Morgunblaðið - 19.08.1990, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. ÁGÚST 1990
C 5
50 ára Verzlunarskólaafmælið.
Það var bæði gott og gaman að
vera í Verzlunarskólanum. Þar var
eftirminnilegt kennaralið, t.d. Þor-
steinn Bjarnason, sem kenndi bók-
færslu. Bjúsi, eða Björn Bjamason
magister, góður enskukennari. Þar
var Sigga, eða réttara sagt Sigríð-
ur, skriftarkennari og Siggi Lærer
(Sigurður Guðjónsson), Björn Guð-
finnsson, frábær íslenzkukennari,
og Jón Gíslason seinna skólastjóri.
Einar „Máni“ og Max Keil kenndu
þýzkuna og skólastjórinn, Vilhjálm-
ur Þ. Gíslason, kenndi eitthvað
smávegis líka. Bróðir hans, Ingi,
kenndi mér einnig íslenzku og
kunni ég mjög vel við hann. Allt
var þetta sómafólk, sem hélt uppi
miklum og góðum aga þó að ýmsir
reyndu að leysa agaböndin, einkum
í tímum hjá Sigga Lærer og skrift-
arkennaranum. Þarna var líka frú
Sigríður Bjarnason, kona Ágústar
H. Bjarnasonar. Hún kenndi okkur
ensku í 1. bekk. Hún bjó á horninu
við Hellusund — í næsta húsi við
skóláhúsið, en kom þó oftast 10
mínútum of seint í tíma.
Ég tók virkan þátt í félagslífinu
í skólanum, var bæði í dansnefnd
og bókmenntanefnd, en allar nýj-
ungar og breytingar tóku langan
tíma, því skólastjórinn svaraði ein-
att: „Eg skal.athuga þetta“ og svo
leið langur tími þangað til svar
fékkst, ef það kom þá áður en
„Hann lærði að
drekka í 1. bekk.“
Bangsi siglir aldei bát sínum nema draga íslenzkan fána að hún í
stafni.
Bangsi stendur hér við „uppstoppaðan “ sailfísli, sem er skyldur sverð-
fiski en hefur tennur, hreistur og stóra bakugga. Þennan fisk dró
hann 11. desember 1980 undan Boynton Beach. Fiskurinn vó 43
ensk pund og var 84 tommur að lengd.
Hér er Bangsi við stýrisvölinn í
báti sínum.
Upp á brúnni er „aukastýri" og þaðan má stjórna bátnum er skipstjór-
inn vill ekki vera inni.
„Hann sigldi öll
stríðsárin — en
fékk aldrei
skrámu.“
farið var að stinga upp á einhverju
öðru.
— Hvað gerði skólafólk sér til
skemmtunar á þessum kreppu-
árum?
Ég lærði nú að drekka í 1. bekk,
því þá voru bannlögin afnumin.
Daginn sem lögin gengu úr gildi
fór ég á fyllirí í fyrsta sinn með
vini mínum, Magnúsi Aðalsteins-
syni frá Grund í Eyjafirði, sem síð-
ar varð lögregluvarðstjóri í Reykja-
vík um langt skeið. Við lentum inn
í biðsal bílstjóranna á Bifröst, en
Magnús þekkti bílstjóra þar. Stöðin
var þá neðst á Hverfisgötunni,
milli Alþýðuhússins og Garðars
Gíslasonar, og þarna „stútuðum"
við fyrstu flöskunni okkar, með ein-
hverri hjálp bílstjóranna. Þegar á
leið drykkjuna leið mér eins og ég
væri að koma frá tannlækni, með
báða kjammana deyfða. Þetta voru
fyrstu kynni okkar af áfenginu en
þá var ég víst 17 ára.
í boðsferð til Bandaríkjanna
í fyrstunni vildi ég ekki fara í
Verzlunarskólann, sem mér var þó
ráðlagt. Ég fékk hins vegar að ráða
og fór í Héraðsskólann á Laugar-
vatni. Þar leiddist mér svo mikið,
að ég varð feginn að fara í Verzló
árið eftir, því ég var meiri Reykvík-
ingur en Árnesingur.
— Hvað tók svo við?
Ég fékk hvergi neitt að gera, en
þá var helst leitað eftir því að kom-
ast á skrifstofu eða í búð fyrir
kannski 250 kr. á mánuði. Ég gat
hvergi fengið „jobb“. Það var held-
ur engin framtíð í svona kaupi,
hefði það fengist. Að vísu var allt
ódýrara en nú, brennivínsflaskan
kostaði t.d. 7 kr.
Þá kom það til að pabbi bauð
mér til Bandaríkjanna. Ég sagði
öllum að ég væri að fara þangað
vegna verðbólgunnar, því brenni-
vínið hækkaði í 7.50 þetta sumar.
Pabbi hafði um langt skeið verið
skipstjóri á togurum, m.a. á Skúla
fógeta, Jóni forseta og Ingólfi Arn-
arsyni í fyrra stríðinu og sigldi þá
með fisk til Englands. Síðar varð
hann skipstjóri í Færeyjum og þá
fékk hann bréf frá frænda sínum,
að verið væri að' stofna til nýrrar
togaraútgerðar í Boston. Þar vant-
aði tilfinnanlega vana skipstjóra.
Hann fór því til Bandaríkjanna
1927. Hann var þá enn ekkjumað-
ur, var það reyndar í 28 ár, en
kvæntist aftur mjög huggulegri
skozkri konu sama árið og ég
kvæntist.
Hann gerðist togaraskipstjóri í
Boston en kom heim á þjóðhátíðina
1930. Hann og ótal Vestur-íslend-
ingar komu frá Bandaríkjunum á
skemmtiferðaskipi frá Cunard-skip-
afélaginu. Vestur-íslendingarnir,
flestir fæddir í Bandaríkjunum,
tóku skipið á leigu og það beið
þeirra hér, en pabbi vildi stoppa
lengur og fór ekki til baka fyrr en
2 mánuðum síðar. Bróðir minn,
Guðmundur, fimm árum éldri, fór
einnig utan 1930 og varð síðar tog-
araskipstjóri en er nú verkstjóri í
Maine.
„Ef þetta er Ameríka
þá vil ég heldur ísland“
Pabbi kom aftur heim til íslands
1936 og þegar hann frétti árið eft-
ir, að ég gæti enga vinnu fengið
eftir skólagönguna bauð hann mér
að koma til Boston. Hann pantaði
farmiða fyrir mig hjá Geir Zoega,
sem var víst eina ferðaskrifstofan
á íslandi í þá daga. Ég fór með
gamla Brúarfossi til Grimsby og
þaðan með lest til Liverpool. Þar
kom í Ijós að gleymst hafði að fá
eina uppáskrift í vegabréf mitt í
bandaríska sendiráðinu í Kaup-
mannahöfn. Þurfti að senda mína
pappíra þangað til að fá undirskrift-
ina. Ég beið eftir þessu heilan mán-
uð í Englandi.
Pabbi hafði keypt far hjá Cunard-
línunni frá Reykjavík til Boston
gegnum ferðaskrifstofu Geirs og
ég var því á kostnað Cunards í
Englandi allan timann. Mér leist
ekki á að bíða a.m.k. þijár vikur í
Liverpool, svo ég fékk leyfi til að
fara til London. Þeim var sama
hvar þeir kostuðu uppihaldið, en ég
fékk fýrstu kynni mín af menningu
heimsins í heimsborginni London.
Ég skoðaði þar ótal söfn og marga
merka hluti; fór oft í sporvögnum
fram og aftur um borgina til að sjá
sem allra mest.
Þegar pappírarnir voru klárir fór
ég í skip í Liverpool. Um 90% af
farþegunum voru ungir gyðingar,
sem þýskir foreldrar voru að koma
undan klóm nazista.
Skipið lagðist utan við Boston
og kom starfsmaður útlendingaeft-
irlitsins um borð. Hann leit á mína
pappíra og sagði: „Ungi maður, um
leið og þú stígur hér á land ertu
sjálfkrafa bandarískur borgari, þar
sem þú ert ekki orðinn 21 árs og
faðir þinn er „borgari“. Þá klöppuðu
allir gyðingamir.
Svo dokkuðum við í Boston. Cun-
ard-skipafélagið hafði afnot af
þryggjum sem eru vægast sagt á
heldur ófrýnilegum stað í Boston-
höfn. Ég hugsaði með sjálfum mér:
Ef þetta er Ameríka þá vil ég held-
ur Island.
En þetta reyndist vera á versta
stað hafnarinnar, þar sem allt er
gamalt, niðurnítt og ljótt.
Ég kunni strax ósköp vel við
mig, en í mínum huga var ekkert
annað á döfinni en að fara heim
aftur þegar þessari heimsókn væri
lokið.
Svo nokkrum mánuðum seinna
ætlaði ég að fá skírteini upp á það,
að ég væri amerískur borgari. Þá
fékk ég synjun á þeirri forsendu
að báðir foreldrar mínir yrðu að
vera bandarískir ríkisborgarar til
að ég yrði það sjálfkrafa. Gilti engu
þó að móðir mín hafi dáið 1919,
löngu áður en nokkrum úr fjölskyld-
unni datt í hug að fara til Bandaríkj-
anna. Ég varð því að láta smér
nægja svokallaða „first papers“,
sem í þá daga var það sem „græna
kortið“ er í dag.
Ég var líka spurður hverrar þjóð-
ar ég væri.
„Frá íslandi,“ svaraði ég.
„Það land er ekki til, vinur
minn,“ sagði maðurinn og kvað ís-
land tilheyra Danmörku. Maðurinn
var þolinmóður og hlustaði á allar
mínar skýringar, m.a. að engir
nema íslendingar hefðu búið á Is-
landi síðan á 9. öld. Loks sagði
hann: „Þú átt um tvo kosti að
velja; að fá innflytjendaleyfi sem
Dani eða fá synjun“. Ég varð að
kyngja því.
Þegar ég hafði svo verið þarna
í um 5 ár var pappírunum mínum
stolið svo ég fór í útlendingaeftirlit-
ið til að fá endurnýjaða „first pap-
ers“.
„Þú þarft ekki svoleiðis pappíra,"
var nú svarið. „Þú ert bandarískur
borgari og getur fengið alla þína
pappíra kl. 9 í fyrramálið." Ég
mætti á tilskildum tíma og fékk
borgaraleg skilríki. Lögunum hafði
verið breytt 1942 á þá leið, að ef
annað foreldrið var dáið áður en
hitt fór til Bandaríkjanna og fékk
þar ríkisborgararétt fengu börn
þess borgararéttindi sjálfkrafa!
Á fleygiferð upp
tekju- og mannorðastigann
Eftir þetta sótti ég um vist í liðs-
foringjaskóla og fékk vist i hvelli
því þeir þurftu á mönnum að_ halda,
sem verið höfðu til sjós. Ég var
búinn að vera á togurum í hálft
fimmta ár.
— Varstu þá með pabba þínum?“
Nei, hann vildi aldrei að við vær-
um saman á skipi. En það var
hægt að velja um skiprúm og mað-
ur græddi vel. Hásetar fengu hlut
og hann var alltaf góður. Áhöfnin,
að skipstjóranum frátöldum, hafði
hálft verðmæti aflans í sinn hlut.
Hún gaf svo skipstjóranum einn
hlut auk þess sem hann hafði 10%
af hlut útgerðarmannsins. Skip-
stjórarnir gátu þannig haft rosa-
kaup, því hásetarnir voru ánægðir
með sitt. Fiskverð var hátt og auð-
velt að selja fisk. 22 ára var ég
kominn á nýjan glæsilegan Chrysl-
er-bíl. Þénustan leyfði það vel.
Meirihluti togaraskipstjóranna í
Boston voru íslendingar, en meiri-
hluti hásetanna frá Nova Scotia.
— Pabbi þinn hefur þá orðið rík-
ur maður þarna?
Nei, hann varð aldrei ríkur. Hann
hafði mikil laun en var aldrei prakt-
ískur og varð aldrei ríkur. Hann
eignaðist t.d. aldrei hús fyrr en
hann flutti til Flórída um leið og
ég 1956. Seinni konan hans átti
hins vegar hús í Boston.
Svo þegar ég fór í skólann fékk
ég ekki nema 126 dollara í laun á
mánuði og þó að það þætti gott
fyrir að vera í skóla var það ekkert
sambærilegt við þau laun sem ég
hafði haft á togurunum. Ég var í
skólanum í 6 mánuði og útskrifað-
ist sem 3. stýrimaður og fór á Lib-
erty-skip með „ensign" eða einn
gylltan borða á ermi. Um 10 þús-
und slík skip voru byggð til birgða-
flutninga í síðari heimsstyrkjöld-
inni. Þau kröfðust mikils mannafla
og með því að fara á þau losnaði
ég við að fara í sjóherinn, sem ég
vildi komast hjá. Ég var á þessum
skipum öll stríðsárin.
Stýrimannsnámið er öðruvísi í
Bandaríkjunum en á íslandi. Yestan
hafs taka menn 3. stýrimannspróf
eftir 6 mánaða nám og sigla sem
slíkir í eitt ár. Þá lesa þeir í skóla í
6 mánuði undir próf 2. stýrimanns
og sigla annað ár sem slíkir, lesa
undir 1. stýrimannspróf og sigla í
þeirri stöðu í eitt ár og lesa þá
undir skipstjóraprófið. A stríðsár-
unum var svo mikill skortur á yfir-
mönnum, að siglingatíminn milli
prófa var styttur í 6 mánuði. Ég
náði í 1. stýrimannspróf áður en
þessu var breytt aftur, en varð svo
að sigla í eitt ár áður en ég komst
í skipstjóranámið, en þau réttindi
fékk ég 29 ára gamall, vorið 1947.
Stríðsárin
— Kom eitthvað fyrir þig á
stríðsárunum?
Það hefur aldrei verið sökkt skipi
undan mér. Ég var þó í ótal skipa-
lestum og horfði á skipum sökkt
tugum saman ailt í kringum mitt
skip.
Það versta sem ég lenti í var
Miðjarðarhafinu á „vopnahlésdag-
inn“ 11. nóvember 1943. Við fórum
í gegnum Gibraltarsund um mið-
nætti og heyrðum þá í Axis Sally
í útvarpinu. Axis Sally var banda-
rísk kona sem flutti útvarpsfréttir
á ensku fyrir nazistana. Hún sagði
m.a.: „Stór brezk skipalest er á leið-