Morgunblaðið - 21.10.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 1990
Hokur eða
heilbrigðir
viðskipta-
hættir
GREINARGERÐ
aldamótanefndar
sem lögð var fram
á síðasta landsfundi
Sjálfstæðisflokks-
ins fyrir ári v .kti
verulega atnygli
enda var plaggið
um margt hið merkilegasta og hugmyndir
nefndarinnar vel og skýrlega fram settar.
Sjötti kafli greinargerðarinnar fjallar um
landbúnaðarmál og þar er bent á að eng-
inn vafí sé á því að bændum hafi verið
gerður bjarnargreiði með þeirri víðtæku
skipulagningu eða áætlunum um landbún-
aðarframleiðslu sem tekin var upp í og
upp úr kreppunni. Þessi skipulagning átti
að miða að því að vernda bændur fyrir
því aðhaldi sem samkeppni á fijálsum
markaði veitir. Þeir þurftu lítið sem ekk-
ert að hugsa um markaðinn og lögmál
hans. Í staðinn fyrir hina ósýnilegu hönd
markaðarins var hönd ríkisins, stjórnvalda
og allskyns nefnda, með puttana í því
hvemig samkeppninni skyldi háttað, og
framleiðendur landbúnaðarvara hlutu
þannig ekki ósvipaða leiðsögn og þeir sem
nú standa andspænis rústum markaðslauss
kommúnisma austan tjalds. Opinberar
nefndir, stéttafélög og áætlanapostular,
skyldu sjá um neysluna og verðlagið, allt
var flatt út. Dugnaðarforkar fengu litla
sem enga hvatningu og útsjónasamir
bændur settir á sama bás og búskussar.
Niðurstaðan varð svo sú að hægt og
sígandi seig á ógæfuhliðina. Þeir sem
framleiddu á markaðinn þurftu ekki að
hugsa um hann sérstaklega, svo sjálfvirk-
ur sem hann varð með tímanum, og fram-
kvæmdahvöt samfara kunnáttu og út-
sjónasemi var smám saman drepin í dróma
— öllum, og bændum ekki sízt, til mikils
tjóns. Eða eins og í skýrslunni segir,
“höggið var á tengsl við markaðinn. Vitn-
eskju um raunkostnað var bægt á burt,
nálægð við markaðinn, heppilegri aðstæð-
ur til búskapar og hagræðing og hag-
kvæmni fengu ekki að njóta sín í því
kerfi, sem komið var upp. í rauninni var
bændum hegnt fyrir tilburði til að laga sig
að markaðnum. Notaðar voru lögþvingað-
ar aðferðir um langa hríð til að laga land-
búnaðinn að milliliðakerfinu, sem komið
var upp milli bænda og markaðar, allt
undir því yfírskini að verið væri að vernda
bændur og treysta stöðu þeirra. Ógrynni
fjár tapaðist í áranna rás í gengum sjálf-
virkt kerfí milliliða, útflutnings- og
geymsluaðila.“ Menn tala um milljarða
króna.
Þessi ofstjórn hefur nú kallað á næsta
erfið og illleysanleg vandamál. Framleiðsla
íslenzkra bænda er ekki í neinum tengslum
við neyzluþarfir landsmanna. Almenningi
blöskrar verðið og gerir háværar kröfur
um fijálsan innflutning á landbúnaðarvör-
um eins og bent er á í fyrrnefndri skýrslu.
Þeir sem kunna að yrkja jörðina gjalda
fyrir hina sem kunna það ekki. Niður-
greiðslur eru letjandi viðskiptahættir, út-
flutningsbætur þyrnir í augum skattgreið-
enda og neytenda og kvótakerfið illa þokk-
að af öllum eins og kvótakerfi eru yfír-
leitt, bæði á sjó og landi, því þau vinna
gegn frelsi og samkeppni, eru ósanngjörn
'og stundum siðlaus, vernda hagsmuni
sumra en ögra hagsmunum annarra. Þau
eru yfirleitt hallærisleg málamiðlun,
þrautalending, en ekki framtíðarúrlausnir.
Þannig hefur forsjárhyggjan verið letj-
andi og sjaldnast til góðs þótt hún hafi,
að vísu, verið skammgóður vermir. Bænd-
ur hafa, eins og segir í fýrrnefndri skýrslu,
verið hafðir að féþúfu “og fjármunum
þeirra verið veitt inn á aðrar brautir en
til þeirra sjálfra sem framleiðenda". Auk
þess hefur styrkjakerfið orðið til þess að
neytendur hafa litla samúð með þeim sem
framleiða landbúnaðarvörur og eru and-
stæðir verndun þeirra vegna þess háa verð-
lags sem krafizt er á markaðnum. Ef sam-
keppnin væri eðlileg gæti enginn sagt
neitt. Neytendur setja alla bændur undir
sama hatt og afgreiða þá sem einn mann,
en það er að sjálfsögðu bæði ósanngjarnt
og í andstöðu við þá staðreynd að bændur
eru misjafnir eins og annað fólk. Við eigum
framúrskarandi dugmikla og velvinnandi
bændur sem framleiða frábæra vöru þótt
hitt sé einnig rétt að stéttin sé of fjölmenn
og ýmsar jarðir illa nytjaðar. Auk þess er
það vafalaust rétt að bændastéttin hefur
dregizt aftur úr öðrum stéttum og sveita-
fólk er síður en svo of sælt af sínum kjör-
um. Lífskjör bænda eru nú verri en verið
hefði ef þeim hefði verið gert kleift í tíma
að laga sig að breyttum aðstæðum í þjóðfé-
laginu. Morgunblaðið vill taka undir þau
orð aldamótanefndarinnar að bændur sjálf-
ir séu “stærstu fórnarlömbin og eiga í
raun um stærri sár að binda en skattgreið-
endur og neytendur ... lífskjör margra
bænda eru rýr, vinnutími þeirra langur
og möguleikinn til þess að vinna sig út
úr vandanum, stækka búin og hagræða,
hefur verið afar takmarkaður.... Bændum
hefur í raun verið gert að framleiða eftir
beinum og óbeinum tilskipunum frá stjórn-
völdum ... Með þessum hætti hefur bænd-
um gegn vilja þeirra verið breytt úr sjálf-
stæðum atvinnurekendum í ófullgert ígildi
opinberra starfsmanna án þess öryggis þó,
sem slíkir starfsmenn almennt njóta ...
Breytingarnar verða að vera ásættanlegar
fyrir bændur og aðrir landsmenn verða
jafnframt að sætta sig við að landbúnaður-
inn og einstakar greinar hans njóti áfram
opinberrar vemdar að einhveiju marki
meðan á aðlögunarskeiði stendur ...“ Þá
er komið að ábendingum um úrbætur, “Ný
og róttæk landbúnaðarstefna hlýtur að
felast í því, að samkeppni í landbúnaði
eigi sér stað fyrr en síðar með fijálsri starf-
semi þar eins og innan annarra atvinnu-
greina. Jafnframt verður ríkisvaldið að
bera ábyrgð á því kerfí, sem það hefur
komið upp og bændur hafa lotið, og tryggja
verður að þeir fái sanngjarnar bætur fýrir
bú sín og jarðir og aðrar eignir, vilji þeir
láta af búskap, ellegar að bújarðir séu
sameinaðar til hagkvæmni og hagræðis
með atbeina og stuðningi ríkisvaldsins. Það
stríðir algjörlega á móti vitund þorra
íslensku þjóðarinnar að bændur séu höfð
olnbogaböm, sem allir telji sig hafa leyfi
til að hnýta í og kenna um allar sínar
efnahagslegu ófarir ... Óhjákvæmilegt er
sem allra fyrst að hverfa frá öllum niður-
greiðslum á matælum ofan í útlendinga.
...Þegar að því kemur að innflutningur á
landbúnaðarvörum verður leyfður er óhjá-
kvæmilegt að leggja toll á slíkan innflutn-
ing til verndar innlendum landbúnaði, en
slíkur tollur getur smám saman lækkað,
þótt hann hljóti ætíð að vera töluverður.
... Búin þurfa að stækka svo að bændurn-
ir, sem við búskap verða í framtíðinni, nái
að verða sterkir og öflugir atvinnurekend-
ur. Það er áríðandi fyrir okkur að eiga
okkar íslenzku matvælahefð og mikið
Qjyndi tapast, ef þjóðin byggi eingöngu
að innfluttum aðföngum. Líklegt er, að á
löngum aðlögunartíma hlyti bændum að
fækka töluvert. En þeir myndu þá vera
sannir og raunverulegir bústólpar eins og
sögulegt hlutverk þeirra stendur til og
þjóðin vill enn sjá þá í. Neytendur myndu
í sátt við þessa mikilvægu framleiðendur,
því þeir fengju ódýrari og fjölbreyttari
vöru. Og með nokkurri fækkun sauðíjár
mætti ætla að umhverfí okkar yrði grænna
og gjöfulla, landgræðslan og skógrækt
heppnaðist betur en nú. Meginatriði er þó
að neyða ekki bændur landsins til eins eða
neins heldur setja landbúnaðinum með tíð
og tíma almenn skilyrði, sambærileg við
þau, sem aðrát atvinnugreinar búa við,
og aðstoða bændur af drengskap við nauð-
synlega aðlögun að breyttum tímum og
breyttri eftirspurn."
Réttum
grasinu
hjálparhönd
ALLTOF FÁ
sveitabýli standa
undir arðsemiskröf-
um og eru því ekki
í stakk búin til að
standa sig á mark-
aðnum. En fjölmörg bú gætu þó gert út
á markaðinn, þannig að bæði framleiðend-
ur og neytendur gætu vel við unað. Önnur
eru á mörkunum og þarf að rétta þessum
bændum hjálparhönd til að finna hag-
kvæmustu leiðina til að standast harðar
kröfur markaðsbúskapar sem nú er talinn
bezti kosturinn, jafnvel í fyrrverandi aust-
antjaldsríkjum. Gorbatsjov vill nú gera út
á markaðinn vegna hvetjandi samkeppnis-
hagkvæmni og arðsemissjónarmiða. Einn-
ig vegna þess að markaðurinn bætir að
öðru jöfnu kjör neytenda og hefur það
einnig sýnt sig hér, þótt markaðurinn sé
ekki eins virkur hér og í stærri þjóðfélög-
um og því ekki sama aðhald og víða ann-
ars staðar. Loks eru þeir bændur sem
þarf að hjálpa til að hætta búskap og snúa
sér að öðrum arðvænlegri atvinnuvegi en
sauðijárrækt eða mjólkurframleiðslu í of-
framleiðslukerfi. Skógræktarbúskapur
virðist geta gefizt vel, ef unnið er af þekk-
ingu og áhuga. Fleiri atvinnugreinar eru
vafalaust ónefndar þótt fara beri varlega
í sakirnar eins og loðdýrarækt og kjúkl-
ingaframleiðsla hafa sýnt.
Ástæðan til þess að nú er á þetta mál
minnzt á þessum vettvangi er frétt í Morg-
unblaðinu fyrr í þessum mánuði þess efnis
að landbúnaðarnefnd Sjálfstæðisflokksins
sé að móta hugmyndir á grundvelli álykt-
ana síðasta landsfundar flokksins um
breytingar á afskiptum ríkisins af sauð-
Ijárrækt. Rætt er um að hætta niður-
greiðslum og útflutningsuppbótum, fella
niður kvótakerfíð í kindakjötsframleiðslu
en bæta bændum síðan upp það sem á
vantaði og aðstoða þá bændur sem vildu
hætta búskap. í stað niðurfellingar útflutn-
ingsbóta, ríkisábyrgðar á framleiðslu og
niðurgreiðslna fengju bændur sérstakar
greiðslur frá hinu opinbera svo þeir ættu
auðveldara með að laga sig að nýju fyrir-
komulagi og þeim markaði sem neytendur
nota til að ákvarða verzlun innan þess
verðlags sem þeir sætta sig við. í stað
ofstjórnar og opinberrar forsjár gætu
bændur framleitt eins og þeir vildu en
bæru sjálfír ábyrgð á framleiðslunni. Þá
er líklegt að hún yrði helzt þar sem hún
væri hagkvæmust. En þessi þróun þyrfti
að verða á einhveiju árabili og með mann-
úðlegum hætti eins og Sigurgeir Þorgeirs-
son, formaður landbúnaðarnefndar Sjálf-
stæðisflokksins, komst að orði í fyrr-
nefndri frétt hér í blaðinu. Hann sagði að
vandinn væri mestur í sauðfjárræktinni
og þar yrði fyrst að taka til hendi, en
mjólkurframleiðsla væri í betra horfi þótt
einnig væri nauðsynlegt að auka hag-
kvæmni innan þess kvótakerfis sem mjólk-
urframleiðendur búa við.
í rétta átt
ALLT ER ÞETTA í
rétta átt. Það er
raunar fagnaðar-
efni að forystu-
menn stærsta stjórnmálaflokksins — og
þá ekki sízt þeir sem ferðinni ráða í land-
búnaðarmálum — hafi hug á að bæta stöðu
bænda í landinu, jafnframt því sem aukinn
yrði trúnaður milli þeirra og neytenda í
þéttbýliskjörnunum. Umræður um land-
búnaðarmál hafa oft og einatt verið harla
óraunsæjar, þótt á margt athyglisvert
hafí verið bent eins og milljónaframlög
ríkisins til kerfisins og tugþúsunda skatt-
byrði á meðalijölskyldu vegna þess. Þröng-
sýni ogjafnvel ofstæki hafa þó einatt ráð-
ið ferðinni í þessum umræðum og gengið
fram hjá mikilvægum atriðum sem t.a.m.
Fjölnismenn hefðu lagt áherzlu á. Við verð-
um að búa saman í landinu sem ein þjóð.
Flestir sem búa á þéttbýlissvæðum eiga
ættir að rekja til sveitanna. Þeir sem þar
búa eru ekkert öðruvísi íslendingar en
þéttbýlisfólkið. En hagsmunir fara ekki
alltaf saman. Við þurfum þá að vinna að
því að það geti orðið. Sveitimar eru jafn-
mikilvægar og áður, í raun. Þar er ekki
einungis verið að yrkja jörðina og fram-
leiða góðar afurðir, þótt dýrar séu. Sveit-
irnar og landsbyggðin öll hafa meira hlut-
verki að gegna en að framleiða matvæli.
í sveitunum hefur íslenzk menning og
arfleifð okkar ávallt verið varðveitt með
þeim árangri sem raun ber vitni. Sveitirn-
ar eru öðmm stöðum fremur varðveizlu-
og uppeldisstöðvar rótgróinnar íslenzkrar
menningar. Hlutverk þeirra í þeim efnum
er ómetanlegt. Þar sem tungan er ræktuð
og geymd, þar sem hlúð er að arfinum,
þar slær þjóðarhjartað. Þessu skulum við
ekki gleyma í öllum umræðunum um land-
búnaðinn, sveitirnar og framtíðina. Hver
einasti sveitabær er musteri arfleifðar sem
er mikilvægari en öll sú framleiðsla sem
send er á samkeppnismarkað þéttbýlisins.
Við þurfum því á sveitabæjunum að halda.
Baðstofuandrúmið er mikilvægt, en
ástæða er til að fækka bæjum svo að fólk-
ið haldist þar sem lífvænlegast er. Hokur
á að vera liðin tíð á íslandi. En hitt er
jafnvíst að arfleifð okkar verður ekki varð-
veitt og ræktuð á erlendum sveitabæjum,
þótt þeir gætu séð okkur fyrir innfluttum
landbúnaðarvörum. Það er dýrt að vera
íslendingur, það höfum við alltaf vitað.
En það á ekki að vera okkur ofviða.
„Hver einasti
sveitabær er
musteri arfleifðar
sem er mikilvæg-
ari en öll sú fram-
leiðsla sem send
er á samkeppnis-
markað þéttbýlis-
ins. Við þurfum
því á sveitabæjun-
um að halda.“
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 20. október
3H*vgtuiMafetí
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ófriður í
heilbrigðismálum
Undir forystu Guðmundar
Bjarnasonar heilbrigðisráð-
herra hefur verið blásið til átaka
um heilbrigðismálefni í Reykjavík.
Ráðherrann hefur í senn storkað
þeim sem stunda heimilislækning-
ar í höfuðborginni og stjórnendum
Borgarsjúkrahússins og Landa-
kotsspítala. Hefur hann haldið
þannig á málum gagnvart þessum
aðilum, að í óefni stefnir. Saka
þeir ráðherrann meðal annars um
óviðunandi vinnubrögð, þar sem
hann hefur tekið allt aðra stefnu
en talið var að samkomulag ríkti
um eða lög heimiluðu.
I Morgunblaðinu á föstudag
segir Davíð Oddsson borgarstjóri,
að svo virðist sem ríkið ætli að
hrifsa til sín Landakotsspítala og
Borgarspítala án þess að fyrir
komi bætur. Vísar borgarstjóri
þar til lagafrumvarps frá heil-
brigðisráðherra sem byggist á
því, að fjárveitingum til sjúkra-
húsanna þriggja vérði beint í einn
sjóð og síðan verði svokölluðu
samstarfsráði þeirra falið að
skipta peningunum, um 10 millj-
örðum króna, á milli sjúkra-
húsanna. Með þessu er horfið frá
þeirri reglu, að Alþingi sjálft deili
fénu á milli Borgarspítala, Landa-
kotsspítala og Landspítala og
síðan ráðstafí stjórnir þeirra fjár-
mununum.
Ráðherrann og aðstoðarmaður
hans, Finnur Ingólfsson, standa
þannig að þessu máli, að tor-
tryggni vekur. Aðstoðarmaðurinn
sat í nefnd er ræddi um samstarf
sjúkrahúsanna í Reykjavík og
gerði tillögur um hvernig að því
skyldi staðið. Um störf nefndar-
innar segir Davíð Oddsson í Morg-
unblaðinu á föstudag: „í þessu
máli hafa verið viðhöfð mjög sér-
kennileg vinnubrögð, það hefur
verið starfandi nefnd til að fjalla
um þessi mál og í henni hafa eng-
ar tillögur komið fram, sem ganga
í þá átt, sem ráðherra boðar nú.
Það hefur ekki heldur verið haft
samráð við forsvarsmenn spítal-
anna. Það lítur því út fyrir að nú
eigi með þessum æðibununugangi
að hrifsa þessi tvö sjúkrahús
[Borgaraspítala og Landakots-
spítala] til ríkisins án þess að fyr-
ir komi nokkrar bætur.“
í grein í Morgunblaðinu á föstu-
dag bendir Ólafur F. Magnússon
læknir á þá staðreynd, að Guð-
mundur Bjarnason hefur haldið
þannig á málum varðandi heilsu-
gæslu í Reykjavík, að hann hefur
tryggt þar miðstýringarvald ríkis-
ins. Ráðherrann hefur með reglu-
gerð komið á fót svokölluðu sam-
starfsráði heilsugæslustöðva í
höfuðborginni og tryggt þar ítök
flokksbræðra sinna í Framsóknar-
flokknum. Hefur hann með þessu
ráði, sem starfar með óljósa stoð
í lögum, gert stjórnir heilsugæslu-
umdæmanna og Heilsuverndar-
stöðvar Reykjavíkur næsta veiga-
litlar, en stjórnirnar eru að meiri-
hluta skipaðar fulltrúum Reykja-
víkurborgar. Ólafur F. Magnússon
bendir á flokkspólitíska hlið þessa
máls í grein sinni og segir: „I
borgarstjórnarkosningunum í vor
kusu 60% Reykvíkinga Sjálfstæð-
isflokkinn en 8% Framsóknar-
flokkinn. Það er því hrein móðgun
við Reykvíkinga, að enginn tals-
maður sjálfstæðisstefnunnar situr
í hinu valdamikla samstarfsráði.
Framsóknarflokkurinn hefur þar
tögl og hagldir.“ Höfundur bendir
einnig á, að andúð heilbrigðisyfir-
valda á einkarekinni læknisþjón-
ustu hafi þegar leitt til erfiðleika
fyrir marga borgarbúa.
Guðmundur Bjarnason er fyrsti
framsóknarmaðurinn sem situr í
embætti heilbrigðisráðherra. Nú
þegar fjögurra ára starfsferli hans
þar er að ljúka stofnar hann til
ófriðar vegna hefðbundinnar
framsóknarmennsku, það er
valda- og hagsmunapots á flokks-
pólitískum grunni. Hin svonefndu
samstarfsráð ráðherrans standa
alls ekki undir nafni, því að þau
leiða einungis til sundrungar og
deilna. Offorsið er svo mikið, að
ástæða er til að efast um lagafor-
sendur fyrir tilskipunum ráðherr-
ans og aðstoðarmanns hans. Á
öðru en slíku er þörf í heilbrigðis-
málum.
Við hljótum að geta fundið leið-
ir til hagkvæmni og sparnaðar án
úlfúðar og endalausra illdeilna,
sem leysa engin vandamál, eins
og forystumenn sjúkrahúsa hafa
bent á, en ala einungis á tor-
tryggni og biturleika. Það væri
meir í stíl Guðmundar Bjarnason-
ar, sem nú hefur látið teyma sig
út í ófæru.
Oí? VIETNAM
Ovl»var fórnardýr
þeirra átaka sem áttu
sér stað milli stórveld-
anna undir yfirskini
lýðræðis eða komm-
únisma. Það var
mesta áfall þeirra sem trúðu á frið
og frelsi. En á þá var ekki hlustað
einsog kalda stríðinu var háttað.
Þetta stríð var einsog djöfullinn
hefði tekið öll völd á jörðinni og sem
slíkt varð það að sjálfheldu. Þeir
sem trúa á lýðræði fengu að kynn-
ast því áþreifanlega að rósin er
rauð einsog blóð svo vitnað sé í
þýzkt ljóð sem var ofarlega í huga
Heines. Allir þurftu að sigra. En
samt töpuðu allir nema þeir karlar
í Hanoj sem ætluðu að selja landið
undir alræðishæl sinn og kommún-
ismans. Þeir sýndu djörfung og
þolgæði. Og þeir voru sigurvegarar.
Það var ekki sízt vegna þess sjón-
varpið sýndi Bandaríkjamönnum
inní sárið dag hvern unz fólkið þoldi
ekki meira og sagði stríðinu stríð á
hendur. Kaninn sat heima í stofu
og virti fyrir sér þennan blóðuga
leik en hóf síðan herferð gegn hon-
um einsog aðrir sem töldu nærri
samvizku sinni gengið.
Þeir sem voru talsmenn stríðsins
höfðu einungis rétt fyrir sér í einu
atriði: að landið hyrfi undir alræði
marxismans ef kaninn tapaði. Og
enginn dregur í efa að raunin hafi
orðið sú. Jafnvel Kínverjar hafa
sakað stjórnina í Hanoj um ofbeldi
og yfírgang. En kommúnistarnir
þar eystra láta atburðina í Evrópu
framhjá sér fara og afgreiða þá
með því að yppta öxlum og stjórna
gegnum byssuhlaupin. Marxisminn
er víða enn og áfram „lögmál sög-
unnar“ einsog komizt er að orði.
Steingervingarnir úr tímaskekkju
HELGI
spjall
Marx og Leníns
stjórna enn einsog
Stalín gerði úr graf-
hýsinu, þeir hafa ekk-
ert lært og engu
gleymt.
En lýðræðissinnar
segja ekkert. Þeir töpuðu og hunzk-
uðust í burtu — að Iokum. Fyrir
það má þakka guði, hvaðsem fórn-
ardýrunum þar eystra líður. Ég
hefði ekki viljað lesa söguna Fædd-
ur 4. júlí eða sjá kvikmyndina ægi-
legu Uppúr þeirri sömu bók ef
stríðinu væri ekki lokið. En nú get-
ur maður gert hvorttveggja með
ömurlegum leiða án þess eiga í stór-
styijöld við samvizku sína þvíað
auðvitað vildu allir lýðræðissinnar
í hjarta sínu kaninn ynni stríðið,
hvaðsem hver segir. Hann var full-
trúi okkar sem trúum á lýðræði og
sjálfsákvörðunarrétt og frelsi verði
einungis tryggt með afli; alræðisof-
beldið óttist einungis það lýðræði
sem styðst við spjótsodda. Þess
vegna höfum við stutt Atlantshafs-
bandalagið, en alls ekki af neinni
undirgefni eða hernaðarhyggju
einsog stundum er haldið fram.
En aðstæður eru aðrar í Evrópu
en þriðja heiminum. Þar hefur
kommúnistum tekizt að beizla þjóð-
frelsisöfl í sína þágu. Stríðið í Víet-
nam var slíkt þjóðfrelsisstríð. Menn
áttuðu sig ekki á því. Héldu það
væri einungjs yfirgangur kommún-
ista.
Við skuium muna Bólu-Hjálmar
talar í kvæðinu ísland um fijáls-
borna þjóð, þó fátæk sé. Þannig litu
Islendingar á sjálfa sig, þótt aðrir
teldu þá nýlenduþjóð. Saga okkar
og menning var sterkari en fátækt
og ófrelsi.
Þegar við Iítum yfir sögu Víet-
nams sem við hefðum mátt huga
betur að á sínum tíma sjáum við
hvemig þjóðfrelsisöfl notuðu
kommúnisma sem tæki í baráttu
sinni og kaninn veðjaði á vitlausan
hest. Hann veðjaði á spillta stjórn-
málamenn í Sægon. Það er auðvelt
að sjá þetta eftirá en blasti ekki
við á 7. áratugnum þegar Kennedy
forseti var að ganga í gildruna.
Hann hefði náttúrulega átt að láta
þetta lýðræðislausa land eiga sig
og leyfa Frökkum einum að hafa
áhyggjur af því.
Engin þjóð getur eignazt lýðræði
nema með píslargöngu, rétteinsog
við. Söguleg þróun er forsenda lýð-
ræðis. Við sjáum þetta alltíkringum
okkur en höfum ekki ávallt áttað
okkur á því. Enginn verður þvingað-
ur undir lýðræði. Það er jafnvel
erfíðara að þvinga lýðræði uppá
þjóðir sem þekkja það ekki en al-
ræði eða einræði. Það sjáum við
hvarvetna í þriðja heiminum og
þannig hefur söguleg þróun Evrópu
verið. Við getum notað líkingu
Helga Pjeturss af öðru tilefni; for-
sendur lýðræðis eru sigur á hinu
illa; það er jafníjarstætt að tala um
lýðræði sem föruneyti hins illa og
láta sér detta í hug það geti snjóað
úr sólinni. En þegar lýðræðinu er
borgið munu þjóðir þriðja heimsins
gera sér grein fyrir því þær hafa í
raun aldrei séð sólina en þá fyrst
risi konungur dagsins á himin og
ljómaði upp þjóðfélagið.
Þannig höfum við fylgzt með
sögulegri þróun í Evrópu. Lýðræðið
ekur nú sólarvagni sínum til himins
og hver veit nema það falli einnig
glæta á gamla Rússland.
M.
(meira næsta sunnudag.)