Morgunblaðið - 15.07.1990, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JÚLÍ
Kaíbáturinn sigldi
kringum bátana
Um hádegi á laugardegi sigldu
þeir félagarnir frá Reykjavík. „Eft-
ir 24 tíma siglingu áttum við frí-
vakt og fórum niður til að borða.
Ætli við höfum ekki verið svona
100 mílur suðvestur af íslandi. Ég
man að við ætluðum að fara að
spæna í okkur svínakjöt og rauðkál
og þegar ég stakk gafflinum í mat-
inn kom allt af diskinum í andlitið
á mér. Við höfðum orðið fyrir
tundurskeyti. Skipið tók að sökkva
og við fórum í bátana. Þarna kom
upp þýskur kafbátur. Við sáum
nokkra Þjóðveija koma upp með
einhvers konar statíf og urðum
dauðskelkaðir, því við héldum að
þeir væru að koma fyrir byssum til
að skjóta á okkur. En þetta voru
þá kvikmyndavélar. Kafbáturinn
sigldi bara rófega hringi í kringum
okkur og mennirnir tóku myndir,
áður en þeir stungu sér aftur. Við
sögðum ekki orð, þeir ekki heldur.
Þetta stóra tankskip var lengi að
sökkva, maraði í hálfu kafi áður
en það stakkst í öldurnar. Við höfð-
um verið einskipa, ekki í skipalest.
Þarna vorum við nú í tveimur björg-
unarbátum í fallegu veðri. Þetta
voru Norðmenn, sem kunnu að
sigla, svo við komum upp einhvers
konar seglum og stefndum á ís-
land. Bátamir urðu viðskila. En það
síðasta sem brytinn hafði gert áður
en hann yfirgaf skipið var að
fleygja kassa af Gordons gini niður
í bátinn okkar og við höfðum næg-
an matarforða, svo það fór ágæt-
lega um okkur. Til að halda á okk-
ur hita fengum við kvölds og
morgna eitt stórt glas af gini. Það
var nokkuð mikið af því góða, svo
að ég hef ekki snert gin síðan, fékk
alveg nóg. Eftir viku siglingu á
björgunarbátnum sáum við land.“
„Við komum að firði norður af
Reykjavík, Iíklega Hvalfirði. Þarna
var breskt eftirlitsskip að lóna fyrir
utan. Við sigdum að skipshliðinni.
Enginn var uppi. Það snjóaði. Okk-
ur tókst með erfíðismunum að
klöngrast um borð og börðum að
dyrum. Loksins opnaði einhver og
spurði: Hver er þar? Við stóðum
þarna 18 skipbrotsmenn saman og
urðum að útskýra fyrir eftirlitsskip-
inu hvað við værum eiginlega að
gera. Þeir fóru með okkur inn til
Reykjavíkur."
Skotið á Týru
„Nú þurftum við aftur að fara í
sendiráðið við Hverfisgötu til að fá
vegabréf. En indæla litla daman á
skrifstofunni var ekkert á því að
fara að láta okkur fá enn eitt vega-
bréfið ókeypis. Hún ávítaði okkur
og sagði að í næsta skipti skyldum
við gæta betur vegabréfanna. Gerð
um við okkur grein fyrir því að þau
kostuðu peninga sem kæmu úr
danska ríkiskassanum? Við lofuðum
að gæta vegabréfanna vel í framtíð-
inni. Við dvöldum í þetta sinn í
Reykjavík frá 15. apríl og til 10.
október og bjuggum í litlu bresku
farþegaskipi í Reykjavíkurhöfn,
sem notað var sem fljótandi gisti-
hús, enda erfitt um húsnæði. Fæðíð
hjá Bretunum var alveg hræðilegt.
Það var að vísu stríð, en samt. . .
En við höfðum peninga og gátum
farið í veitingahúsin í bænum og
keypt okkur „smörrebröd“. Þaðan
Með jólasteikina í bátana
eftir Elínu Pálmodóttur
Jens M. Rommerdahl var 19 ára gamall danskur sjómaður, þegar
fyrri heimsstyrjöldin bar hann til Islands og Þjóðverjar sökktu tvisvar
sinnum undan honum skipi vestur af landinu, i annað skiftið af kafbáti
og hitt skiptið af herskipi rétt út af Suðvesturl-
andi. Hann kom því tvisvar sinnum skipreika
og alls laus til Reykjavíkur. Á stríðsárun-
um var lítið um fréttir af slíkum hrakn-
ingum, aðeins sögusagnir, enda bann-
að að segja frá þeim. En nú, hálfri
öld síðar, leituðum við uppi Jens
Möller Rommerdahl, sem er hafnar-
stjóri í New York, stjórnar þar
3.000 manna starfsliði þessarar
stóru farþegahafiiar.
Þjóðverjar skutu þá niður Þýska beitiskipið Scharnhorst, _sem skaut
niður skipið sem Jens M. Rommerdahl var á, á hafinu milli íslands og
Grænlands. Skipsmenn eru þarna að heiðra kafbátsmenn á U-47 fyrir
það afrek að sökkva breska skipinu Royal Oak í Scapa Flow.
Scharnhorst var talið „happafleyta" og entist í hinum miklu orrustum
stríðsins til ársloka 1943.
egar danski drengurinn Jens
Möller Rommerdahl lauk
gagnfræðaprófi í Nörreby-
sund í Danmörku 1939 hafði
hann ekki aldur til að fara í mennta-
skóla fyrr en að ári liðnu og réð sig
á meðan léttadreng á lítið flutninga-
skip. Það átti eftir að breyta öllu
hans lífi. Nokkrum mánuðum síðar
var hann kominn á „Chilian Ree-
fer“,_ sem sigldi til Nýja Sjálands
og Astralíu. Það þótti þessum 17
ára strá'k spennandi. En spennan
varð meiri en hann hafði átt von
á. Þetta danska skip var statt í
Singapore 9. apríl, þegar sú fregn
barst skipveijum að Þjóðveijar
hefðu tekið Danmörku. Englend-
ingar komu um borð og skipveijar
áttu um að velja að láta kyrrsetja
sig eða halda áfram að sigla fyrir
Breta. Það var auðvelt val, segir
Jens. En þegar skipið kom til Lon-
don með gúmmífarm voru þeir látn-
ir liggja fangnir við London Bridge
í sex vikur, á þeim tíma sem Þjóð-
veijar komu daglega á 150 flugvél-
um yfir borgina og létu sprengjum
rigna yfir London. Þá hóf „Chilian
Reefer" siglingar yfir Atlantshafið
til að flytja smjör, egg og beikon
frá Kanada til Bretlands. Þar sem
þetta var lítið hraðskreytt skip var
það aldrei í skipalest.
„Sunnudaginn 6. mars 1941 vor-
um við staddir á
hafinu milli Islands
og Grænlands, þeg-
ar þýskt herskip
kom skyndilega í
ljós. Þetta var Sc-
harnhorst, annað af
tveimur stærstu
beitiskipum Þjóð-
veija,“ hóf Jens M.
Rommerdahl frá-
sögnina af því sem
ég var að leita eftir. „Þegar þetta
stóra herskip sendi á okkur fyrsta
skotið úr fallbyssunum, hlupum við
að litlu fjögurra tommu fallbyssunni
okkar aftast á skipinu og fíruðum
á móti. En svo skelfdir vorum við
að við hlóðum hana með æfinga-
skotum og áttuðum okkur ekki á
því fyrr en við sáum kúlurnar leka
niður áður en þær voru komnar
hálfa leið að skipinu. Þjóðveijarnir
sendu okkur fleiri skot og eitt hitti
skipið. Nú var ekki um annað að
ræða en að komast í björgunarbát-
ana. Ég komst í þann sem var
stjórnborðsmegin, en meðan hann
var að síga niður kom skot, honurft
Skipbrotsmaðurinn Jens Möller
Rommerdahl, sem. nú er hafnar-
stjóri í New York, og Carla kona
hans.
hvolfdi og við fórum allir 18 í sjó-
inn. Þetta voru Kínverjar, nema við
Oluf. Meðan við héngum á árum
og mastrinu þarna
í sjónum, sáum við
þá tala saman á
kínversku sem við
skildum ekki. Og
allt í einu vörpuðu
þeir allir í einu af
sér björgunarvest-
unum og sukku í
hafið. Þeir höfðu
einfaldlega ákveð-
ið að gefast upjj.
Við Oluf litum hvor á annan. Ég
var ungur og hraustur og átti eftir
langa ævi, svo það var það síðasta
sem við hefðum gert. Við komumst
á kjöl björgunarbátsins og héngum
á honum þar til okkur var bjargað
upp í annan björgunarbát klukk-
utíma síðar. Fjórum tímum seinna
kom breskt skip og flutti okkur til
Reykjavíkur."
Dönsku piltarnir voru himinlif-
andi þegar þeir komu til Reykjavík-
ur 15. mars. Þeir settust að á
Hótel Borg. Auðvitað höfðu þeir
misst allt sitt og vegabréfin þar-
með. Svo þeir héldu upp á Hverfis-
götu tii danska sendiherrans. „Þar
sat lítil, elskuleg eldri kona, sem lét
okkur fá ný dönsk vegabréf og
sagði að sem skipreika sjómenn
þyrftum við ekkert að borga fyrir
þau,“ segir þessi hressi karl og hlær
mikið. Atti eftir að koma fram síð-
ar í frásögninni hvað hlæði hann
svo mjög. „Ekki var margt við að
vera í Reykjavík, en við gátum far-
ið í bíó. Þar hitti ég Norðmenn og
lét mér detta í hug að ganga í lið
með þeim og læra flug, en þeir
höfnuðu mér. 3. apríl hitti ég nor-
skan stýrimann, Lincoln Ellsworth,
sem spurði hvort við vildum ekki
munstra okkur á norskt olíuskip
sem væri að fara til Boston. Ekki
stóð á okkur."
Viölal viö Jens M.
Rommeidahl, hafnai-
stjóra í New York