Morgunblaðið - 04.04.1991, Blaðsíða 16

16______________MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. APRÍL 1991_
Island og Evrópubandalagið
eftir Rögn vald
Hannesson
Aðild íslands að Evrópubanda-
laginu er á dagskrá, hvort sem
mönnum líkar betur eða verr. Við-
ræður EFTA-Iandanna um sam-
vinnu við Evrópubandalagið sjá fyr-
ir því, ekki sízt vegna þess, að þær
gætu hæglega farið út um þúfur.
EFTA-löndin munu þá hvert um sig
leitast eftir þeirri samvinnu við
Evrópubandalagið, sem þeim hent-
ar. Sum þeirra munu sækja um
aðild að Evrópubandalaginu, á
hveiju sem veltur.
Hveijir eru þá kostir íslendinga?
Aður en lengra er farið, er rétt að
geta þess, að hér verður einungis
rætt um aðild að Evrópubandalag-
inu út frá efnahagslegum forsend-
um. Evrópubandalagið er hins veg-
ar stjórnmálalegt bandalag ekki
síður en efnahagslegt. Heildarmat
á aðild íslands að bandaiaginu verð-
ur að sjálfsögðu að taka til hinna
stjórnmálalegu þátta.
Sjávarútvegurinn er svo þýðing-
armikill þáttur í efnahagslífi Islend-
inga, að efnahagslegur ávinningur
af aðild að Evrópubandafaginu
ræðst að verulegu leyti af því,
hvernig sjávarútveginum reiðir af.
Sjávarútvegurinn gegnir nokkurri
sérstöðu meðal atvinnuvega í þessu
sambandi. Fyrir sjávarútveginn er
aðild að Evrópubandalaginu ekki
einungis spurning um greiðari að-
gang að mörkuðum og flutning á
vinnuafli og fjármagni milli landa,
heldur snýst hún einnig um aðgang
að fiskimiðum og stjórnun fisk-
veiða.
Greiðari aðgangur að
mörkuðum
Ávinningur af greiðari aðgangi
að mörkuðum er augljós. Slíkur
IÚr flokki greina
háskólamanna
þar sem reifuð
eru þjóðmál nú
þegar kosningar
fara í hönd.
aðgangur skilar sér í auknum út-
flutningi og betri viðskiptakjörum.
Skuggahliðin á því máli er, að starf-
semi, sem þrifizt hefur í skjóli verzl-
unarhafta, hverfur úr sögunni.
Þetta er þó einungis tímabundið
vandamál og tekjuskiptavandamál;
aukin verzlun og sérhæfing eykur
þjóðartekjurnar og getur orðið öll-
um til hagsbóta, ef vel er á málum
haldið.
Hvaða þýðingu hefur svo aðild
að Evrópubandalaginu fyrir útflutn-
ing á fiskafurðum frá íslandi? Að
öllum líkindum mjög litla. Til þessa
eru tvær ástæður. I fyrsta lagi er
útflutningur íslendinga á fiski og
fiskafurðum til Evrópubandalagsins
tiltölulega fijáls nú þegar. í öðru
lagi er það allsendis óvíst, hvort
bætt viðskiptakjör fyrir unnar fisk-
afurðir hafi mikla þýðingu fyrir
íslenzkan þjóðarbúskap. Þetta kann
að láta undarlega í eyrum, en
ástæðan er sú, að arðsemi í fiskiðn-
aði byggist einkum á ódýru vinnu-
afli og ht'áefni. Ef niðursuða á fiski,
framleiðsla á tilbúnum fiskréttum
o.s.frv. á að vera arðbær starfsemi
á íslandi, þýðir það, að ekki er
grundvöllur fyrir annarri útflutn-
ings- eða innflutningssparandi
starfsemi, sem gæti greitt hærri
laun.
Aðgangur að fiskimiðum
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að 200 mílna landhelgin
skerti verulega aðgang Evrópu-
bandalagslandanna að fiskimiðum.
Enda þótt úthafsveiðifloti Breta og
Þjóðveija sé nú úr sögunni, er tals-
mönnum Evrópubandalagsins mikið
í mun að fá aðgang að Ijarlægum
fiskimiðum. Ástæðan er einkum sú,
að fiskveiðifloti bandalagsþjóðanna
er langtum stærri en þörf er á með
tilliti til þess afla, sem bandalags-
þjóðirnar geta tekið á heimaslóðum.
Það er einkum floti Spánveija, sem
hér á í hlut. Að einhverju leyti má
rekja þennan umframflota til
styrkja, sem bandalagið sjálft og
hinar einstöku aðildarþjóðir hafa
veitt til nýbygginga á fiskiskipum.
Eins og sakir standa gildir ekki
hinn fijálsi markaður Evrópu-
bandalagsins óskorað fyrir fiskveið-
ar. Fiskveiðistefna Evrópubanda-
lagsins er reist á heildaraflakvótum,
sem úthlutað er til hinna einstöku
aðildarríkja. Spænsk útgerðarfyrir-
tæki hafa reynt að komast í kvóta
Breta með því að skrá skip sín í
Bretlandi. Þetta hefur mætt and-
spyrnu, og málinu hefur verið skot-
ið til dómstóls Evrópubandalagsins.
Því hefur verið hreyft, að hægt
væri að koma til móts við kröfu
Evrópubandalagsins um aðgang að
fiskimiðum við ísland með því að
selja aðgang að miðunum á fijálsum
markaði. Slík stefna væri í fullu
samræmi við regluna um fijálsan
aðgang að mörkuðum og jafnan
rétt allra bandalagsþjóða. Ekki er
óhugsandi, að floti Spánveija
reyndist betur samkeppnisfær en
sá íslenzki, ef til kastanna kæmi.
Kemur hér tvennt til. í fyrsta lagi
eru laun mun lægri á Spáni en á
Islandi. í öðru lagi hefur spænski
flotinn að nokkru leyti verið byggð-
ur fyrir Ijárstyrki frá Evrópubanda-
laginu. Áð sjálfsögðu yrði að krefj-
ast þess, að samkeppni við flota
Rögnvaldur Hannesson
Spánveija færi fram á eðlilegum
forsendum, þannig að háar greiðsl-
ur fyrir veiðileyfi, sem eiga rætur
sínar að rekja til fjárstyrkja, yrðu
meðhöndlaðar á sama hátt og und-
irboð í alþjóðlegri verzlun.
Fiskveiðistefnan
Samkvæmt Rómarsáttmálanum
eru landbúnaðarmál meðal hinna
sameiginlegu mála Evrópubanda-
lagsins, þannig að landbúnaðar-
stefnan er mótuð í Brussel og henni
miðstýrt þaðan. Úti í hinum stóra
heimi eru fiskveiðar yfirleitt undir-
flokkur landbúnaðarmála. Það tók
Evrópubandalagið mörg ár að móta
sameiginlega fiskveiðistefnu, ekki
sízt vegna byltingarinnar í hafrétt-
armálum á áttunda áratugnum.
Fiskveiðistefna bandalagsins nú
byggist á heildaraflakvótum, sem
úthlutað er til aðildarríkjanna.
Þessa stefnu á að endurskoða eftir
nokkur ár, og ekki er hægt að
ganga að því vísu, að hún verði
framlengd. Ekki er vafi á, að öfl
innan bandalagsins vilja afnema
þetta kvótakerfi og rýmka um að-
gangsheimildir, t.d. heimila
spænskum fiskiskipum aðgang að
fiskveiðum í Norðursió. Það, sem
er vafasamast fyrir Islendinga, er
að fiskveiðistefnan, og þá einkum
stjórnun fiskveiða í aðildarríkjum
Evrópubandalagsins, skuli vera
sameiginlegt málefni. íslendingar
geta ekkert lært af Evrópubanda-
laginu um stjórnun fiskveiða, nema
það helst hvernig hún á ekki að
vera. Á hinn bóginn vekur fiskveiði-
stjórnun íslendinga verðskuldaða
athygli allstaðar í heiminum, þar
sem menn sýna slíkum málum ein-
hvern áhuga, enda þótt hún sé ekki
fullkomin fremur en önnur mann-
anna verk.
Aðild íslands að Evrópubanda-
laginu væri mun athyglisverðari
kostur, ef það hefði borið gæfu til
að skilgreina eignarrétt strand-
svæða að fiskimiðum. Það, sem
úrskeiðis hefur farið hjá Norðmönn-
um og mörum öðrum í fiskveiði-
stjórn, á að mínu viti oft rætur sínar
að rekja til þess, að fiskveiðar eru
lítill og stundum lítt sýnilegur hluti
af stærra hagkerfi. Reynt hefur
verið að friða sjómenn og launþega
í héruðum, þar sem fiskveiðar
skipta verulegu máli, með ríkis-
styrkjum, sem ekki hafa leyst nein
vandamál til lengdar og í ofanálag
eyðilagt arðsemi fiskveiðanna. ís-
lendingar hafa ekki haft efni á slíkri
stefnu og því nýtt fiskistofna sína
betur en flestar aðrar þjóðir.
Niðurstöður
Eiga þá íslendingar nokkurt er-
indi í Evrópubandalagið? Kannski
ekki, og alls ekki nema þeir haldi
óskoruðum eignar- og yfirráðarétti
yfír fiskimiðunum umhverfís landið.
I því felst hins vegar ekki, að íslend-
ingar eigi endilega að veiða allan
þann fisk sjálfir, sem ráðlegt er að
veiða. Það gæti vel orðið íslending-
um til hagsbóta að frá greiðari að-