Morgunblaðið - 01.12.1991, Qupperneq 10

MQRGUNBLAÐIÐ SUNNUPAGUR 1. DESEMBER 1991
£0
ATVINNULÍFIÐ Á HVERFANDA HVELI
# # #
eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur.
Teikning; Andrés Magnússon.
í ÖLLU „fiskleysinu” við íslands-
strendur eru á sömu miðum til
staðar fiskistofnar, sem til þessa
hafa lítt verið rannsakaðir og
þaðan af síður nýttir. Eins og
alkunna er, hefur á siðustu árum
dregið úr sókn í „hefðbundnar”
fisktegundir okkar eins og þorsk,
ýsu, karfa, lúðu og grálúðu og
fleiri tegundir og hafa ýmsar
leiðir verið ræddar, nú í aflasam-
drætti og minnkandi þjóðartekj-
um. Hin allra síðustu ár hefur
athygli manna beinst í æ ríkara
mæli að djúpsjávarfiskum með
nýtingu þeirra í huga enda þarf
djúpslóð ekki lengur að vera fyr-
irstaða þar sem að allri veiði-
tækni hefur fleygt mikið fram.
Við eigum til ýmsa fiski-
stofna í hafinu sem eru
ýmist vannýttir eða
ekkert nýttir,” segir dr.
Jakob Magnússon,
fiskifræðingur og aðstoðarforstjóri
Hafrannsóknastofnunar, og hann
nefnir einkanlega fjórar tegundir,
sem íslendingar ættu að gefa meiri
gaum. Það eru langhalar, gulllax,
búrfiskur og litli karfi, en auk þess
segir hann að fjöldi annarra teg-
unda séu lítt nýttar, svo sem alls
kyns háffiskar, sem einnig finnast
á djúpslóð og tindabikkja. Hann
nefnir einnig hryggleysingja ýmis
konar, svo sem ígulker, en rann-
sóknir hafa sýnt að kostnaðurinn
við öflun þeirra og markaðssetningu
virðist vera það mikill að ekki sé
ennþá fýsilegt að nytja þá, en besta
verðið fæst ef þau eru flutt lifandi
út í skelinni. Svipaða sögu má segja
um krækling.
„Það er hægt að nýta flest sjávar-
fang í dag á einn eða annan hátt.
Spurningin held ég að sé öðrum
fremur hvernig best til þess að
koma því í verð. Hingað til hefur
ekki „þótt taka því” að hirða þessar
aukategundir, en með minnkandi
bolfiskafla hefur orðið vart nokk-
urrar hugarfarsbreytingar. Mark-
aðir eru sjálfsagt fyrir hendi, en
það þarf að leita þá uppi. Og óneit-
anlega spyr sá sem ekki veit, af
hverju skyldum við ekki gera út á
„allar” okkar auðlindir, sérstaklega
nú þegar þrengir að þjóðarbúinu?
Þessar tegundir gætu hæglega
orðið búbót fyrir okkur ef við bara
veittum þeim aukna athygli. Rann-
sóknir og tilraunaveiðar verða þó
alltaf að vera fyrsta_ skrefið í þá
átt,” segir Jakob. „Ég vil sjá að
farið verði út í umtalsverðar til-
raunaveiðar og rannsóknir á þess-
um tegundum, en Hafrannsókna-
stofnun hefur ein og sér ekki fjár-
hagslegt bolmagn til að standa
undir þeim. Ef áhugi virðist vera
til að sinna þessu að einhveiju
marki, þarf að koma til utanaðkom-
andi aðstoð, til dæmis frá útgerðar-
aðilum því í slíkar tilraunaveiðar
þarf vel búin skip,” segir Jakob og
bætir við að sjálfur hafi hann
smakkað á mörgum þessum fisk-
tegundum og þætti honum þær hið
mesta lostæti.
Jakob segist persónulega vera á
móti því að stofnunin sé kostuð alf-
arið af sjávarútveginum. Hafrann-
sóknastofnun eigi að vera óháð
stofnun, kostuð af ríkinu. „Hitt er
svo annað mál að þegar upp koma
sérverkefni á borð við þau t.d. að
kanna vannýttar fisktegundir, tel
ég að sjávarútvegurinn eigi að
standa undir þeim að mestum hluta
þar sem slíkar rannsóknir eru bein-
ir hagsmunir útvegsins. Og við
myndum fagna því mjög ef útvegur-
inn myndi kosta ákveðin verkefni
og teldum það í raun mjög eðli-
legt,” segir Jakob.
Langhalar
Langhalar eru af ættbálki þorsk-
fiska. Þeir hafa flestir snubbótt
höfuð og eru mjög undirmynntir.
Bolurinn er yfirleitt stuttur og hár,
en stirtlan er dregin út í langan
hala án sporðu^ga. Af þeim er mik-
ill fjöldi tegunda. Þær fínnast víðar
um höf og hafa mikla útbreiðslu,
bæði hvað svæði og dýpi snertir.
Meðal þeirra fiska sem dýpst hafa
fundist, eru langhalar. Hér við land
hafa verið skráðar fimm tegundir
af langhalaætt, þar af eru aðeins
tvær sem þýðingu hafa fyrir fisk-
veiðar á okkar hafsvæðum, slétti
langhali og snarpi langhali. Lang-
halar hafa ýmis sérkenni fiska sem
lifa á miklu dýpi, t.d. stór augu.
Þeir hafa vel þroskaðan sundmaga
og geta þeir framleitt hljóð með
honum. Auk þess hafa margar teg-
undanna sérstök ljóstæki á kviðun-
um. Talið er að þessi ljóstæki og
hæfileikinn til að framleiða hljóð
séu til að auðvelda kynjunum til
að finna hvort annað og til að halda
hópnum saman. Þótt langhalar séu
fyrst og fremst botnlægar tegundir,
þá munu þeir oft og tíðum fara
nokkuð upp í sjó, t.d. eftir fæðu sem
er iðulega ýmsar svifdýrategundir
og dýr sem eru nálægt og á botni.
Fjöldi fisktegunda
er í sjónum um-
hverfis ísland sem
ýmist eru vannýttar
eða ekkert nýttar.
Aðallega eru fjórar
tegundir nefndartil
sögunnar, langhali,
gulllax, búrfiskur og
litli karfi, sem hugs-
anleg búbót fyrir
þjóðarbúið. Ekki er
þó hægtaðfullyrða
um hvenær árs sé
best að veiða þess-
artegundireða í hve
miklu magni nema
að undangengnum
tilraunaveiðum á
stofnum þessum.
Slétti langhali
Slétti langhali finnst allt frá ír-
landi norður með ströndum Noregs,
við Island, Suður- og Vestur-Græn-
land, meðfram Labrador og Ný-
fundnalandi, allt suður undir Nýja
England. Um er að ræða dæmigerð-
an djúpfisk, sem sjaldan finnst á
grunnslóðum. Hér við land er hann
ekki algengur í afla fyrr en komið
er niður fyrir 500 metra dýpi. Al-
gengastur er hann þó á meira en
600 metra dýpi, og dæmi eru til
þess að hann hafi veiðst á meira
en 2.000 metra dýpi á öðrum haf-
svæðum. Slétti langhali er algeng-
astur hér við land í landgrunnskönt-
unum frá SA- til V-lands og fæst
oft á djúpslóð með karfa.
Snarpi langhali
Snarpa langhala svipar mjög til
slétta langhalans, en nó eru nokkur
atriði, sem eru verulega frábrugðin.
Snjáldrið er meira framdregið á
snarpa langhala en á slétta lang-
hala og myndar hvassa brún, sem
liggur eftir höfðinu alla leið aftur
á tálknalok. Hreistrið er mun gróf-
gerðara með broddi sem veit aftur
og situr fastar en á slétthala, sem
oft er verulega afhreystraður þegar
hann kemur upp í vörpunni. Lifnað-
arhættir eru ennfremur með nokk-
uð öðrum hætti. Þannig er út-
breiðslusvæði hans norðlægara en
slétta langhalans. Mest virðist vera
um hann í dýpinu út af Víkurál og
vestureftir og í kantinum á_
Dohnrbanka. Hann er einnig al-
gengur á djúpslóð úti fyrir Vest-