Aust-
urríkis-Ungveijalands sem
leystist upp 1918.
Havel hlýtur
OlofPalme-
verðlaunin
Stokkhólmi. Reuter.
TÉKKNESKA andófsskáldið
Vaclav Havel hlaut á mánudag
Olof Palme-verðlaunin. Verð-
laununum hefur verið úthlutað
árlega frá 1987 en til þeirra var
stofnað af ijölskyldu Olofs
Palme, fyrrum forsætisráðherra.
Svíþjóðar, og sænska Jafnaðar-
mannaflokknum. „Vaclav Havel
hlýtur verðlaunin fyrir linnu-
lausa og hugdjarfa baráttu hans
fyrir friði og lýðræði," sagði í
yfirlýsingu verðlaunanefndar-
innar. Havel er kunnur af störf-
um sínum fyrír mannréttinda-
samtökin Charter 77.
Gorbatsjov
í Páfagarð
Tórínó. Frá Brynju Tomer fréttarit-
ara Morgnnblaðsins.
MÍKHAÍL Gorbatsjov, forseti
Sovétríkjanna, kemur í þriggja
daga opinbera heimsókn til Ítalíu
um mánaðamótin nóvemb-
er/desember. Hann hittir að öll-
um líkindum Johannes Pál páfa
II. og verður það í fyrsta sinn
sem leiðtogi Sovétríkjanna kem-
ur í Páfagarð. Dagskrá heim-
sóknarinnar hefur ekki enn verið
gerð opinber en talið er fullvíst
að hann ræði um viðskiptasamn-
inga milli ítala og Sovétmanna.
Er vonast til, að þeir leiði til
þess, að Fiat hefji að framleiða
bifreið sem kölluð verður „Oka“
og er sögð svipuð Panda-bifreið-
unum. Framleiðslaná„Oka“ yrði
þá í Jelabuga með sovésku
vinnuafli, en líklega undir stjórn
fulltrúa Fiat frá Italíu.
Bretland:
Lögreglumenn
framvegis
styttri?
BRETAR verða að horfast í
augu við þá staðreynd að lög-
regluþjónar þeirra verða e.t.v.
lægri vexti framvegis en tíðkast
hefur þar í landi. Sem stendur
er það skilyrði sett að karlar í
lögreglunni séu a.m.k. 174 sm
að hæð er þeir hefja störf og
konur 162 sm. Danska biaðið
Jyllands-Posten segir bresk yfir-
völd nú velta því fyrir sér að
lækka þessar kröfur þar sem
skortur er á hæfum umsækjend-
um. Ein af ástæðunum er sú að
kynþættir, sem eru í minnihluta,
eiga kröfu á því að einstaklingar
úr þeirra röðum séu ráðnir í lög-
regluna í einhveijum mæli. Þar
sem meðalhæð karla frá Bangla-
desh er aðeins um 162 sm hefur
reynst erfitt að tryggja fólkinu
þessi réttindi.
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. OKTÓBER 1989
MEÐAL ANNARA ORÐA
íslensk bókmenntaverðlaun
eftir Njörð P.
Njarðvík
Okkur íslendingum er tamara
en öðrum að kenna okkur við
bókmenntir, en erum ekki að
sama skapl fúsir að hlúa að
þessu þjóðarstolti okkar. Og ef
til vill er það býsna almennur
löstur hjá okkur að leiðin frá
orðum til athafna geti verið bæði
löng og torsótt. Bókmenntaverð-
laun hafa ekki átt upp á p'allborð-
ið hjá ráðamönnum okkar, og er
tillaga forseta íslands um slík
verðlaun fyrir mörgum árum og
tregðuþögn stjórnmálamanna
glöggt dæmi um það. Árið 1959
stofnaði Helgafell til bókmennta-
verðlauna sem voru kennd við
Gunnar Gunnarsson og var þeim
einungis úthlutað einu sinni.
Sömu sögu er að segja um verð-
laun Almenna bókafélagsins um
svipað leyti. Síðan hafa ekki ver-
ið til nein bókmenntaverðlaun
hér, nema þau sem Reykjavíkur-
borg úthlutar fyrir frumsamda
og þýdda barnabók. Ber síst að
vanþakka þá menningarviðleitni,
en einhvern veginn geta slík verð-
laun ekki talist fullnægjandi ein
saman fyrir „bókmenntaþjóðina
miklu“. Stundum hvarflar að mér
að okkur sé í rauninni'ekkert vel
við að verðlauna fólk, kannski
af því að okkur þyki ekki þægi-
legt að líta upp til annarra. Hins
vegar erum við glögg að finna
að við aðra. Má vera að við þurf-
um að læra að gera meiri kröfur
til okkar sjálfra en annarra, svo
að okkur verði kleift að meta það
sem aðrir gera vel. En það er
önnur saga.
Mikil tíðindi
Af þessum sökum sætir það
miklum tíðindum í íslensku
menningarlífi, þegar bókaútgef-
endur stofna til veglegra bók-
menntaverðlauna, eins og nýlega
var tilkynnt. Er tilgangurinn
samkvæmt reglugerð „að styrkja
stöðu frumsaminna íslenskra
bóka, efla vandaða bókaútgáfu,
auka umfjöllun um bókmenntir í
fjölmiðlum og hvetja almenna
lesendur til umræðna um bók-
menntir". 10 manna dómnefnd
skal fyrir 5. desember velja „tíu
athyglisverðustu bækur ársins"
og síðan tekur við önnur fimm
manna dómnefnd sem velur verð-
launabókina fyrir 15. janúar, en
almenningi gefst einnig kostur á
að greiða atkvæði um bækurnar
tíu.
Þessi nýju verðlaun sýnast í
meginatriðum sniðin eftir fyrir-
mynd finnsku Finlandia-verð-
launanna, en þó með tveimur
veigamiklum undantekningum.
Þar eru verðlaunin eingöngu mið-
uð við fagurbókmenntir og al-
menningur tekur engan þátt í
vali verðlaunaverksins. Þegar
Finlandia-verðlaunin voru stofn-
uð (þeim var fyrst úthlutað í jan-
úar 1985), þá var yfirlýstur til-
gangur sá að styrkja stöðu skáld-
skapar á finnskum bókamarkaði.
Nú telja útgefendur þar í landi,
að sala tilnefndra bóka hafi um
það bil þrefaldast, miðað við
fyrri réynslu af sölu bóka eftir
sömu höfunda. Nú hafa Finnar
stofnað önnur Finlandia-verðlaun
fyrir fagbókmenntir, og var þeim
úthlutað í fyrsta skipti á þessu
ári.
Markaðsverðlaun
Rétt er að gera sér grein fyrir
þvi, að verðlaun af þessu tagi eru
markaðsverðlaun. Þau einskorð-
ast við bækur útgefnar á árinu,
þær eru tilnefndar í upphafi jóla-
bókasölunnar, stílað er upp á
umræðu og forvitni í sjálfu jóla-
bókaflóðinu og strax að því loknu
eru úrslit tilkynnt. Ætlunin er
að auka sölu þeirra tíu bóka, sem
tilnefndar verða. Þar með er
„Enginn dómur er
endanlegur um bók
nema tímans rás. Sum-
ir segja að tíu ár þurfi
að líða til að hægt sé
að skera úr um það
hvort bók lifir. Ætli
Sjálfstætt fólk Hall-
dórs Laxness hefði
fengið svona verðlaun
árið 1935—36, ef þau
hefðu verið til?“
kominn bókalisti sem verður eins
konar mótvægi við hinn ófull-
komna lista yfir söluhæstu bækur
undanfarinna ára. Þarna á að
vera gæðastimpill, leiðbeining til
kaupenda um „athyglisverðustu
bækur ársins“. Listinn er ekki
einskorðaður við hefðbundinn
skáldskap, allt kemur til greina.
Talin er þörf á að styrkja stöðu
bókarinnar, ekki bara skáldskap-
ar.
En ekkert kerfi er fullkomið,
öllu fylgir áhætta, á öllu geta
leynst gallar. í mínum huga
vaknar þessi spurning: Hvað
verður um hinar bækumar, sem
ekki finna náð fyrir augum dóm-
nefndar? Verða þau til þess að
salan beinist að örfáum bókum?
Eða verða þau til þess að vandað-
ar bækur seljast og draga úr
sölu hinnar óvönduðu afþreying-
arframleiðslu sem byggist á pers-
ónuforvitni? Ekki veit ég svarið
við þessum spurningum, frekar
en aðrir, og ég bíð spenntur eftir
að sjá áhrif þessara nýju verð-
launa.
Ég geri einnig ráð fyrir að
ýmsir hafi áhyggjur af skipun
dómnefnda og þá auðvitað ekki
síður af sjálfri verðlaunabókinni.
Bók sem ekki er tilnefnd, fær
auðvitað ekki verðlaun. Ég hef
ekki miklar áhyggjur af þessu.
Verðlaun eru enginn endanlegur
dómur um bók. Enginn dómur
er endanlegur um bók nema
tímans rás. Sumir segja að tíu
ár þurfi að líða til að hægt sé
að skera úr um það hvort bók
lifir. Ætli Sjálfstætt fólk Halldórs
Laxness hefði fengið svona verð-
laun árið 1935—36, ef þau hefðu
verið til? Það efast ég um. Það
verður deilt um þessi verðlaun,
bæði um tilnefningar og verð-
launaveitingar. Það er bara gott.
Það eykur umræðu um bók-
menntir og vonandi eykur það
líka bóklestur. Og það skiptir
mestu.
Annars konar verðlaun
Hitt er svo annað mál, að það
er ekki nógu gott að hafa bara
ein bókmenntaverðlaun sem eru
hrein markaðsverðlaun. Þegar
Finnar stofnuðu sín Finlandia-
verðlaun, voru þegar fyrir hendi
íjölmörg bókmenntaverðlaun. Og
kenna Finnar sig þó ekki til bók-
mennta fyrst og fremst í list-
rænni sköpun. Ég hygg að mörg-
um komi fyrr í hug listræn hönn-
un, húsgerðarlist eða tónlist, þeg-
ar Finnland ber á góma. Mér
telst svo til að í Finnlandi séu
meira en 20 bókmenntaverðlaun
sem nema 140 þúsund krónum
eða meir (10.000 FMK) og alls
era þar meira en 50 bókmennta-
verðlaun. Þess vegna er tillaga
Vigdísar Finnbogadóttur um
bókmenntaverðlaun Forseta ís-
lands enn í fullu gildi. Þar er
ekki um markaðsverðlaun að
ræða. Það mál er nú orðið þrem-
ur ríkisstjórnum til skammar.
Kannski verða aðrir að koma til
og leysa það.
Höfundur er rithöíundur og
dósent í íslenskum bókmenntum
við Háskóla Islands.
Nú eru þeir kaldir
hjá Rönning í Kringlunni
Kæliskápar, frystiskápar og frystikistur á mjög góðu verði!
Nú á haustdögum seljum við kæliskápa frá
21.000 kr., frystiskápa frá 26.950 kr., sam-
byggða kæli- og frystiskápa frá 37.500 kr.
og frystikistur frá 39.406 kr.* Mikið úrval -
margar stærðir og gerðir frá OSBY,
SNOWCAP og GRAM. Nýtið ykkur einstakt
tækifæri.
Jf RÖNNING
KRINGLUNNI 8-12/103 REYKJAVÍK/SÍMI (91)685868
* Verö miðað við staðgreiðslu.