Morgunblaðið - 06.02.1990, Blaðsíða 40

iO MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. FEBRÚAR 1990
Heiðajarlar og
hrokakarlar
eftirlngimar
Sveinsson
Á landsþingi Landssambands
hestamanna í október sl. var kynning
á bók Jónasar Kristjánssonar „Heiða-
jörlum“ einn dagskrárliðurinn.
Greinilegt var að um stórviðburð var
að ræða því að um hádegi fyrsta
þingdaginn, áður en kynningin fór
fram, var slegið upp stórfrétt af at-
burðinum með viðtali við Jónas í
útvarpi.
í erindi Jónasar á fundinum jós
hann úr viskubrunni sínum af mikilli
mælsku, og fór ekki á milli mála að
fram á sjónarsviðið var stiginn nýr
spámaður í málefnum hrossaræktar
á íslandi, með nýjum tölvuforritum
og aðferðum sem hvergi eiga sinn
líka (að mati ræðumanns) og jafn-
framt fordæmingu á öllu því starfi
sem fram að þeim tíma hafði verið
unnið af Búnaðarfélagi íslands og
—^-ráðunautum þess í hrossarækt, og á
því brautryðjendastarfi í arfgengis-
rannsóknum og kynbótaspám sem
dr. Þorvaldur Árnason hefir unnið
að í samvinnu við þá.
Ekki skil ég hvað kom til að þessi
bókakynning var sérstakur dag-
skrárliður á landsþinginu frekar en
kynning á öðrum bókum varðandi
hrossarækt sem út komu um svipað
leyti, svo sem „Hestaheilsu“ Helga
Sigurðssonar dýralæknis, sem þó er
síst ómerkara rit og skrifuð af manni
sem hefur menntun og þekkingu á
' viðfangsefninu. Var formáli „Heiða-
jarla“ ef til vill í samræmi við skoðan-
ir stjórnar LH á hrossarækt og kyn-
bótamálum?
Eg sá bókina Heiðajarla er ég kom
sem áheymarfulltrúi á landsþingið.
Ég fletti í gegnum hana og í fljótu
bragði fannst mér hún að mörgu leyti
forvitnileg og áhugaverð, og upp-
setning ættartalsins og súluritanna
yfir einkunnir hestanna með tölustöf-
um við enda súlnanna leit vel út við
fyrstu skoðun. Seinna, er ég fór að
lesa formála og skoða bókina nánar,
datt mér í hug eftirfarandi saga af
meistara Kjarval. Meistari Kjarval
var eitt sinn staddur í Kaupmanna-
höfn og bjó þar á hóteli. Einn morg-
uninn víkur sér að honum íslending-
ur, sem sló mikið um sig, heilsar
honum og segir „Það er heppni að
hitta þig hér, meistari Kjarval. Get-
urðu ekki málað af mér mynd fyrst
við erum staddir hér á sama hóteli.“
Sjálfsagt, svaraði Kjarval, og byrj-
aði fljótt á verkinu. Eftir nokkra
daga leit svo stórmennið á málverkið
og leist harla vel á. Næst er hann
kom að skoða það var hann ekki eins
ánægður, og hafði orð á því við
Kjarval. „Mér finnst það ekki eins
gott núna og síðast er ég sá það,
hvað hefur eiginlega breyst?" „Það
hefir ekkert breyst," svaraði Kjarv-
al, „ég bætti heldur meiru af bláu í
myndina eftir því sem ég kynntist
yður meira."
Það fór líkt fyrir mér við lestur
bókarinnar Heiðajarla. Mér virtist
hún blárri og blárri eftir því sem ég
las hana betur. Hroki höfundar og
þekkingarleysi hans á viðfangsefninu
varð augljósari og augljósari svo
stóryrðin stóðu strípuð eftir.
Ég vil nú í fáum orðum skýra
þessa skoðun mína á bókinni.
A. Forspjall bókarinnar eða
formáli, sem ber yfírskriftina Heiða-
jarlar, er hin furðulegasta samsetn-
ing. Þar lætur höfundur gamminn
geisa og dæmir óspart bæði menn
og málefni. Er þeim dómum best
lýst með hans eigin orðum, þ.e. að
„þeir séu aðeins léttgeggjað rugl,
sem standist hvorki dóm nútíðar,
fortíðar né framtíðar“.
I. Umdeildar ættir
í þessum kafla lýsir höfundur því
að ættfræðin sé þungamiðja bókar-
innar. Þar telur hann upplýsingarnar
í stórum dráttum tæmandi, en biður
þó sér fróðari menn að fylla í eyðum-
ar og segja sér frá villum, sem óhjá-
kvæmilega hljóti að vera margar
(sem þær og eru). Því sendi höfund-
ur ekki eigendum hestanna ættar-
töflurnar til umsagnar og leiðrétting-
ar fyrst hann var svo viss um að þar
væru margar villur að finna? Höfund-
ur telur sig búinn að leiðrétta mikið
af villum í eldri ættfærslum, og hefði
því ekki átt að láta það sama henda
sig og vanda sig betur. Lá honum
svona mikið á? Var hann ef til vill
hræddur um að missa ,jólanammið“
sitt, svo hans eigin orð séu notuð.
II. Brokkgengar tölur
Höfundur vænir dómnefndir kyn-
bótadóma um skort á sjálfsvirðingu
og vísvitandi fölsun dóma, og orðrétt
segir hann: „Styðja má með rökum
og enn traustari reynslu, að einkunn-
ir dómnefnda standist ekki dóm
framtíðarinnar, segi of lítið um hest-
inn sem stóðhest og kynbótamat
Búnaðarfélagsins sé aðeins léttg-
eggjað rugl sem standist ekki einu
sinni dóm fortíðarinnar."
Rök höfundar eru heldur léleg og
fánýt þótt hann nefni máli sínu til
stuðnings dæmi af tveimur stóð-
hestum með einstaklingsdóma. Ein-
staklingsdómur er aðeins svipfars-
dómur viðkomandi einstaklings, en
ekki kynbótaspá hans. Það er ekkert
óeðlilegt við það þótt einn og einn
hestur skili ekki dómi sínum til af-
komenda sinna, slíkt getur alltaf
komið fyrir. Það sem hinsvegar
skiptir höfuðmáli er, að í stórum
dráttum og í langflestum tilfellum
eru þessir dómar vel undirbyggðir
og standast dóm framtíðarinnar, sem
sést best á því að framfarirnar í
hrossarækt á undanfömum áratug-
um hafa verið augljósar og óumdeil-
anlegar. Það er besti mælikvarði á
hvort dómarar hafa staðið I stykkinu
og haft næga sjálfsvirðingu.
Ef skoðaðar eru mótaskrár stór-
móta undanfarinna ára, sést greini-
lega að í stöðugt vaxandi mæli eru
þátttöku- og vinningshross í öllum
keppnisgreinum út af ættbókarfærð-
um (dæmdum) foreldrum, sem er
besta sönnun þess að vel hefir verið
að kynbótadómum staðið. Þótt hægt
sé að tína til og gera mikið úr einu
og einu dæmi um hið gagnstæða
sannar það ekki neitt, nema þá helst
fáfræði viðkomandi á kynbótum og
ef til vill sannleiksgildi orða skáldsins
sem kvað:
Lastaranum líkar ei neitt
lætur hann ganga róginn
finni hann laufblað fölnað eitt,
fordæmir hann skóginn.
Sem dæmi um hámark sjálfsvirð-
ingarleysis kynbótadómara segir
Jónas orðrétt: „Lökust sjálfsvirðing
var þó hjá dómnefndinni sem árið
1989 gaf Fáki 1128 (Jónas gaf hon-
um þetta númer) frá Svignaskarði
ættbókareinkunn í aðaleinkunn en
hirti ekki einu sinni um að falsa verk-
ið áfram niður í undireinkunnir svo
að verkið liti snyrtilega út.“
Þama er ekkert verið að falsa og
það veit Jónas vel, ef sjálfsvirðing
hans er í lagi. Hann kýs þó heldur
að hampa bráðabirgðatölum frá hér-
aðsmóti, þar sem svo illa hafði til
tekist að einkunn fyrir eitt dómsat-
riði hafði verið margfölduð með röng-
um margföldunarstuðli og gaf því
ranga meðaleinkunn. Strax þegar
Ingimar Sveinsson
„Það er skoðun mín að
með dylgjum og stór-
yrðum í formála bókar-
innar og ofanrituðu
hringli með númera-
færslur og naftigiftir
hefðbundinna dómsat-
riða hafí höfundi tekist
að stórspilla annars
eigulegri og fallegri
bók.“
dómarnir voru yfirfarnir (sem alltaf
er gert) kom villan í ljós og að sjálf-
sögðu rétt reiknuð aðaleinkunn, sem
ekki dugði viðkomandi hesti til ætt-
bókarfærslu.
Ekki tekst þó betur til hjá Jónasi
en það að ættbókarnúmerið 1128
sem hann gefur þessum hesti er alls
ekki rétt skráð í bók hans, eins og
allir geta séð sem bókinni fletta. I
bókinni er Orion frá Litlabergi skráð-
ur nr. 1128 en ekki Fákur frá Svig-
naskarði. Er þetta ef til vill merki
um sjálfsvirðingu höfundar?
Um kynbótamatið fer höfundur
nokkrum vel völdum orðum, þar seg-
ir hann: „Um kynbótamatið er fátt
hægt að segja, annað en undrast
trúgirni þeirra hrossaræktenda sem
úða því í sig eins og hestar sem
komast í ómældan fóðurbæti“ og
ennfremur: „um spár af tagi kyn-
bótamatsins má segja að ekki sé
unnt að ætlast til, að þær spái rétt
um framtíðina en krefjast megi að
þær spái rétt um fortíðina". Spá er
ætlað að virka til framtíðar en ekki
vera dómur á fortíðina, því þá er hún
ekki spá. Þótt umrædd kynbótaspá
geti í einstökum tilfellum brugðist,
eins og allar spár, er hún samt verð-
mæt aðferð til aukinna kynbótafram-
fara, byggð á áratugarannsóknum í
erfðafræði og þróun í búíjárkyn-
bótum. Einhveijar efasemdir hefur
Jónas samt um fullyrðingar sínar
Steftiir hrossarækt-
in í blindgötu?
eftir Grím Gíslason
Á aðalfundi Félags hrossabænda
sem haldinn var í Bændahöllinni í
Reykjavík 17. nóvember sl. varð
nokkurt orðskak á milli fram-
kvæmdastjóra félagsins sr. Halldórs
Gunnarssonar í Holti annarsvegar
og hinsvegar ritstjóra Hestsins okkar
Jens Einarssonar og Sigurðar Sig-
mundssonar blaðamanns Eiðfaxa
hinsvegar. Deildi sr. Halldór á forr-
áðamenn hestablaðanna að hafa ekki
viljað birta í heild erindi er Einar
E. Gíslason, bóndi á Syðra-Skörðugil
flutti á ráðunautafundi Búnaðarfé-
lags íslands í febrúarmánuði á
síðasta ári.
Blaðamennimir svöruðu fyrir sig.
Jens með því að segja að erindið
hefði verið of langt til þess að birta
það í heild, en Sigurður með því að
skýra frá því að Eiðfaxi fjallaði ekki
um afsláttarhross, en um þann þátt
hrossabúskapar fjallaði erindi Ein-
ars, að hluta. Féllu umræður um
málið síðan niður, án ályktunar á
fundinum.
Skaði er að því að boðskapurinn
í erindi Einars komist ekki út á
meðal þess fólks, sem lætur sig
hrossarækt varða, því til glöggvunar
um málefni hrossabúskaparins í
landinu. Blaðamennirnir höfðu þó,
hvort á sinn hátt, rök að mæla. Hefði
Einar, að skaðlausu, getað stytt er-
indi sitt, án þess að það tapaði
nokkru málefnalega, en hann kýs
jafnan að hafa enga tæpitungu í
málflutningi og fer ekki með veggj-
um á málþingum. Virðist því horfa
þannig með erindið að það komi ekki
fyrir almenningssjónir.
Sá hluti erindis Einars er fjallar
um hrossarækt og kynbótadóma er
mjög gagnrýninn á ríkjandi stefnu
og þó einkum framkvæmd hrossa-
ræktarinnar. Hann bendir á hversu
lágt hlutfall dæmdra hrossa nái
fyrstu verðlaunum, þrátt fyrir að
almælt sé að hrossin hafi stórbatnað
á undanfömum árum við aukna
ræktun þeirra. Að alger undantekn-
ing sé að dómstiginn sé notaður upp
að 9 eða þar fyrir ofan og hann spyr
hvort mögulegt sé að ekkert hross
sé svo æskilega gert, í einstökum
atriðum, að ekki sé hægt að gefa
því nema á bilinu 8—8,5. Einar spyr
hvernig hið fullkomna hross eigi að
vera til þess að hægt sé að gefa því
allt að hæstu einkunn eða 10 fyrir
einhveija hluta byggingarinnar og
svo framvegis. Þá bendir Einar á
hvernig brugðist hafi verið við um
hæfileikadóma hrossanna að varla
eigi sér stað að hross komist upp I
fyrstu verðlaun fyrir hæfileika nema
með tveggja til þriggja ára tamningu
færustu atvinnumanna. Sé tamning
hrossanna þá orðin svo kostnaðar-
söm að hún éti upp aukið verðmæti
þeirra. Hann spyr líka hvers virði
slíkir hæfileikadómar séu að erfða-
gildi. Einar bendir á hvernig farið
Grímur Gíslason
sé með vægi töltsins. Auknum áhrif-
um þess sé nánast eytt með strang-
ari krðfum þótt allir viti að það sé
sú gangtegundin sem flestir sækjast
eftir, a.m.k. útlendingar. Því beri að
hafa töltið í fullum heiðri við hliðina
á skeiðinu. Margir telji líka að fjar-
stæða sé að kreíja ung hross um
mikil skeiðafrek. Nægilegt eigi að
vera með fjögurra til fimm vetra
sem vitnað var til hér að ofan því
seinna segir hann orðrétt: „í sjálfu
sér er hugmyndin að baki kynbóta-
matsins þess virði að reynt verði að
þróa málið áfram í ljósi reynslunnar."
Þetta er einmitt það sem verið er
að gera. Öllum upplýsingum um
dæmd hross frá upphafi er safnað
saman á sérstakt tölvuforrit. Stöðugt
bætast við á hveiju ári nýjar og nýj-
ar upplýsingar til að byggja á, og
verið er að aðlaga forsendur dóma í
ljósi reynslu og rannsókna arfgengis
eiginleika til að styrkja þennan
grunn. Með hveiju ári sem líður verð-
ur kynbótamatið öruggari og betri
grunnur til úrvals í hrossaræktinni.
Það er því mun þýðingarmeira að
hrossaræktendum séu kynntar for-
sendur þess og notkun (sem verið
er að gera með námskeiðum og fund-
um) heldur en að gera það tortryggi-
legt og reyna að bijóta það niður
með rakalausum stóryrðum og fáví-
sum hroka, sem á engan hátt þjónar
hagsmunum hrossaræktenda.
Jónas kvartar sáran yfir því að
hann hafi ekki fengið að prófa og
sannreyna tölur Búnaðarfélagsins í
sinni tölvu, og að það beri að fá
óháða stærðfræðinga til að fara yfir
formúlur kynbótaspárinnar og notk-
un þeirra áður en kynbótaspáin sé
notuð. Ekki skortir hann sjálfstraus-
tið.
Við höfum daglega reynslu af
ýmsum spám, t.d. veðurspám, sem
við vildum engan veginn vera án,
þótt komið geti fyrir að þær bregð-
ist. Fáum mundi detta í hug að kalla
þær Jéttgeggjað rugl“ þótt þeir ekki
skildu formúlurnar fyrir þeim, og
ekki hef ég heyrt að Jónas Kristjáns-
son hafi verið fenginn til að sann-
reyna þær I sinni tölvu fyrir notkun.
Hámark hroka og sjálfbirgings-
háttar höfundar kemur þó fram þeg-
ar hann afgreiðir doktorsritgerð Þor-
valdar Árnasonar sem: „samtíning
tímaritsgreina með almennu spjalli
höfundarins". Hefir ritstjórinn nokk-
urntíma lesið eða kynnt sér þessa
doktorsritgerð, eða þær erfðafræði-
legu og tölfræðilegu forsendur sem
hún byggir á? Telur hann sig færan
um að lýsa einn virtasta búnaðar-
háskóla í norðurálfu (sem veitti dr.
Þorvaldi doktorsgráðu út á þetta
verk) ómerka og einskisverða stofn-
un, sem hún að sjálfsögðu væri ef
þessi staðhæfing höfundar hefði við
einhver rök að styðjast?
Telur Jónas Kristánsson að dóm-
nefndin við þessa doktorsvöm, en í
henni sat m.a. dr. Stefán Aðalsteins-
son og andmælandinn dr. Dale Van
Vleck prófessor við Cornell-háskóla
sem báðir eru heimsþekktir fyrir
rannsóknir í kynbóta- og erfðafræð-
um, hefði lagt blessun sína yfir þessa
doktorsvörn ef hún væri byggð á
þeim forsendum sem Jónas slær
fram?
Nei, Jónas Kristjánsson, svona
málflutningur ber ekki vott um mikla
sjálfsvirðingu, því síður um mikinn
skilning á viðfangsefninu.
hross að þau sýni hrein skeiðgrip á
stuttum sprettum.
í erindi sínu bendir Einar á það,
sem virðist nokkuð vera að koma í
ljósi að fleiri og fleiri leggi árar í
bát við það að koma hrossum sínum
til verðlauna af þeirri einföldu
ástæðu að það sé alltof kostnaðar-
samt, nema þeir getí tamið þau sjálf-
ir. Afleiðingin verði því sú að hin
skráða og viðurkennda hrossarækt
færist á fárra manna hendur og þá
gjarnan þeirra sem hafa fjármagn
annars staðar frá því til þess að
kosta hrossaræktina og það sé í
fæstum tilfellum bændur.
Fleiri menn en Einar á Skörðugili
bera mál á það að varast beri að
gera hrossaræktina of einhæfa, bæði
um hæfileika og lit, en á því sé
hætta, eins og nú horfi. Ekki megi
glata litafjölbreytni íslenska hestsins
þannig að ræktuðu hrossin verði í
síauknum mæli t.d. brún, jörp eða
rauð.
Það hlýtur að vera ósk flestra
hrossabænda, sem þá ekki eiga hross
aðeins til kjötframleiðslu, að fá
hryssur sínar dæmdar og skráðar
út frá hóflegum kröfum um tilkostn-
að í tamningu og þjálfun. Hafi hryss-
urnar gallalitla byggingu, séu lund-
góðar, hafi fjölbreyttan gang og sýni
þægilegan vilja hljóti að vera vinn-
ingur að koma þeim í ættbók og við-
urkenndar þess virði að til þeirra sé
leiddur úrvals kynbótahestur, ef eig-