Morgunblaðið - 22.12.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 1990
Malarastúlkan fagra
Geisladiskar
Oddur Björnsson
Franz Schubert:
Die schöne Miillerin
Gunnar Guðbjörnsson, tenór
Jónas Ingimundarson, píanó
Upptaka: Haildór Víkingsson,
hljóðritað í Víðistaðakirkju, Hfj.
Útg.: Steinar.
Schubert samdi tvo söngvabálka
við kvæði þýska skáldsins Wilhelm
Miiller, Malarastúlkuna fögru og,
skömmu fyrir andlátið, sjálfa Vetr-
arferðina. Enda þótt malarastúlkan
standi nokkuð í skugganum af
Vetrarferðinni (hvaða sönglög gera
það ekki?), er hún undrafögur
tónsmíð, hjartnæm í bestu merk-
ingu orðsins, því ferskleiki og hug-
myndaauðgi tónanna upphefja tak-
markanir textans — segja það sem
skáldið vildi sagt hafa, og það svo
eftirminnilega að enn í dag tökum
við þátt í hugarvíli malarasveinsins
ástfangna, og látum hrífast niðri
tær! „Enginn skilur annars manns
gleði og sorg. Okkur finnst sem
við séum að nálgast hvort annað,
en höldum samt áfram að ganga
hlið við hlið,“ er haft eftir Schubert.
Nú hafa þeir Gunnar Guðbjöms-
son og Jónas Ingimundarson tekið
að sér að færa okkur þessar
söngvaperlur ómengaðar á geisla-
diski, og eiga þó í samkeppni við
yfirburðalistamenn útlenda. Einsog
menn vita er flutninur ljóða’söngva
einhver erfíðasta grein sönglistar-
innar, a.m.k. ef tónskáldin heita
Franz Schubert og Hugo Wolf, því
það þarf ekki aðeins tæknilega
fágun heldur og íhygli og þá
skyggnigáfu og fullkominn trúnað,
sem næst aðeins með ákveðnum
þroska.
Vissulega væntir maður mikils
af þessum unga söngvara, sem
hefur stundað sitt framhaldsnám
hjá heimsþekktum kennurum eftir
nám hér heima í Nýja tónlistarskó-
lanum undir leiðsögn Sigurðar V.
Demetz. Hann hefur haldið tón-
leika hér heima og erlendis og
sungið í óperum, og gert hljóðritan-
ir með Royal Philharmonic Orc-
hestra og Academy of St. Martin
in the Fields. Nú siðast söng hann
Malarastúlkuna hér heima við
mikla hrifningu. Jónas Ingimund-
arson píanóleikari stundaði m.a.
nám hjá Árna Kristjánssyni og
framhaldsnám í Vínarborg. Hann
hefur einnig haldið fjölda tónleika
á íslandi og erlendis, og eftirsóttur
hefur hann verið sem undirleikari
— sem er auðvitað rangnefni á hlut-
verki píanóleikarans í hinni þróuðu
list þjóðasöngsins. Menn eins og
Schubert gerir þeim sem flytja
sönglögin hans jafnt undir höfði,
hlutverk beggja er í hæsta máta
vandasamt.
I rauninni hefur þegar verið fjall-
að um túlkun þeirra félaga á Mal-
arastúlkunni fögru af dómbærari
mönnum en mér, og mitt hlutverk
því nánast að vekjá athygli á þess-
um geisladiski, sem bregst ekki
væntingum manns — án þess að
farið sé í samanburð eða elt ólar
við einhver atriði (einsog t.d. að
draga sumsstaðar skýrar fram
raddlínur í píanóþættinum, sbr.
fyrsta sönginn). Upptakan er ágæt
(Halldór Víkingsson), enda þótt
hljómur píanósins virki stundum
eilítið „prósaískur". Sem Halldór á
líklega enga sök á!
Hin mesta gersemi, og tilvalin
jólagjöf handa unnendum ljóða-
söngs.
Tímamóta Gling-gló
Hljómplötur
Árni Matthíasson
Þegar Sykurmolamir ákváðu að
taka sér leyfí frá störfum snemma
á árinu, gat hver maður séð að
sveitarmenn myndu fást við tón-
list. Sú varð og raunin og Jass-
hljómsveit Konráðs Bé. hefur verið
áberandi í skemmtanahaldi síðustu
mánuði, en þó hefur meira borið á
Tríói Guðmundar Ingólfssonar og
Björku Guðmundsdóttur, sem hafa
verið að troða upp með gömul
íslensk og erlend dægurlög. Fyrir
stuttu kom út platan Gling-gló með
hljóðritun þeirra á 14 íslenskum
lögum og tveimur erlendum á
geisladisksútgáfu.
Hverri kynslóð er hollt að endur-
meta dægurtónlistararfínn og
hljómsveitir hafa verið með tilburði
í þá átt síðustu ár. Ekki hefur þó
borið mikið á því að menn séu að
endurútsetja eldri lög; frekast er
reynt að herma sem nákvæmast
eftir. Björk, Guðmundamir og
Þórður láta lönd og leið slík sjónar-
mið og öll eru lögin, sem flestum
eru kjmn, endurútsett með mikilli
sveiflu af hljóðfæraleikurunum, en
Björk túlkar svo textann upp á
nýtt. Skemmst er frá því að segja
að platan er ein af perlum íslenskr-
ar dægurtónlistar og eftirminnileg-
asta plata þessa árs.
Líklega stendur í einhvetjum að
lögin skuli ekki hljóma nákvæm-
lega eins og forðum, en aðrir kæt-
ast, því með þessari útgáfu eru þau
Björk að skapa eitthvað nýtt sem
þó stendur á gömlum merg.
Mesta hrifningu vekja á plötunni
lögin Kata rokkar, Bella símamær,
Það sést ekki sætari mey, Gling-
gló, Tondeleyo, Litli tónlistarmað-
'urinn, Pabbi minn og I dansi með
þér. Guðmundur Ingólfsson á sann-
kallaðan stjömuleik á plötunni og
sannar enn hvílíkur virtúós hann
er á píanóið. Einnig vekur athygli
samleikur þeirra Guðmundar
Steingrimssonar og Þórðar Högna-
sonar, en Þórður er löngu orðinn
bassaleikari í fremstu röð. Þeir fé-
lagar njóta sín vel í inngangi laga
og milliköflum, en þó sveiflan sé
ekki síður mögnuð í söngköflum,
hverfa þeir í skuggann af söng
Bjarkar. Hún hefur hása og ótrú-
lega sveigjanlega rödd, með nánast
yfírnáttúrulegri raddbeitingu sem
fellur vel að sveiflunni. Líklega eiga
þó einhveijir eftir að fetta fíngur
út í raddbeitinguna, enda fer hún
yfírleitt ekki troðnar slóðir.
Kannskivar
einhver góður
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir •
Miep Gies: Hjálparhellan. Alison
Leslie Gold færði í letur
Þorsteinn Thoararensen
íslenskaði
Útg. Fjölvi 1990
Þeir mörgu sem hafa lesið dag-
bók gyðingastúlkunnar Önnu
Frank, hafa séð leikritið sem var
gert eftir henni eða kvikmyndina
sem seinna kom til sögunnar, muna
án efa eftir hollensku stúlkunni
Miep sem ásamt Henk, vini sínum
og seinna eiginmanni, var aðal-
hjálparhella Frank- og van Daan-
fjölskyldnanna þegar þær vora í
felum á stríðsáranum. Miep annað-
ist innkaup fyrir þær frúmar og
vitjaði þeirra eins oft og hún mátti.
Stundum reyndi hún að létta þeim
lífið með smálegum uppákomum
eins og að færa þeim gjafír eða
baka köku handa fólkinu sem
hírðist áram saman í felustaðnum.
Anna Frank víkur oft að Miep og
hennar þætti í lífi þeirra og milli
þeirra var vinátta.
Miep er nú um áttrætt og það
er ekki fyrr en nú að hún segir
sögu sína eins og hún horfír við
'henni. Miep var fædd í Austurríki
en var send á bamsaldri til fóstur-
foreldra í Hollandi vegna skorts og
erfiðleika í heimalandi hennar eftir
heimsstyijöldina fyrri. Hún ílentist
í Hollandi og fór eftir þetta aðeins
til Austurríkis sem gestur.
Miep fór að vinna í fyrirtæki
Ottos Franks en hann hafði tekið
til bragðs að flýja með fjölskyldu
sinni frá Þýskalandi þar sem af-
staða nasista til gyðinga gerði hon-
um lífið óbærilegt. Milli þeirra Miep
og Ottos Franks myndast smátt og
smátt vinátta og hún var öðra
hveiju boðin á heimili þeirra og
komst þá í kynni við konu hans og
dæturnar Margot og Önnu. Einlæg-
ur og opinskár persónuleiki Önnu
virðist hafa höfðað til hennar. Þeg-
ar Henk og Miep fóra að draga sig
saman kynntist hann einnig fjöl-
skyldunni.
Miep lýsir á eftirminnilegan hátt
áranum fyrir styijöldina þegar nas-
istar eru hvarvetna að hreiðra um
sig og hversu fjarri hugmyndafræði
Hitlers virðist vera eðli Hollend-
inga. En samt fór nú þar eins og
annars staðar að ýmsir aðhylltust
stefnu nasista og gengu ótilneyddir
til samvinnu við þá fyrir og eftir
hemám Hollands.
Frásögnin eftir að hernámið er
skollið á og gyðingaofsóknimar
magnast stöðugt er athyglisverður
lestur í hvívetna. Kannski Miep sé
líka orðin nægilega fjarlæg þessum
atburðum í tíma til að geta komið
þeim frá sér án þess tilfínningasemi
eða ofstopi ráði ferðinni.
Bókin gefur okkur út af fyrir sig
ekki nýja sýn á Önnu Frank en
undirstrikar margt í dagbókinni og
skýrir ýmislegt. Miep las ekki dag-
bókina fyrr en fjöldamörgum áram
eftir að hún kom út. Hún segir að
ýmislegt hafi komið sér á óvart.
Meðal annars hve spennan í felu-
staðnum milli aðþrengdra íbúanna
varð mikil. Þegar hún og Henk
komu í heimsókn reyndu íbúamir
að njóta gestakomunnar og höfðu
ekki ágreining í hámælum. Miep
segist þó hafa gert sér grein fyrir
að sambýlið gerði miklar kröfur til
þeirra en hún hafí ekki áttað sig á
því strax.
Hún segir frá því er Otto Frank
snýr heim úr fangabúðunum. Hann
veit að kona hans er látin en vonar
að dæturnar hafí lifað af. Sú von
deyr fljótlega. Seinna kvæntist Otto
Frank á nýjan leik og flutti með
konu sinni til Sviss. Hann lést 1980.
Ég held að þessi bók sé holl lesn-
ing þeim sem láta sig skipta hvað
gerist í heiminum í kringum þá.
Þorsteinn Thorarensen hefur þýtt
bókina á gott mál.
Hornafjarðarhrossin
eftir Matthías Á.
Mathiesen
Út er komið 2. bindi ritverksins
„Jódynur", ritverk um hesta og
mannlíf í Austur-Skaftafellssýslu.
Eins og fram kemur í formála
Egils Jónssonar alþm., sem nú sér
um útgáfuna, svipar þessu bindi til
þess fyrra. Saman fara greinar um
ræktun Hornafjarðarhrossanna,
hestamennsku og frásagnir af at-
búrðum í Austur-Skaftafellssýslu,
þar sem hestar koma jafnan við
sögu.
I upphafí bókarinnar ritar Egill
þátt sem hann nefnir „Til móts við
n ýja öld“. Þar er að fínna mikinn
fróðleik um upphaf að félagslegu
samstarfi í hrossarækt og stofnun
Hestamannnafélags Homfirðinga.
Frásagnir af fyrstu kappreiðum
17. júní 1908 og stofnun hesta-
mannafélagsins sækir Egill í Hóla,
þar sem þess hefur verið gætt að
frásagnir af svo merkum atburðum
yrðu til á spjöldum sögunnar og
þeir því skráðir fyrir þá sem áhuga
hefðu í framtíðinni.
Þar era að verki bændumir í
Hólum, þeir Hjalti Jónsson og Þor-
bergur Þorleifsson, alþingismaður,
en þeir rituðu dagbækur, sem
geyma ómetanlegan fróðleik, m.a.
um þessi málefni. Steinunn B. Sig-
urðardóttir ritar og athyglisverðan
þátt um Þorberg Þorleifsson, alþm.,
manninn sjálfan, búskap hans, en
þó einna mest útbreiðslu hans á
homfírskum hestum og byggir á
því sem Þorbergur hefur ritað í
dagbækur sínar.
Það verður vart mikið ritað um
homfírsk hross eða mannlíf yfirleitt
í Hornafírði fyrri hluta þessarar
aldar svo nafn Þorbergs Þorleifs-
sonar, sem var alþingismaður þeirra
Austur-Skaftfellinga 1934-39, sé
ekki mjög víða nefnt, slíkur forystu-
maður hefur hann verið þar eystra.
í bókina ritar Þorkell Bjarnason,
hrossaræktarráðunautur, um rækt-
un hornfírskra hrossa. Sú ræktun
hefur verið margslungin. Margar
ættkvíslir af sama meiði og mjög
mismunandi mikil skyldleikaræktun
eftir því hvar borið er niður. Þor-
kell lýsir kynnum sínum af hornf-
irskum hrossum og hinum mörgu
úrvalsgripum sem þar hafa verið.
Staðfestir hann m.a. skoðun mína
frá ritdómi um 1. bindi Jodyns, þar
sem ég vék að Sleipni 539, sem því
miður nýttist þar eystra alltof stutt,
hveiju sem um var að kenna. Verð-
ur tæplega um að kenna of litlum
kunnugleika á hrossum f Homa-
fírði, ef aðeins hefðu verið skoðaðir
foreídrar Sleipnis, Sörli frá Borgum
og hryssan Vala 2921 frá Miðfelli
og þeir ættstofnar, sem að þeim
standa.
í Iok greinar sinnar víkur Þor-
kell að breytingum, sem eru nú að
verða þar eystra í hrossarækt. Hann
spyr sjálfan sig hvort ekki sé
ástæða til að halda í sérræktun
kjamanum úr homfirsku harðjöxl-
unum? Ég er honum algjörlega
sammála og vísa aftur til fyrri rit-
dóms, þar sem undirstrikað er að
erfðablöndun verður að vera gerð
af mikilli þekkingu, gætni og þolin-
mæði svo sérkenni og erfðaeigin-
leikar ræktaðra ættstofna hverfi
ekki..
Þau Úlfar Antonsson, Sævar
Kristinn Jónsson, Guðmundur Jóns-
son og Steinunn B. Sigurðardóttir
rita greinar um Árnaneshrossin,
Mýrarhrossin, Fomustekkahrossin
og Hólahrossin.
Hér er að fínna mikinn fróðleik
um þessar hrossaættir frá því um
síðustu aldamót, upphaf þeirra og
skyldleika og er ættarvefur þeirra
sýndur í myndritum svo menn geti
betur áttað sig á skyldleika þeirra.
Væri fróðlegt að sjá og rekja skyld-
leika og hæfileika, ef til væri tölvu-
forrit þar um.
Þá rita þeir Steinþór Gestsson,
fyrrv. alþm. og formaður L.H. í eina
tíð, um áhrif homfírskra hrossa á
hrossarækt Árnesinga og Óskar
Indriðason, bóndi, sérstaklega um
Blakk 129, sem keyptur var 1933
frá Homafirði af Hrossaræktarfé-
lagi Hranamanna. Mat þessara
mætu hestamanna er misjafnt, sem
eðlilegt er um áhrif þeirrar stofn-
blöndu sem þar hefur átt sér stað.
Eins og 1. bindi hefur þessi bók
að geyma fjölda greina, sem segja
frá mannlífinu í Austur-Skaftafells-
sýslu, auk þess sem kunnir hesta-
menn segja frá markverðum ferðum
sínum, Sigrún Eiríksdóttir, Volas-
eli, Gunnar Egilsson, Grund, Guð-
mundur Sæmundsson, Höfn, Sig-
urður Björnsson, Kvískeijum, Þor-
steinn Jóhannsson, Svínafelli,
Sveinn Bjamason, Skaftafelli, Öm
Ó. Johnson, Reykjavík, Ari Bjöms-
son, Kvískeijum, og að lokum era
þýddir kaflar úr bókinni íslands-
ævintýri, sem landmælinga- og
kortagerðarmaðurinn J.A. Beckett
ritaði, en hann starfaði að rann-
sóknaverkefnum á Vatnajökli
sumarið 1932, ásamt nokkram er-
lendum vísindamönnum. Þýðendur
eru Ásta Bjömsdóttir og Haukur
Þorleifsson.
Allar era þessar frásagnir með
einum eða öðrum hætti samofnar
samskiptum hests og manns í
Austur-Skaftafellssýslu. Sumar
frásagnirnar eru um síðustu ferðir
sem famar vora um langa vegu þar
um slóðir og geyma því merkilegar
og skemmtilegar frásagnir reyndra
ferðamanna um leiðir ferðamanna
á íslandi öldum saman. Alls staðar
koma hornfírsku hrossin við sögu
og lýsa greinarhöfundar skoðunum
sínum á þeim, en samdóma era
þeir um mikla hæfíleika hrossa-
kynsins þar eystra, sterkbyggð
hross, þolin og vitur með eiginleik-
um gæðingsins. Oft eru hrossin í
lykilhlutverki og um margt værum
við ófróðari ef þeirra hefði ekki
notið við.
Hrossaræktar- og hestamanna-
félag Homfirðinga á þakkir skilið
fyrir áframhald á útgáfu þessari,
sem prýdd er fjölda merkra mynda.
Er á engan hallað þó nafn Egils
Jónssonar, alþm., sé nefnt sérstak-
lega varðandi þetta bindi.
Áhugavert verður að fá lokabindi
þessa merka og fróðlega ritverks
um hesta og mannlíf í Austur-
Skaftafellssýslu, þar sem fram hef-
ur farið með sérstökum hætti rækt-
un hrossakyns sem skarað hefur
fram úr og átt sinn stóra þátt í því
virðingarheiti sem hesturinn hefur
hlotið, „þarfasti þjónninn".
Höfundur er fyrsti þingmaður
Reykjaneskjördæmis.