Morgunblaðið - 14.08.1991, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 14.08.1991, Blaðsíða 21
20 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 1991 Veiðileyfagjald er ótímabært Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Fulltrúar ritstjóra Fréttastjórar Ritstjórnarfulltrúi Arvakur h.f., Reykjavík Flaraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Björn Vignir Sigurpálsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal- stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar- gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið. Álsamningar í höfn? Svo virðist, sem samningar um byggingu nýs álvers séu að mestu i höfn. Á blaða- mannafundi, sem Jón Sigurðs- son, iðnaðarráðherra, Jóhann- es Nordal, formaður álvið- ræðunefndar, og forstjórar álfyrirtækjanna þriggja efndu til í fyrradag, kom fram að samkomulag hefur tekizt um öll meginatriði milli samnings- aðila. Forstjórar álfyrirtækj- anna töluðu af bjartsýni og hið sama gerðu íslenzku samningamennirnir. Þótt fullt tilefni sé til að ætla að af byggingu hins nýja álvers verði eftir fundinn, sem haldinn var hér í fýrradag, er þó ástæða til að undirstrika, að engir samningar hafa verið undirritaðir. Fyrr en samning- ar hafa verið undirritaðir og fjármögnun framkvæmdanna er tryggð er ekki hægt að ganga að því sem vísu, að álverið rísi. Hins vegar sýnist fátt geta komið í veg fyrir, að svo verði. í fréttum Morgunblaðsins í dag kemur fram, að hugsan- legt er, að sænska fyrirtækið, sem hefur verið eitt þeirra þriggja álfyrirtækja, sem myndað hafa Atlantsálhópinn, heltist úr lestinni. Ástæðan fyrir því er ekki minni áhugi fyrirtækisins á þátttöku en áður, heldur rekstrarvanda- mál móðurfyrirtækis þess. Verði af því að sænska fyrir- tækið dragi sig í hlé, má gera ráð fyrir, að bandaríska og hollenzka fyrirtækið skipti þessu verkefni á milli sín eða fái nýjan samstarfsaðila með sér. Álla vega virðist þessi hugsanlega breyting ekki hafa áhrif á það, hvort af framkvæmdum verður. Álfyrirtækin hafa ekki gengið frá fjármögnun þess- ara framkvæmda. Ljóst virð- ist, að íjármögnun þeirra er ekki eins auðveld og hún hefði verið fyrir nokkrum misser- um. í þeim efnum er rætt um veika stöðu bandarískra, brezkra og japanskra banka, bæði vegna samdráttar í efna- hagsmálum í Bandaríkjunum og Bretlandi og margvíslegra vandamála, sem upp hafa komið í bankarekstri í þessum löndum öllum. Hins vegar tala forstjórar álfyrirtækjanna af bjartsýni um áhuga banka á meginlandi Evrópu á fjár- mögnun þessara fram- kvæmda. Hér á íslandi á eftir að leggja málið fyrir Alþingi og ræða efnislega um þá samn- inga, sem gerðir hafa verið við álfyrirtækin. Líklegt má telja, að töluverðar sviptingar verði í þeim umræðum og vafalaust á gagnrýni eftir að koma fram á ýmis efnisatriði samninganna, svo sem raf- orkuverð og fleira. Stjórnir álfyrirtækjanna eiga einnig eftir að samþykkja þessa samninga. Það á því eftir að ljúka ýmsum verkefnum áður en samningar um þessa miklu framkvæmd eru endanlega í höfn. Þrátt fyrir það er rík ástæða til bjartsýni. Við ís- lendingar þurfum mjög á þessum framkvæmdum að halda. Efnahags- og atvinnu- líf hefur verið í stöðnun í of langan tíma. Lífskjör hafa versnað, þegar litið er yfír nokkurra áratímabil. Kannski höfum við haldið uppi fölskum lífskjörum í langan tíma með gegndarlausum erlendum lán- tökum. Hugsanlegt er, að við höfum talið sjálfum okkur trú um, að uppsveifla væri meiri í atvinnulífinu en raunveru- lega hefur verið, með því að halda uppi framkvæmdum, sem við höfum engin efni á. Eyðsla, sóun og flottræfíls- háttur hefur einkennt þetta þjóðfélag um of. Bygging nýs álvers og orkuvera í tengslum við það mun virka eins og vítamíns- sprauta á atvinnulífið. Stór- aukin álframleiðsla á eftir að skila miklum verðmætum inn í þjóðarbúið. Nú þegar hillir undir jákvæða niðurstöðu í þessum viðræðum er tíma- bært að huga að frekari verk- efnum á þessu sviði. Við hljót- um að halda áfram virkjun fallvatnanna með samningum um byggingu iðjuvera. I þeim efnum er ómetanlegt fyrir okkur íslendinga að njóta starfskrafta manns á borð við dr. Jóhannes Nordal, Seðla- bankastjóra, sem býr yfir þriggja áratuga reynslu á þessu sviði, mikilli þekkingu á mönnum og fyrirtækjum á alþjóðavettvangi og nýtur slíks trausts og virðingar með- al erlendra viðmælenda okkar, að ómetanlegt er fyrir þessa litlu þjóð. eftir Sigurð Gunnarsson Fiskveiðar hafa verið og eru undirstaða lífsafkomu þjóðarinnar. Ætla má, að sæmilegur friður þurfi að ríkja um þann atvinnuveg, sem er undirstaða lífskjara, með þeim bestu í veröldinni. Útgerðin og starfsmenn hennar, sjómennirnir, hafa séð um og starf- að við veiðarnar. Aðrir hafa lítið haft með það að gera. Vegna mik- illa framfara í veiðitækni og til- komu afkastamikilla skipa varð svo að takmarka veiðiheimildir, sem löngum hafa verið fijálsar, með vissum takmörkunum þó. Stjórnmálamenn með litla þekk- ingu á sjávarútvegi og embættis- menn, sem betur eru þekktir af öðru en fikti við útgerð og sjósókn, hafa verið að þróa fiskveiðistjórn- unarkerfi. Ein mistökin eftir önnur hafa þessir menn gert og varla haft við að leiðrétta, en samt hefur miðað í rétta átt. Jafnvel síðasta lagasetning, sem náðist fram með „hrossakaupum“, er að vissu marki til bóta, þrátt fyrir alvarlega ágalla, eins og framsalsréttinn. Þar hefði orðið meiri friður, ef önnur stjórn en markaðslögmálið hefði fengið að ráða. Raunar er það í engu sam- ræmi við fyrstu greinina, sem ein- hveijir „hrossaprangarar“ fengu inn komið. Það eru dálítið sérkenni- legar leiðirnar, sem sumir stjórn- málamenn verða sér úti um til að geta bitist við náungann. Og svo bítast þeir Maður skyldi ætla, að stjórnmál- amenn hafi verið til þess kosnir að stjórna landinu í friði við starfs- fólk framleiðslunnar. En svo virðist sem í þeim hópi séu menn, sem hafa lagt sig í líma við að abbast upp á fólk, bæði í sveit og við sjó. Innbyrðis bítast þeir um eitthvert svokallað „heiðursmannasam- komulag" um stjórn framleiðslunn- ar, hvort þar skuli ríkja hálfgert eða algert „sovét-fyrirkomulag“ á sumum sviðum en á öðrum skuli jafnvel frumskógalögmálið alls ráðandi. Að svona illdeilur skuli vera fyrir hendi þegar þörfin fyrir samstöðu er mest, m.a. vegna hugsanlegra EES-samninga, er venjulegum manni illskiljanlegt. Áð eitthvert annað fiskveiði- stjómunarkerfí en núverandi kerfi sé með einhveijum hætti betra er vandséð. Með góðum samstarfs- vilja er hægt að bæta núverandi kerfi og um það verður að nást sátt, ef á annað borð á að vera friður í iandinu um stjórn fisk- veiða. Eitt er víst, hvað sem öllu öðru líður, að ekki þýðir að ætla að troða upp á hagsmunaaðila ein- hveiju kerfi, sem þeir sætta sig ekki við. Til að samstaða náist þarf mikla vinnu og hana á ekki að spara. Illindi og upphlaup í and- stöðu við þolendur kerfisins gera það ónýtt. Eitt enn: Öll veiðistýr- ingarkerfi eru takmarkandi og öll koma þau til með að hafa galla. Þolinmæði er nokkuð sem þarf til að koma núverandi kerfi í viðun- andi horf. Fiskveiðarnar, Ijöregg þjóðar- innar, er brothætt. Stjórnmála- menn og aðrir, sem um það fjalla ættu að láta ógert að nota það í sínum „tröllskessuleikjum". Auðlindaskattur, veiðileyfagjald Auðlindaskattur hét það, nú heitir það víst veiðileyfagjald. Slíkt gjald nýtist engan veginn við stjórn fiskveiða. Er bara skattur, fyrst og fremst landsbyggðarskattur til að bjarga ríkisútgjöldunum. Fyrsta grein fiskveiðistjórnun- arlaganna gerir ekki ráð fyrir neins konar veiðileyfagjaldi og gefur alls ekki tilefni til þess óhemjugangs, sem einkennt hefur suma hug- myndafræðinga auðlindaskattsins. Í dag stendur útgerðin frammi fyr- ir miklum skerðingum veiðiheim- ilda, svo alvarlegur samdráttur mun verða í veiðum, vinnslu og útflutningi sjávarafurða. Tekjuskerðing sjómanna er. áætluð 150-200 þúsund krónur pr. sjómann. Hliðstæð skerðing verður á tekjum útgerðar og fiskvinnslu. Undir slíkum kringumstæðum er veiðileyfagjald út í hött og ekki nema von, að hæstvirtur sjávarút- vegsráðherra segi, að ný skattlagn- ing á hendur útgerðinni sé úti í hafsauga. Sérkennileg rök Hugmyndafræðingar veiðileyfa- gjalds hafa gagnrýnt kvótasölu í núverandi mynd og lýst því glap- ræði hvernig kvótinn muni með þeim hætti færast á fáar hendur. Svo tala þeir um nauðsyn á samein- ingu veiðiheimilda og að slík sam- eining gangi alltof hægt. Veiði- leyfagjald á að neyða þá illa stæðu til að selja. Vita þeir ekki, blessað- ir, að í báðum tilfellum kaupa þeir, sem hafa til þess fé eða aðgang að því? Það breytir engu hvort sam- eining veiðiheimilda gengur hægt eða hratt, í báðum tilfellum eign- ast sömu mennirnir veiðiréttinn. Hvernig veiðileyfagjald á að koma í veg fyrir að kvótinn færist á fáar hendur er erfitt að skilja, nema önnur stjórn en markaðslögmálið eigi til að koma. Að útgerðin fái veiðileyfi ókeyp- is er ekki rétt. Um árabil hafa menn þurft að greiða fyrir þau. Fiskveiðarnar hafa hinsvegar verið fijálsar í 1100 ár og reyndar ókeyp- is og verður ekki séð að sú ráðstöf- un hafi leitt glötun yfir land og fólk. Að flotinn hafi ekki minnkað er vissulega rétt, en stundum þarf þolinmæði til að koma hlutunum fyrir í framtíðarfarvegi og það er vel framkvæmanlegt án afskipta þeirra, sem lítið eða ekkert þekkja til útgerðar af eigin reynslu. Að tala um auðsöfnun vegna kvótasölu er út í hött. í raun eru flestir í neyð að selja frá sér lifi- brauðið, vegna of mikilla skulda, sem a.m.k. sumar stafa af stór- skertum aflaheimildum. Þannig hefur mönnum tekist að bjarga heimilum sínum frá gjaldþroti með því að gefa frá sér ævistarfið, sum- ir útslitnir, aldraðir menn. Gróða- sölumenn heyra til undantekninga. Og gróðinn er samviskusamlega skattlagður. Þá tala hugmyndafræðingar veiðigjaldsins og taglhnýtingar þeirra um óhagkvæm skip, sem verði að losna við úr flotanum. Hver eru þessi skip? Eru það ein- stök skip úr hinum ýmsu skipa- flokkum eða eru þetta heilu skipa- flokkarnir og ef ekki, af hvaða stærð og gerð eru þessi skip? Hver hefur reiknað út hagkvæmni og óhagkvæmni þessara skipa? I hveiju er óhagkvæmnin fólgin? Hver veit hvaða gerðir og stærðir skipa koma til með að henta eftir t.d. 5-10 ár? Aðstæður í náttúrunni hafa enga hugmyndafræðinga í sinni þjónustu og spyija ekki um álit þeirra, en þessi sama náttúra á það til að koma ansi flatt upp á mannskapinn og gerir þá ýmsum erfitt fyrir, sem áður gerðu það gott. Ljóst er, að veiðileyfagjald krefst breyttrar gengisstefnu með tilheyr- andi „góðgæti." Sýnist þá fast- gengisstefnan harla haldlítil. Þjóðarhluturinn, hagræðing Hlutaskipti eru þau býti, sem sjómenn ráða sig upp á. Þjóðarhlut- urinn frá framleiðslunni er sú auð- legð, sem stendur undir velferð þjóðarinnar og er hún ekki síst frá fiskveiðunum komin. í heil 16 ár, nú tiltölulega nýlið- in, varð hagræðing í sjávarútvegi er svaraði helmings afl<astaaukn- ingu á hvern starfandi sjómann. Lífskjarabatinn af þessari hagræð- ingu varð gífurlegur og gleymist nú í umræðunni um enn meiri hag- ræðingu, sem er vissulega fram- kvæmanleg. Útgerðin og vinnslan þurfa hinsvegar að fá tækifæri og vinnufrið fyrir alls kyns ótímabæru kjaftæði til að koma á þeirri hag- ræðingu, sem þörf er á, án þess að fórna heilu sjávarplássunum á altari einhvers konar hjáguðadýrk- unar hagræðingarfljótræðis. Allt verður nefnilega að hafa sinn tíma og þolinmæði þarf til og aðgát alla. Sá er þetta ritar vill gjarna heyra nefnda hagræðingu í fleiri greinum athafnalífsins en útgerð og vinnslu. T.d. væri gaman að frétta af hag- ræðingu og auknum afköstum á mann í þeim atvinnugreinum, sem talsmenn svokallaðs veiðigjalds til- heyra. Það á ekki bara að hagræða í framleiðslunni. Þjónustan verður líka að hagræða. Hver er sú hag- ræðing í opinberum rekstri, sem stendur hagræðingu í sjávarútvegi á sporði? Hver er afkastaaukningin á mann í stjórnkerfinu, já og Seðla- bankanum? Hæstv. utanríkisráð- herra hefur reyndar frætt þjóðina um helstu dægrastyttingu starfs- fólks bankans. Þó taka beri fullyrð- ingar ráðherrans með afföllum, þá verður ekki að óreyndu með öllu fram hjá þeim gengið. Þjónustan við útgerðina Talsmenn veiðileyfagjaldsins hafa nefnt 2,9 milljarða, sem fari í þjónustu við fiskiflotann. Stærsti pósturinn tilheyrir hafnarmálum. Vita blessaðir mennirnir ekki, að til eru vöruhafnir, lítt tilheyrandi fiskiflotanum? Vita þeir ekki, að flotinn greiðir til hafnanna 0,85% af brúttóafla auk annarra hafnar- gjalda? Höfn er ekki bara fyrir fiskibáta. Höfn er lífæð byggðar- lagsins. Svo er það Landhelgisgæslan. Það er nú líka löggæsla á þurru landi og ekki veit undirritaður til þess, að sjávarútvegurinn sé stikk- i'rí varðandi þátttöku í kostnaði við þá gæslu. Hvað Hafró varðar, þá hefur það gerst í fyrsta sinn, að trúnaðar- brestur hefur orðið milli stofnunar- innar og útgerðarinnar. Að fiski- flotinn taki við Hafró gæti sýnst góður kostur, enda yrði þá ríkis- kassinn þar enginn milliliður. Væri þá hægt að bjóða hafrannsóknirnar út og sjá hvernig til tekst. Að fara öfugt að Veiðileyfagjald er hinsvegar alls ekki með öllu fráleitt. Við núver- andi aðstæður er það með öllu úti- MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 1991 21 Sigurður Gunnarsson „ Auðlindaskatt má aldrei upp taka. Hann er ranglátur, m.a. fyrir þá sök, að heiðarlegir menn gætu alfarið úti- lokast frá útgerð vegna kaupa ófyrirleitinna manna og jafnvel út- lendinga — (í gegn um íslenska leppa) á þeim kvóta sem til útdeiling- ar væri.“ lokað. Það væri að fara öfugt að ef slíku gjaldi væri nú komið á. Á öllu landinu eru örfá vel stæð útgerðarfyrirtæki. Önnur eru í sæmilegu lagi og geta með góðum vilja bjargað sér í vel stæð fyrir- tæki fái þau til þess frið og sann- gjarna meðhöndlun af hálfu stjórn- valda. Fram að þessu hefur útgerð og vinnslu verið ótæpilega haldið í skefjum bæði með vafasamri gengisskráningu og enn vafasam- ari vaxtapólítík. Fyrir hendi þurfa að vera þær aðstæður, að reka megi framleiðsluna á heilbrigðan hátt. Þá skapast möguleikar fyrir þá verr stæðu, að sameinast og hagræða í rekstri, þannig að við- komandi fyrirtæki séu útboðshæf á almennum hlutabréfamarkaði og að sparifjáreigendur geti átt góða hagnaðarvon í hlutabréfakaupum í útgerðar- og fiskvinnslufyrirtækj- um. Til að svo megi verða þarf að sleppa öllum nýjum sköttum svo ekki sé meira sagt. Það er til ævar- andi hneisu hvernig hefur verið að sjávarframleiðslunni staðið, að ekki skuli vera nema örfá fyrirtæki í greininni, sem njóta álits á hluta- bréfamarkaði. Á sama tíma og aðrar þjóðir styrkja sinn sjávarútveg er með öllu útilokað að eyðileggja sam- keppnishæfni íslenskrar sjávar- vöruframleiðslu á erlendum mörk- uðum. Aukin samkeppnisaðstöð- una, sem myndi þýða minni fram- leiðni, ef illa færi og um leið lak- ari lífskjör í landinu. Sú tíð er ekki í sjónmáli næstu ár, að veiðileyfagjald verði með réttu upp tekið. Hitt er annað mál hvað gerðist ef sjávarútvegsfyrir- tækin í landinu væru komin í þá stöðu að vera almennt fullgild á hlutabréfamarkaði og fýsilegur kostur að fjárfesta í. Auðlindaskatt má aldrei upp taka. Hann er ranglátur, m.a. fyrir þá sök, að heiðarlegir menn gætu alfarið útilokast frá útgerð vegna kaupa ófyrirleitinna manna og jafnvel útlendinga — (í gegn um íslenska leppa) á þeim kvóta sem til útdeilingar væri. Þannig gæti byggðin í landinu riðlast og farið að einhveiju eða verulegu leyti í eyði, til skammar og skaða fyrir allt þjóðfélagið. Er ráð að afnema vísitölu- bindingu fjárskuldbindinga? eftir Björn Matthíasson Nýleg vaxtahækkun bankanna hef- ur aftur vakið upp þá spurningu ann- ars vegar, hvort vísitölubinding fjár- skuldbindinga eigi enn einhvem rétt á sér og hins vegar, hvort síðustu vaxtahækkanir hafí á einhvern hátt verið réttlætanlegar. Til þess að menn geti gert sér grein fyrir, hvernig vextir ákvarðast, þarf helst að skipta þeim í þijá þætti. í fyrsta lagi eru það grunnvextir sem er sú þóknun sem lánveitandi fær og skuldari borgar fyrir notkun á lánsfé, án tillits til verðbólgu eða áhættu. Þetta væru þeir vextir sem gulltrygg- ur skuldari (t.d. ríkissjóður) greiðir við skilyrði 0% verðbólgu. Annan þátt- inn getum við kallað verðbólgubót en það er sá þáttur sem skuldari greið- ir og lánveitandi fær fyrir það að verð- lag hækkar á lánstímanum og rýrir þar með kaupmátt upphaflega lánsfj- árins. Á vísitölutryggðum lánum er þessi þáttur reiknaður með lánskjara- vísitölu, en á óverðtryggðum lánum er það algengast að lánveitandi reyni að geta sér til um þann vaxtafót sem hann verður að krefjast til að hafa vaxtatekjur og höfuðstólsuppbót a.m.k. til jafns við það sem hann hef- ur fengið með vísitölutryggingu. Þriðji og síðasti þátturinn er e.t.v. sá mikil- vægasti fyrir þessa umræðu, en það er sjálf áhættuþóknunin. Henni má skipta í tvennt. Annars vegar þóknun til lánveitanda fyrir áhættu af lántak- anum. Hjá tryggum lántaka væri sú þóknun lítil en hún yxi eftir því sem áhættan af lántakandanum yrði meiri. Hins vegar er það þóknun fyrir þá áhættu að verðbólguforsendur þær sem áætlaðar eru á bak við annan þáttinn hér að ofan, verðbólgubótina, kunni að bregðast. Ef lánveitandi hef- ur t.d. áætlað verðbólgu 10%, en hún verður í raun 13%, vill hann tryggja sig með áhættuþóknun til að hann tapi ekki á að hafa vanmetið verðbólg- una. Vekja ber athygli á að á vísitölu- láni er þessi áhætta engin fyrir lán- veitanda, þar sem vísitölubindingin veltir allri ábyrgðinni yfir á lántaka. Þetta er einmitt það sem bankarnir telja sig vera að gera, þ.e. þeir hafí vanmetið verðbólguna á undanförnum mánuðum, hækki nú vextina til að bæta fyrir þetta vanmat á liðinni tíð, auk þess sem þeir telja sig líklega sjá meiri verðbólgu framundan og vilja meiri verðbólgu framundan og vilja tryggja sig gagnvart henni. M.ö.o., þeir eru að láta greiða sér áhættuþátt vaxta bæði fyrir fortíð og framtíð. Þetta getur vel skýrt óánægju for- sætisráðherra, sem telur þessa vaxta- hækkun allt of mikla við núverandi verðlagsaðstæður, en hann tekur sjálfsagt mið af verðbólguferli nútíðar og náinnar framtíðar eingöngu. Öll þessi umræða tvinnast inn í þann vanda sem bankarnir standa frammi fyrir að þeim er gert að lána án vísitölubindingar sé lánstíminn skemmri en þijú ár, en á móti bjóða þeir innlán sem eru vísitölubundin og samt til mun skemmri tíma. Þetta beinir athyglinni að því hvort það hafi verið viturleg ákvörðun á sínum tíma að setja vísitölubindingunni þess- ar þriggja ára skorður. Fyrrverandi ríkistjórn setti þessi tímamörk af því að innan hennar var mikil andstaða gegn vísitölubindingunni, og taldi hún, að með því að banna vísitölubind- ingu lána til skemmri tíma en þriggja ára gæti hún stuðlað að lægri vaxta- kostnaði fyrir lántaka. Mér sýnist að á bak við þetta vísitölubann leynist sú von að með banninu geti lántakar snúið aftur til þeira „gömlu góðu daga“ þegar vextir voru lágir, verð- bólga hærri en vöxtunum nam og lán- takar gætu hagnast á verðbólgunni. Hins vegar er þess ekki að vænta að vaxtakostnaður lækki við slíkt bann og er ástæðuna að finna í ofan- greindri þrískiptingu vaxtanna. Overðtryggðir vextir verða nefnilega ávallt að innihalda þátt sem tryggir lántaka fyrir meiri verðbólgu en hann bjóst við í upphafi lánstímans. Því eru óverðtryggðir vextir oftast nokkuð hærri en verðtryggðir vextir, þótt það kunni að snúast við á þeim tímum þegar verðbólga fer fram úr vænting- um. Þann 8. ágúst birtist einmitt ág- ætt línurit í grein hér í blaðinu eftir Tómas Hansson hagfræðing um vexti sem sýndi að óverðtryggðir vextir liggja nær alltaf vel yfir verðtryggðum vöxtum. Af þessu verður að draga þá álykt- un að fyrrverandi ríkisstjórn hafi tek- ið ranga ákvörðun, er hún reyndi að takmarka vísitölutiyggingu við lán til lengri tíma en þriggja ára. Ávkörðun- in hækkaði vaxtakostnað lántaka, ekki öfugt, auk þess sem hún jók á misvægisáhættu banka milli eigna þeirra og skulda. Sú misvægisáhætta kostar bankana fé, sem þeir til lengd- ar lætur munu velta yfir á sparifjár- Björn Matthíasson „Það er ekki eins mikið töfrabragð og margir kunna að halda að reyna að strika yfir vís- itölubindinguna og af- nema hana með vald- boði.“ eigendur og lántaka með einhvetju móti. Sterk rök hníga því að þeirri niðurstöðu að þetta þriggja ára bann beri að afnema eða stytta verulega. Hví vísitölubinding? Ég er oft spurður að því af hveiju við Islendingar ættum að vera að halda í vísitölubindingu fjárskuldbind- inga þegar nágrannaþjóðir virðast komast af án hennar að mestu. Sá misskilningur virðist útbreiddur að erlendis sé vísitölubinding fjárskuld- bindinga bönnuð. Sú er ekki raunin. (Finnland er undantekning.) Yfirleitt er reglan sú í flestum þróuðum mak- aðsríkjum að hvaða tveir aðilar sem er geti gert með sér lánssamning þar sem kjörin eru bundin vísitölu eða ákveðnum verðfæti, svo sem gengi eða gullverði. Mjög algengt er að binda vexti ákveðnum, viðurkenndum vaxtafæti. Svokallaðir LIBOR vextir eru þekkt fyrirbrigði, en það eru út- lánsvextir milli banka í London (Lon- don Interbank Offered Rate), og er nokkuð stór hluti af erlendum skuld- um ríkissjóðs einmitt bundin LIBOR vöxtum. Þegar LIBOR vextir eru skoðaðir yfir lengri tíma, kemur fljótt í ljós að þeir liggja vel yfir verðbólgu og fylgja henni upp og niður, þótt þeir geri það ekki endilega frá mánuði til mánaðar. Þeir hafa tilhneigingu til að hækka strax þegar verðbólgublikur eru á lofti og taka þannig mið af framtíð, gagn- stætt lánskjaravísitölu okkar sem tek- ur mið af fortíð eingöngu. í raun eru LIBOR vextir eins konar vísitöiu- trygging, þar sem lánveitandi er nokk- uð tryggur fyrir því að slíkir vextir færi honum grunnvexti og verðbólgu- bót. Slíkir vextir eru oftast endurskoð- aðir á þriggja til sex mánaða fresti, þannig að vaxtakostnaður lántaka er mjög breytilegur eftir verðbólguað- stæðum hveiju sinni. Aðrir slíkir við- miðunarvextir eru líka fyrir hendi og mynda þeir grundvöll að fjármagns- mörkuðum einstakra landa, t.d. Min- imum Lending Rate í Bretlandi eða Prime Rate í Bandaríkjunum. Líkt og LIBOR hækka þeir. og lækka mjög í takt við verðbólgu. Hér geta allir séð að í LIBOR vöxt- unum er á ferðinni einskonar ígildi vísitölutryggingar, þannig að verð- trygging fjárskuldbindinga er í raun miklu útbreiddari erlendis en í fyrst er talið. Erlendir markaðir bjóða einn- ig upp á fasta vexti til langs tíma, en sá lánamarkaður er yfirleitt miklu minni en markaður fyrir lán á breyti- legum vöxtum, auk þess sem fastir vextir eru yfirleitt hærri en breytileg- ir vextir á hveijum tíma. Þetta er rætt hér í þeim tilgangi að sýna fram á að það er ekki eins mikið töfrabragð og margir kunna að halda að reyna að strika yfir vísitölu- bindinguna og afnema hana með vald- boði. Slíkt framkallar ekki endilega nýjan og betri fjármagnsmat'kað. Besta ráðið til að afnema vísitölubind- ingu er að halda verðbólgu í lágmarki yfir langan tíma, því þá má e.t.v. búast við að eftirspurn eftir vísitölu- bindingu geti hjaðnað af sjálfu sér án valdboða ofan frá. Væri þá hægt að ætla að fjármagnsmarkaður Is- lands mundi leita í sama far og erlend- ir fjármagnsmarkaðir, mynda sér nýj- ar venjur með tímanum og nýjar vaxtaviðmiðanir sem mundu koma í staðinn fyrir vísitölukjörin. Höfuntiur er hagfræðingur starfandi í fjármálaráduneytinu. Ný þjóðargjöf: Fiskimiðin eftir Einar Stefánsson Margir muna eftir þjóðargjöfínni 1974, sem þjóðin gaf landinu og sauðkindin át. Nú er komin til ný og veglegri þjóðargjöf: Þjóðin ætlar að gefa nokkrum góðum mönnum sína helstu auðlind, fiskimiðin. Hugmyndin- er að gefa þessum fáu einstaklingum sameiginleg auðæfi þjóðarinnar, svo sumir þeirra geti síðan selt þau gegn greiðslu til annarra útgerðarmanna, sem nýta fiskimiðin. Sannanlega er réttur til að veiða fisk í íslenskri lögsögu verðmætur og gengur þessi réttur kaupum og sölum fyrir talsvert fé. Það virðast allir mega selja þennan rétt nema eigendur hans, þjóðin öll. Ríkissjóður er sameiginlegur sjóður þjóðarinnar Sú hugmynd hefur sést á prenti, að betra sé að útgerðarmenn fái sölu- hagnað fiskimiðanna en þjóðin, vegna þess -að þjóðin yrði að setja sinn pen- ing í ríkissjóð og sú botnlausa hít fari svo illa með fé að því sé betur kastað á glæ. Vissulega skyldi var- ast, að veiðileyfagjald verði til þess að auka umsvif ríkissjóð, en bein leið til þess er að Iækka skatta á almenn- ing sem nemur tekjum af veiðileyfa- sölu. Það er alls ekki fráleitt miðað við núverandi markaðsverð á veiði- leyfum, að það mætti draga úr eða leggja af tekjuskatt einstaklinga. Einu sinni höfðu núverandi stjórnarflokkar áhuga á því að Ieggja niður tekju- skatt til ríkisins. Annar möguleiki er að nota tekjurnar til að greiða niður erlendar skuldir þjóðarinnar. Kvóti upp á hlut Ein rök kvótavarnarliðsins hafa verið þau, að (vondir) peningamenn, og þeir sem hafa aðgang hafa að fé sjóðakerfísins, muni kaupa upp öll fiskimiðin í krafti fjármagns. Þessi hætta er hugsanleg ef veiðileyfin eru greidd fyrirfram. Hins vegar liggur beint við að selja veiðileyfin á þeim kjörum að kaupandi greiði tiltekna upphæð á hvert veitt kílógramm af fiski og greiði það við löndun eða sölu á fiskmarkaði. Þannig þyrfti út- gerðin ekki að fjármagna veiðileyfa- kaupin, heldur greiddi hún eigendum Einar Stefánsson fiskimiðanna hlut eftir á. Rekstraraf- koman myndi ákveða hversu háa veiðileyfisleigu útgerðin gæti borgað, ekki aðgangur að fjármagni. Markaðskerfið eða sósíalismi Eitt grundvallaratriði markaðskerf- is er, að verðmæti, hvort sem eru vörur, þjónusta eða réttindi, séu seld á markaðsverði. Það truflar markað- skerfið ef ríkið (eða aðrir) koma því tit leiðar í skjóli valds eða einokunar að hlutir séu seldir á uppsprengdu verði eða langt undir markaðsverði. Það er allsendis óskiljanlegt hvernig það að gefa fiskimið getur kallast markaðshyggja. Sömuleiðis er hryggi- legt að þeir talsmenn markaðshyggju, sem hafa mælt með sölu veiðileyfa á markaðsverði hafa mátt sitja undir óréttmætum ásökunum um sósíal- isma. Reyndar er gjafakvótakerfið þess eðlis að það líkist hvorki markaðs- kerfi né sósíalisma. Hins vegar er næsta ótrúlegt að hve mörgu leyti gjafakvótakerfið líkist lénsskipulagi miðalda. Konungar miðalda úthlutuðu ókeypis til vildarmanna sinna þeim auðæfum sem þá voru mest, þ.e. land- búnaðarhéruðunum. Lénsherrarnir nýttu síðan lendurnar með tilstilli leig- uliða. Úthlutun bróðurparts okkar auðæfa, fiskimiðanna, til tiltölulega fámenns hóps einstaklinga er alveg sambærileg og ekkert hindrar að þau gangi í arf rétt eins og lénin á miðöld- um. Hagur og siður Margir fræðimenn hafa rökstutt að sala eða leiga veiðileyfa stuðli að hraðri hagræðingu í sjávarútvegi og útgerðin geti lagað sig að slíku kerfi á 5-10 árum. Vissulega er deilt um þessi atriði og ekki á valdi leikmanns að leggja dóm á hin efnahagslegu atriði. Hitt getur hver leikmaður séð, að það er siðlaust að gefa fáeinum einstaklingum þá auðlind, sem ræður mestu um hag okkar, barna okkar og komandi kynslóða. liöfundur er prófessor við Háskóla Islands. Ilöfundur er trillukarl á Húsavík.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.