Morgunblaðið - 15.07.1990, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JULI
+
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JULI
21
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Sjálfhelda í
húsnæðismálum
Stöðugar deilur stjórnmála-
manna misserum saman um
lánakerfi í húsnæðismálum sýna,
að ekki er alit sem skyldi á þeim
vettvangi. LangTf biðlistar hjá
Húsnæðismálastjórn eru vísbend-
ing um hið sama. Sömuleiðis það
gamaldags fyrirgreiðslukerfi, sem
ríkir við úthlutun íbúða í verka-
mannabústöðum. Hins vegar er
mjög erfitt að festa hendur á því
í hvaða farveg á að beina húsnæð-
islánakerfinu.
Það hefur verið grundvallar-
þáttur í húsnæðismálum hér, að
fólk eigi sína íbúð. Raunar hefur
það lengi verið forsenda fyrir
sæmilegri afkomu fólks. Verð-
bólga og neikvæðir raunvextir
voru árum saman lykilþáttur í
því, að fólk gat eignast eigið hús-
næði. A einum áratug hefur orðið
bylting í þessum efnum. Nú er
nánast ómögulegt fyrir fólk að
eignast eigið húsnæði, ef það hef-
ur ekki yfir einhvetjum fjármun-
um að ráða í upphafi. Þessi grund-
vailarbreyting hefur ekki verið
undirstrikuð nægilega mikið í
þeim umræðum, sem fram hafa
farið um húsnæðismál undanfarin
misseri.
Mörg lánakerfi eru í gangi í
húsnæðismálum. Lánakerfi Hús-
næðismálastjórnar frá 1986 er
mjög hagstætt þeim, sem á annað
borð fá lán þar. Biðtími er hins
vegar mjög langur — nokkur ár
— og erfitt að gera sér grein fyr-
ir hver framtíð þess verður. Hús-.
bréfakerfið er tvímælalaust hag-
stætt þeim, sem ráða yfir tilskildu
eigin fé og á því vafalaust framtíð
fyrir sér. íbúðir í verkamannabú-
stöðum eru mjög eftirsóttar en
eftirspurn er meiri en framboð og
slíkt býður hættunni heim.
Þrátt fyrir mörg lánakerfi og
gífurlega fjármuni, sem fara um
þetta kerfi, eru stórir hópar fólks
í húsnæðisvandræðum. Sumir
vegna þess, að þeir hafa orðið illa
úti í fjármálabyltingu síðasta ára-
tugar og standa uppi eignalausir
með umtalsverðar skuldir. Þeir
komast ekki inn í húsbréfakerfið
og heldur ekki inn í verkamanna-
bústaði, ef tekjur eru yfir ákveðnu
hámarki. Biðtíminn hjá Húsnæðis-
málastjórn er nokkur ár. Niður-
staðan verður greiðsla á hárri
húsaleigu, sem í flestum tilvikum
þýðir, að fólk hefur enga mögu-
leika á að safna fé til húsnæðis-
kaupa. Þetta fólk er í vítahring.
Hið sama á við um stóran hóp
einstæðra mæðra, sem skortir
nægilegt eigið fé til þess að kom-
ast inn-í húsbréfakerfið, hafa enga
möguleika á að safna fjármunum
til þess vegna lágra launa og verða
að bíða misserum saman eftir því
t.d. að komast inn í verkamanna-
bústaði, ef þess er þá nokkur kost-
ur. Kjaraskerðing síðustu tveggja
ára hefur farið illa með þetta fólk
og í mörgum tilvikum er svo kom-
ið, að einstæðar mæður taka sig
saman, tvær eða þijár, til þess
að leigja íbúð, sem ein getur ekki
staðið undir.
Deilur stjórnmálamanna um
húsnæðismálin sýnast ekki taka
mið af vandamálum þess fjölda
fólks, sem kemst einfaldlega ekki
inn í þessi lánakerfi af fjölmörgum
ástæðum. Spyija má, hvort mið-
stýringin er orðin of mikil og
kostnaður alltof mikill. Það fara
miklir fjármunir í gegnum lána-
kerfi húsnæðismála en er ekki
hægt að nýta þá fjármuni betur
og dreifa ákvörðunum um þessar
lánveitingar til fleiri aðila?
Gera verður ráð fyrir því, að
raunvextir verði jákvæðir í fram-
tíðinni og í því felst, að hversu
gott, sem lánakerfi húsnæðismála
verður, hlýtur eitthvert eigið fé
að vera forsenda fyrir íbúðarkaup-
um. Þá vaknar sú spurning, hvort
gera á nýtt átak til þess að stuðla
að sparnaði, t.d. með skattalegum
aðgerðum. Skyldusparnaður var
umdeildur á sínum tíma, en hann
hefur komið mörgu ungu fólki vel.
ÞAÐ ER HARLA AT-
hyglisvert að líta á
kosningaúrslit og
árangur kristilegra
demókrata í löndum
einsog Belgfu, Hol-
landi, Vestur- Þýska-
landi, Austurríki og Ítalíu þann tíma
sem liðinn er frá stríðslokum.
Árangur þessara flokka í kosning-
um er ótrúlega líkur atkvæðamagni
Sjálfstæðisflokksins og árangri
hans. Það eitt segir talsverða sögu.
Allir hafa þessir flokkar hlotið ná-
lægt 40% atkvæða að meðaltali á
tímabilinu og hefur það farið eftir
sveiflum og tíðaranda, einsog verða
vill.
Kristilegir demókratar í Belgíu
hafa að meðaltali haft 36,4% at-
kvæða frá 1945, kristilegir demó-
kratar í Hollandi 41,2%, kristilegir
demókratar í Vestur-Þýzkalandi
45,1%, kristilegir demókratar í
Austurríki 44,3% og kristilegir
demókratar á Ítalíu 38,8%. Á sama
tíma hefur Sjálfstæðisflokkurinn
haft 38,02% í alþingiskosningum,
eða 44,3% ef miðað er við sameigin-
legar niðurstöður þessara kosninga
til Alþingis og borgarstjórnar. Þetta
eru ótrúlega líkar samanburðartöl-
ur og geta vart verið tilviljun ein.
H f\ SUMIR HAFA TALIÐ
I v/»stefna Sjálfstæðisflokksins
éigi að einhveiju leyti rætur að
rekja til stefnu bréakalhaldsflokks-
ins; aðrir að þessi borgaralegu við-
horf flokksins -séu fremur sótt til
Ðanmerkur. Það ér áð vísu rétt að
merkja má brezka mannúðárstefnu
í sjálfstæðishugsjpninni og á ég þá
‘éinkum við hveruig. hún birtist í
ritum enskra húgsuða á sfðustu öld
og áðúr, énda hafa þeír haft áhrif
á þjóðplagsléga.vitundialmennings
víða iiiíi lörid og viðhorlj manna til
borgarálegs umhverfis. Eg á þá að
HELGI
spjall
sjálfsögðu við menn
einsog Locke, J.S.
Mills og Adam Smith.
En stefnumörkun
brezkra íhaldsmanna
hefur verið miklu
þrengri en sá boð-
sjálfstæðismenn hafa
og framkvæmt hér
skapur sem.
talað fyrir
heima; svoað ekki sé nú talað um
stefnu gamla íhaldsins á Norður-
löndum, sem var með hægrislagsíðu
undir lénstign; landeigendur, skipa-
kóngar og aðrir auðkýfingar. Þess-
ir flokkar þurftu þá einnig að súpa
seyðið af því. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur blómstrað á sama tíma og
hægri flokkar á Norðurlöndum hafa
ekki náð neinum markverðum vin-
sældum fjöldans.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ekki
einungis boðað fijálst markaðskerfi
heldur einnig, og ekki síður, velferð-
arstefnu sem skandinavískir kratar
hafa þótzt eiga eitthvert einkaleyfí
á. Þessa borgaralegu velferðar-
stefnu sem ég hef gert nokkur skil
í Ólafs sögu Thors hefur Sjálfstæð-
isflokkurinn ekki sízt sótt í mann-
réttindaskrá frönsku stjómarbylt-
ingarinnar og svo auðvitað einnig
í rit borgaralegra hugsuða vestan
hafs og austan, en þó einkum Mills.
En það sem skiptir þó ef til vill
sköpum er sú staðreynd að sjálf-
stæðisstefnan hefur sprottið úr
íslenzkri réttlætiskehnd og hug-
myndum íslenzkrar álþýðU'Um jafn-
vægi milli stétta og höfnun þess
kapítalisma sem ýmsir hægri flokk-
ar, bæði austan hafs og vestan,
hafa verið hallir undir. Þannig h'ef-
ur Sjélfstæðísflokkurinn aldrei ver-
ið “hreinn“ hægriftekkur. Og þegar
nánar er að gætt og farið T saum-
ana á,pÐlitískum vefnaði .þessarar
litskrúðugu aliíar.kemur í ljós að
Sjálfstæðisflokkurinhrá'meira sam-
eiginlegt með kristilegum demó-
krataflokkum í Evrópu en öðrum
stjórnmálahreyfingum, Megin-
stefna þeirra er svokallað félagslegt
markaðskerfi; þ.e. fijálst markaðs-
kerfi þarsem opinberir aðilar sjá
um velferð einstaklinganna en fyrir-
tækin að mestu látin sjá um sig
sjálf. Þessir kristilegu demókratar
eru einlægt taldir hægra megin í
pólitíska litrófinu einsog Sjálfstæð-
isflokkurinn, þótt þeir eigi einnig
rætur í jarðvegi sem vinstri flokkar
hafa sprottið úr.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur frá
fyrsta fari lagt áherzlu á kristilegan
siðferðisgrunn þótt hann hafi ekki
lagt uppúr honum einsog kristilegir
demókratar fyrr á öldinni, en flokk-
ar þeirra eiga rætur í kaþólsku trú-
boði Rómarkirkjunnar. En Erhard
var mótmælendatrúar.
Þess má geta hér til gamans að
mér þótt stundum dálítil skemmtan
að því að ganga framaf Bjarna
Benediktssyni, svo traust og einlæg
sem vinátta okkar var. Eitt sinn
sagði ég við hann, þegar við vorum
að skemmta okkur eitthvað í ráð-
herrabústaðnum, Ætti ekki að
breyta nafni Sjálfstæðisflokksins
og kalla hann Kristilega sjálfstæðis-
flokkinn, hann er svo líkur flokkum
kristilegra demókrata. Nei, nei,
sagði Bjarni og hryllti sig í herðun-
um. Það mundi bara skapa ný
vandainál(!) -Svo fór hann að segja
mér frá átökum á landsfundum um
kristin málefni qg hvort þau ættu
heima í ályktunum flokksins. Þar
sýndist sitt hveijum, Jóni’Þorláks-
syni leizt t.a.m. illa á'það að blanda
trúmálum inní stefnuskíá flokksins.
Annað sinn sagði' ég í hálfkær-
ingi, Er ekki menntað einvéldi bezta
. stjómarformið? Það gafst svo vel
fyrr á tfmum. Nei, nei, sagði Bjarni.
Það dugfar ekkert neina þingræði.
Og þar við sat. M.
(meiva nsesta sunnudag.)
MIKHAÍL GORB-
atsjov hélt völdum
sem aðalritari sov-
éska kommúnista-
flokksiris. Hann
sýndi oftar en einu
sinni á flokksþing-
inu, að hann hefur einstæða hæfileika til
að færa sér ágreining hinna ólíku fylkinga
innan flokksins í nyt. Ymsir lýsa honum
sem hinum dæmigerða miðjumanni sem
skjótist úr einu víginu í annað eða fari
um hið pólitíska svið eins og svigmaður á
skíðum. Einn daginn styðjist hann við
harðlínumenn og hinn daginn höfði hann
til umbótasinna og síðan koll af kolli. Þá
breyti hann flokksreglunum eins og honum
henti hveiju sinni og lagi þær að valdi
sínu. Hann sýndi styrk sinn á flokksþing-
inu hvað best á miðvikudaginn, þegar
skjólstæðingur hans bar sigurorð af Jegor
Lígatsjov í kosningum um annan æðsta
mann kommúnistaflokksins.
Úrsögn áhrifamanna á borð við Bóris
•Jeltsín úr flokknum veikir hins vegartiltrú
almennings til hans og Gorbatsjovs. Þessi
sögulegi klofningur gæti gjörbreytt stöðu
flokksins og forystu hans á örskömmum
tíma. Gorbatsjov hefur síður en svo áunn-
ið sér vinsældir almennings í Sovétríkjun-
um og honum hefur ekki tekist að halda
þannig á málum út á við, að sjö helstu
iðnríki heims séu reiðubúin að veita honum
hina gífurlega miklu efnahagsaðstoð sem
hann æskir. Innan leiðtogahópsins er
ágreiningur um málið og ákveðið hefur
verið að kanna það frekar og fylgjast með
umbótatillögum Gorbatsjovs og fram-
kvæmd þeirra. Með slíku aðhaldi og þrýst-
ingi frá sovéskum almenningi kann að
takast að knýja enn frekar á um breyting-
ar innan Sovétríkjanna. Á hinn bóginn eru
margir þeirrar skoðunar, að undir forystu
Gorbatsjovs verði ekki frekari umbylting.
Hann hafi náð þeim árangri sem unnt sé
að vænta af einum manni í hans stöðu.
Nýir menn þurfi að axla ábyrgðina og
bijótast út úr vítahring alræðisvaldsi'ns.
Jelena Bonner, ekkja Andrejs Sakh-
arovs, ritaði nýlega grein í bandaríska
tímaritið Freedom at Issue. Þar segir
meðal annars:
„Það tók 70 ár að eyðileggja goðsögnina
um að sósíalisminn væri besta og réttlát-
asta þjóðfélagskerfið. Milljónir Sovét-
manna sem voru drepnir í borgarastyijöld-
inni og vegna samyrkjubúanna, sem dóu
úr hungri, sem voru teknir af lífí eða fór-
ust í fangabúðum, eyðilögðu ekki þessa
goðsögn. Blóðið sem flæddi um götur
Búdapest og Berlínarmúrinn, sovéskir
skriðdrekar í Prag, milljónirnar sem
greiddu atkvæði með fótunum og flýðu
Austur-Evrópu í leit að betra lífí, eyði-
lögðu ekki þessa goðsögn.
Goðsögnin varð loks að engu vegna
þess að verslanir höfðu ekki neinn varning
og slagorðin reyndust innantóm. Það kom
í ljós að súrrealismi er ekki aðeins stefna
í listum; hann er lífsstefna - án frelsis,
án matvæla og húsaskjóls, sem er neytt
upp á þjóðfélagið allt af fámennum minni-
hluta...
í augum Bandaríkjamanna er Gorbatsj-
ov höfundur perestrojku, lýðræðissinni,
frelsari Austur-Evrópu, maður áratugar-
ins. Þeir tengja nafn hans við frið, framfar-
ir, samdrátt í hernaðarútgjöldum og lægri
skatta. Hann er góði galdrakarlinn í ævin-
týrunum. Önnur goðsögn! Þeir hafa ekki
áhuga á því sem þjóðir Sovétríkjanna verða
að þola undir stjóm Gorbatsjovs. Einkenni-
leg endurtekning á sögunni - ný persónu-
dýrkun, en að þessu sinni á Vesturlöndum,
ekki í Sovétríkjunum.
Bandaríkjamaður var að deila við Rússa
á götu úti í Moskvu; orðaskiptunum lauk
með því að Rússinn Sagði: „Ef þér geðjast
svona vel að Gorbatsjöv, af hveiju hirðir
þú hann ekki!““
KALDHÆÐNIN í
orðum Jelenu
Bonner lýsir and-
rúmsloftrnu .rneðal
þess fólks í Sov-
étrikjunum sem stendur utan við valdabar-
Gífurlegar
breytingar
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 14. júlí
áttuna innan Kremlar og kommúnista-
flokksins. Breytingarnar í stjórnartíð
Gorbatsjovs hafa orðið miklu meiri út á
við en inn á við. Hagur sovéskrar alþýðu
hefur ekki batnað og í Sovétríkjunum ótt-
ast menn enn, að til borgarastyijaldar
kunni að koma. Heimsveldið hiynji ekki
án átaka í einni eða annarri mynd.
Þótt ráðamenn sjö helstu iðnríkja heims
hafi ekki viljað veita Gorbatsjov umbeðna
efnahagsaðstoð, gætir meiri velvilja í garð
Sovétríkjanna hjá-vestrænum ráðamönn-
um nú en við höfum kynnst allt frá lyktum
síðari heimsstyijaldarinnar. Þetta kom
skýrt fram á leiðtogafundi Atlantshafs-
bandaíagsins í London í síðustu viku.
Ályktun fundarins er skýrasti vitnisburð-
urinn um hið breytta viðhorf.
Þegar ályktunin er lesin vekur strax
athygli, hve mikil áhersla er lögð á Evr-
ópu. Þeir sem kunnugir eru yfirlýsingum
af þessu tagi sjá strax, að innan Atlants-
hafsbandalagsins er tekið til við að gera
því skóna, að þar séu tvær stoðir, Evrópu-
bandalagsríkin annars vegar og ríkin í
Norður-Ameríku, Bandaríkin og Kanada,
hins vegar. í raun á að túlka þetta á þann
veg, að fulltrúar Evrópubandalagsins (EB)
og Bandaríkjanna leggi meira kapp en
áður á tvíhliða samskipti sín á milli um
utanríkis- og öryggismál. Áhrifamenn í
Bandaríkjunum hafa lagt áherslu á, að
bandarísk stjórnvöld fái að fylgjast með
málum á undirbúningsstigi innan Evrópu-
bandalagsins til að geta haft áhrif á endan-
lega ákvörðun. Þeirri kröfu hefur lengi
verið haldið á Ioft innan Atlantshafsbanda-
lagins, að Bandaríkjastjórn hefði náið sam-
ráð við bandamenn sína innan bandalags-
ins, áður en hún tæki ákvarðanir um ör-
yggismál eða semdi um þau við Sovétrík-
in. Tortryggni margra þjóðarleiðtoga í
V-Evrópu vegna fundar Ronalds Reagans
og Gorbatsjovs hér á landi haustið 1986
átti ekki síst rætur að rekja til þess að
þeim þótti Reagan ganga of langt án sam-
ráðs við bandamenn sína.
Við fundarborð Atlantshafsbandalags-
ins hafa öll ríkin neitunarvald. Að sjálf-
sögðu fer það eftir mati á aðstæðum
hveiju sinni hvernig slíku valdi er beitt.
Verra er að gera það þegar dregur til
úrslita í málum en á meðan þau eru á
undirbúningsstigi. Fyrir ríki í Evrópu, sem
eru utan Evrópubandalagsins, og Kanada
getur tvíhliða samstarf EB og Banda-
ríkjanna haft í för með sér, að þau verða
utangátta og eiga færri tækifæri en ella
til að láta að sér kveða. Þetta getur dreg-
ið dilk á eftir sér og er áhyggjuefni vegna
þess að ríkin sem hér um ræðir eru þau,
sem hafa sérstakra öryggishagsmuna að
gæta, er tengjast ekki beint fækkun her-
afla í Mið-Evrópu.
Norðmenn og Tyrkir eru utan EB. Þeir
eiga báðir landamæri að Sovétríkjunum á
jaðarsvæðum Atlantshafsbandalagsins.
Við íslendingar erum í miklu návígi við
sovéska flotann á norðurslóðum og
Kanadamenn glíma við sérstakan vanda
vegna hinna víðáttumiklu heimskauta-
svæða sem verða æ mikilvægari í hernað-
arlegu tilliti. Að þessu er nauðsynlegt að
hyggja, þegar litið er á gjörbreytinguna
sem er að verða á samskiptum austurs og
vesturs og þróun öryggismála í Évrópu.
Breytt að-
staða Is-
lands
ÖRYGGISMÁLA-
nefnd sendi nýlega
frá sér ritið Evrópu-
stefnan, aðlögun
Islands að þróun
Evrópubandalags-
ins, eftir Gunnar Helga Kristinsson. Höf-
undur lítur meðal annars á stöðu íslands
í ljósi breyttra forsendna í alþjóðamálum
og segir:
„Sú grandvaUarbreyting hefur orðið í
samskiptum íslendinga við Evrópubanda-
lagið frá því.um 1970 að hlutur þess í
útflutningi landsmanna gnæfir nú yfir hlut
allra annarra niarkaða, á sama tíma og
hlutur Bandaríkjanna og Austur-Evrópu
hefur dregist saman. Þannig fóru 1989
56,4% vöruútflutnings landsmanna til EB,
og 67,4% til hins fyrirhugaðá Evrópska
éfnahagssvæðis (EES), þ.e. EFTA og EB,
Reykjavík á miðnætti.
en 51,1% innflutnings kom frá EB og
70,1% frá EES. Þetta þýðir að ísland er
nú háðara EB um utanríkisverslun sína
en það hefur áður verið einum markaði
frá stríðslokum, og að þróunin innan þess
hefur meginþýðingu fyrir efnahags- og
atvinnuþróun hér á landi.
Sennilegt má telja að hér sé ekki einung-
is um skammtímasveiflu að ræða heldur
séu sterkar langtímatilhneigingar að verki
í að auka hlut Vestur-Evrópu í utanrikis-
verslun íslendinga. Benda má á fjögur
atriði í því sambandi.
í fyrsta lagi áttu þorskastríðin nokkurn
þátt í því að beina viðskiptum íslendinga
frá Vestur-Evrópu í átt til annarra heims-
hluta. Líta verður svo á að þorskastríðin
hafi tengst afmörkuðu tímabili í þróun
alþjóðakerfisins, þar sem deilur stóðu um
yfírráð yfir auðlindum hafsins. Þeim deil-
um lauk á þann veg að reglan um yfirráð
strandríkja varð ofan á, meðal annars til
að koma í .veg fyrir ofnýtingu auðlinda.
Ekkert bendir til að til nýrra þorskastríða
muni koma.
í öðru lagi hafa orðið róttækar breyting-
ar í hinu alþjóðlega pólitíska umhverfi sem
gera það ólíklegra en áður að alþjóða-
pólitík verði viðskiptahagsmunum Islend-
inga til framdráttar, svo sem í Austur-Evr-
ópu. Annars vegar þýða breytingarnar í
Austur-Evrópu og sá gífurlegi efnahags-
vandi sem ríkin þar eiga við að stríða að
minni líkur era á samningum sérstaklega
hagstæðum íslendingum, til dæmis af
pólitískum ástæðum. Hins vegar gerir
þíðan í samskiptum austurs og vesturs það
að verkum að mjög ósennilegt er að sagan
frá því _á sjötta áratugnum endurtaki sig,
og að ísland geti treyst á varamarkað í
Austur-Evrópu ef erfiðleikar geri vart við
sig annars staðar. Það er jafnvel hugsan-
legt, þegar til Iengri tíma er litið, að breyt-
ingarnar leiði til þess að Bandaríkin telji
sig ekki þurfa að sýna íslenskum hagsmun-
um sömu tilhliðranarsemi og áður.
í þriðja lagi hafa Orðið gífurlegar breyt-
ingar í hinu efnahagslega umhverfi lands-
ins. Við lok síðari heimsstyijaldarinnar
höfðu Bandaríkin afgerandi forystu á efna-
hagssviðinu í heimijaum, meðal annars
vegna þess að bæði Evrópa og Japan voru
í sarum eftir styrjöldina. Þetta hefur breyst
verulega, þar sem bæði Japan -og Evrópu-
bandalagið veita nú Bandaríkjunum h'arða
samkeppni á efnahagssyiðmu. Aukirin
efnahagsstyrkur Vestúr-Evrópu og efling
Morgunblaðið/PPJ
viðskiptasamvinnu innan hennar, samfara
minnkandi yfirburðum Bandaríkjanna og
veikari stöðu dollarans, hefur þegar haft
þau áhrif á utanríkisverslun íslendinga að
viðskiptin við Evrópu hafa aukist en við-
skiptin við Bandaríkin minnkað. Innri
markaður Evrópubandalagsins, sem ætl-
unin er að sé fullbúinn í árslok 1992, mun
ekki draga úr þessari tilhneigingu, þar sem
honum mun væntanlega fylgja umtalsverð-
ur hagvöxtur.
Loks er vert að nefna að þróunin eftir
alþjóðlega viðurkenningu 200 mílna fisk-
veiðilögsögunnar er ekki endiþega mjög
hagstæð viðskiptahagsmunum íslendinga
á markaði í Nprður-Ameríku. 200 mílurnar
hafa eflt mjög sjávarútveg Kanadamanna
og Bandaríkjamanna, sem með þeim fengu
yfírráð yfir meiri auðlindum en sjómenn
þeirra vora færir um að nýta. Það hefur
haft í för með sér að staða margra þeirra
sem áður kepptu á þeim markaði hefur
veikst til frambúðar. Gæði íslenskrar fram-
leiðslu eru henni nokkur vernd gagnvart
þessari samkeppni, en óneitanlega virðist
framtíðarniðurstaðan á markaðnum vera
ótryggari en ella.
Mikilvægi Evrópubandalagsins og
Vestur-Evrópu almennt í utanríkisvið-
skiptuin íslendinga gerir það að verkum
að þróunin í Vestur-Evrópu hefur óhjá-
kvmilega mikil áhrif á íslandi. íslendingar
eiga mun meiri hagsmuna að gæta en
áður að sú þróun verði þeim hagstæð og
í samræmi við óskir þeirra. Þetta er grund-
vallarbreyting frá því sem var um 1970,
þegar einungis rúmur tíundi hluti útflutn-
ings fór til hinna sex ríkja bandalagsins;
en jafnvel 1973 - eftir inngöngu Dana,
Breta og íra - var hlutur EB innan við
40% af útflutningnum. Undanfarin ár hef-
ur sem fyrr þessi hlutur verið 55-60%, og
samanlagður hlutur EB og EFTA 65-70%.“
Stefnan lög-
ud aö að-
stæðum
VIÐHORF ÞJÓÐA
til umheimsiris
byggjast á mismun-
andi þjóðlegum for-
sendum. A fyrstu
áratugunum eftir
að ísland varð lýðveldi gætti meiri tor-
tryggrii vegiiá samskipta við erlendar þjóð-
ir en nú, þegar 50 ára afmæli lýðveldisins
nálgast óðfluga. Fyrir marga voru skref
þjóðarinnar frá hlutleysi til þátttoku í varn-
arbandalagi vestrænna þjóða ákaflega
þungbær og ekki hafa allir enn getað
sætt sig við þau. Sumir lifa í þeirri villu,
að ísland sé hernumið og vilja ekki viður-
kenna þá sögulegu staðreynd, að bresku
og bandarísku hérmennirnir sem hingað
komu á stríðsárunum hurfu af landi brott.
íslendingar sömdu síðan sem sjálfstæð
þjóð við Bándaríkjamenn um varnir lands-
ins og verður þess minnst á næsta ári, að
40 ár verða liðin frá því að sá samningur
var gerður.
Allar meginákvarðanir íslendinga í ut-
anríkis- og öryggismálum hafa verið tekn-
ar í skugganum af yfirgangsstefnu komm-
únista um víða veröld. Þegar Bretar, hin
gamla vinaþjóð, ógnaði okkur með við-
skiptabanni í landhelgisdeilu 1953 sneru
íslensk stjórnvöld sér til Sovétríkjanna og
hófu viðskipti við þau. Á þeim grunni hef-
ur verið byggt síðan. Sovétmenn sáu sér
tvímælalaust pólitískan hag í viðskiptunum
1953 og allar götur síðan hafa þeir notað
viðskiptasamböndin með pólitísku ívafí.
Hér innanlands hefur einnig verið rætt um
Sovétviðskiptin á pólitískum grunni og oft
legið í loftinu, að næðum við ekki að koma
ár okkar nægilega vel íyrir borð meðal
vestrænna vinaþjóða gætum við bara auk-
ið viðskiptin við Sovétríkin. Olíuviðskiptin
við þau hafa verið eins og óumbreytanleg
staðreynd í orkubúskap okkar og þannig
mætti áfram telja. Það er rétt sem kemur
fram hjá Gunnari Helga Kristinssyni, að
það þjóni litlum tilgangi við’breyttar að-
stæður að treysta á Sovétríkin sem vara-
markað fyrir okkur.
Hitt er einnig umhugsunarefni, sem
Gunnar Helgi nefnir, hvort Bandaríkja-
menn verði reiðubúnir til að „sýna íslensk-
um hagsmunum sömu tilhliðrunarsemi og
áður“. Hvað felst hér í orðinu „tilhliðrunar-
semi“? Viðurkenna þau íslensku fyrirtæki,
sem stunda viðskipti á Bandaríkjamark-
aði, að þau njóti forréttinda fram yfir önn-
ur? Hefur varnarsamstarf þjóðanna í tæp
40 ár leitt til þess að við njótum einhverra
slíkra forréttinda? Þetta er nauðsynlegt
að íhuga eins og annað ó breytingartim-
um. Við ættum einnig að velta því fyrir
okkur, hvers vegna alltaf virðist auðvelt
að egna íslendinga til reiði og espa þá til
kröfugerðar, þegar eitthvað bjátar á í sam-
Skiptunum við Bandaríkjamenn. Annað
hefur einkennt óvissu í Sovétviðskiptunum;
flestir opinberir aðilar og kaupsýslumenn
' setja upp silkihanskana, þegav Sövétríkjn
I eiga í hlut: Á þetta eftir að breytast?
„Fyrir ríki í Evr-
ópu, sem eru utan
Evrópubanda-
lagsins, og
Kanada getur
tvíhliða samstarf
EB og Banda-
ríkjanna haft í för
með sér, að þau
verða utangátta
og eiga færri
tækifæri en ella
til að láta að sér
kveða. Þetta get-
ur dregið dilk á
eftir sér og er
áhyggjuefhi
vegna þess að
ríkin sem hér um
ræðir eru þau,
sem hafa sér-
stakra öryggis-
hagsmuna að
gæta, er tengjast
ekki beint fækkun
herafla í Mið-Evr-
ópu.“
r .
i