Morgunblaðið - 12.12.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 1991
Margfróður og' málhagur
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Eyjólfur Guðmundsson á
Hvoli: MINNINGAR ÚR MÝR-
DAL. II. 184 bls. Örn og Örlyg-ur
hf. 1991.
Eyjóífur Guðmundsson á Hvoli
þá minnisstæða viðurkenning af
Halldóri Laxness sem útnefndi fyrir
sitt leyti Pabba og mömmu bók
ársins 1944. Þá voru sviptingar í
pólitík og menntalífí og margur
ranglega lofaður eða lastaður. En
Eyjólfur stóð fyrir utan og ofan
allt slíkt. Og útþrykkilega reis hann
undir lofinu. Ætli megi ekki segja
að hann hafí verið fæddur rithöf-
undur? Minningar úr Mýrdal sanna
það enn og aftur.
Að dómi undirritaðs er þetta afar
skemmtileg bók. Þótt hún heiti
Minningar er þetta í raun hluti
sjálfsævisögu; hefstþegar höfundur
er orðinn kennari í Mýrdal, kom-
ungur, og lýkur þegar hann kvæn-
ist og setur saman bú, rösklega
þrítugur. En auk kennslunnar má
segja að Eyjólfur hafí verið allt í
öllu í sveit sinni. Það voru einkum
félagsmálin sem hann lét til sín
taka. En um þetta leyti var að
vakna félagsmálaáhugi í sveitum.
Vegna kennslustarfanna hafði Ey-
jólfur lítið eitt rýmri fjárráð en jafn-
aldrar hans og gat því verið útslátt-
arsamari. Hann hafði yndi af að
ferðast, var í raun á stöðugum þeyt-
ingi. Hann sinnti mörgu samtímis,
dreifði kröftunum; var lengi vel
óráðinn hvaða stefnu skyldi taka á
framtíðina, óaði við að hefja búskap
en fann sér þá ekki heldur annan
útveg sem hann taldi sér mundu
henta til frambúðar. Eitt sinn fór
hann til Reykjavíkur og keypti sér
þar nokkra enskutíma í þeim vænd-
um að flytjast til Vesturheims. Úr
því varð þó ekki. Hann stundaði
sjóinn. Og hann greip í verslunar-
störf en staðnæmdist í hvorugu.
Félagsmálaafskiptin öfluðu honum
ekki eintómra vinsælda. Þannig liðu
árin. Og grónir bændur tóku að líta
á hann sem hálfgerðan ráðleys-
ingja; undruðust hví hann fengi sér
ekki konu og færi að búa. Því nóg
voru konuefnin í nágrenninu. Og
jarðarpart til að hokra á var líka
hægt að útvega.
Lengi vel lét Eyjólfur sveim þenn-
an sem vind um eyru þjóta. Svo fór
þó að lokum að hann setti saman
bú. En þá vantaði bústýruna. Þeim
málum varð að kippa í liðinn ef
búskapurinn átti að rísa undir nafni.
Vafalaust hefur þá einhveijum
sýnst hann leita langt yfir skammt.
Svo vildi til að systir hans var úti
í Edinborg í Skotlandi. Ungar stúlk-
ur sóttu þangað til húsmæðranáms
um þær mundir. Eýjólfur skrifaði
nú systur sinni og spurði hana hvort
hún gæti ekki útvegað sér bústýru
úr hópi þessara íslensku stúlkna!
Og stúlkan kom. Og þau urðu bóndi
og húsfreyja. Og lýkur svo sögu
þessari eins og segir í þjóðsögunum.
Eyjólfur rekur þessa sögu sína
með dálitlum undirhúmor en sýnu
meiri hreinskilni. Sjálfsmynd hans
er skýr; hann hefur snemma gert
sér ljóst hver hann var, hvaða eðlis-
kostum hann var búinn og hvernig
hann gæti best nýtt hæfileika sína
í umhverfi sem bauð ekki upp á
mörg úrræði.
Hvergi skýtur hann sér undan
að segja skoðun sína á mönnum og
málefnum. Mannlýsingar hans eru
greinagóðar og skorinorðar. Glögg-
lega lýsir hann t.d. bræðrunum,
Gunnari og Boga Ólafssonum. Þeir
voru þá ungir verslunarmenn í Vík-
urkauptúni.
Flestum betur lýsir Eyjólfur
óþreyju þeirri sem því fylgir að
vera ungur og fijáls. Hann segir
ekki aðeins frá fólki og atburðum.
Hann endurvekur líka stemmning-
una, andblæinn. Trútt hefur minni
hans verið; frásagnargáfan óbrigð-
ul. Þess vegna tekst honum svo listi-
CMD
Góð vörumerki.
- ótrúlegt verð.
SWTSVCAR
(51RPON
KAUPSTADUR
ÍMJÓDD
Eyjólfur Guðmundsson
lega sem raun ber vitni að endur-
skapa söguefnið, gera það náið og
lifandi.
Árin fyrir og eftir aldamótin síð-
ustu eru að sjálfsögðu orðin hálf-
gerð fornöld fyrir sjónum okkar sem
nú lifum. En fyrir þálifandi ungkyn-
slóð var þetta ótvírætt breytinga-
skeið. Kynslóð Eyjólfs var leitandi;
átti um fleiri kosti að velja en bú-
hokur í sveit og þráði eitthvað nýtt
og betra. Fögnuður þessa unga
fólks, afkomenda karla og kerlinga
sem urðu að sitja á sömu þúfunni
alla sína tíð, braust því eðlilega út
í ferðagleði eins og þeirri sem Eyj-
ólfur lýsir svo prýðilega í þessum
endurminningum sínum.
Stíll Eyjólfs er vandaður og mál-
farið Ijölskrúðugt. í texta hans
bregður fyrir íjölda orða og orðtaka
sem vart heyrast lengur. Einskorð-
ast það síður en svo við gamalt
»sveitamál«. Eyjólfur gat tjáð hug
sinn um hvað sem var, dagleg störf
jafnt sem viðkvæmustu málefni í
samskiptum manna. Tilgerðar verð-
ur hvergi vart. Þvert á móti skrifar
Eyjólfur á lifandi máli síns tíma;
nema hvað hann hefur auðvitað
lagað sig að hreintungustefnu þeirri
sem svo sjálfsögð þótti á aldar-
morgni og lengi síðan.
Eyjólfur var orðinn gamall þegar
hann færði í letur þessar minningar
sínar. Og þá voru lífshættir vitan-
lega breyttir og málfarið þar með.
Það hefur hann gert sér ljóst. En
hann hefur jafnframt skilið að
gamla tímanum yrði ekki rétt lýst
nema með sínu málfari.
Um útgáfu þessa er margt gott
að segja nema hvað eitthvað hefur
fallið niður á milli bls. 61 og 62,
þar hlýtur eitthvað að vanta í text-
ann.
Ekki tíðkast lengur að útnefna
bók ársins. Væri það gert kæmi
þessi ekkert síður til álita en sú sem
forðum vakti athygli á þessum
mýrdælska bónda og barnakenn-
ara.
Konumar þeirra
Békmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Betri helmingurinn 3. bindi.
Viðtöl við Ólöfu Stellu
Guðmundsdóttur, Sigríði
Guðmundu Brynjólfsdóttur,
Ástríði Andersen og Jónu Dóru
Karlsdóttur. Ritstjóri Jón Daní-
elsson. Útg. Skjaldborg hf. 1991
Betri helmingurinn er viðtalsbók
við fimm eiginkonur þekktra
manna. „Þær hafa áhrif. Þær eru
sjaldan í fjölrniðlum. Þær hafa frá
ýmsu að segja“ segir á kápu bókar-
innar. Þetta er í þriðja skipti sem
Betri helmingurinn er í jólabóka-
flóði svo væntanlega hefur hann
fengið hljómgrunn hjá lesendum.
Það er ekki að sökum að spyija;
áhugi lesenda á að kynnast þó ekki
sé nema lauslega „konunni bak við
manninn“ er fyrir hendi hvað sem
öllu jafnrétti líður.
Sú sem er elst kvennanna er
fædd 1918 og sú yngsta 1956 og
því eru viðhorf, gildismat og áhuga-
mál nokkuð ólík. Þær eiga allar
sameiginlegt að vera miklar ijöl-
skyldukonur, koma fram sem sjálf-
stæðir einstaklingar, oft með einkar
afgerandi skoðanir og hafa sitt til
málanna að leggja. Sem er oft fróð-
legt aflestrar.
Það má finna að því að fyrst rit-
stjóri er skrifaður fyrir bókinni hefði
hann átt að samræma þessa kafla
langtum betur. Það er með öllu
óþarft að einn skrásetjari komi með
spumingar - sem oft hefði verið
óþarft og viðmælandi hefði getað
svarað með beinni ræðu - þegar
hinir gera það ekki. Sá kafli, þ.e.
eftir Ingibjörgu Daníelsdóttur um
Sigríði Brynjólfsdóttur er og lakari
vegna þess að málfar er ekki nægi-
lega vandað. Það er ekkert sniðugt
að ætla að láta persónueinkenni
halda sér ef það vakir fyrir ef þau
felast einkum í að nota blótsyrði.
Talmál af slíku tagi á ekki heima
í þessari bók og gerir óleik þessari
ágfetu og áhugaverðu konu. Inn-
skot skrásetjára eru á stundum al-
gerlega óþörf og vinna beinlínis
gegn efninu. Það á til dæmis við í
kaflanum um Jónu Dóru Karlsdótt-
ur (t.d. bls. 277).
En allir kaflarnir hafa eitthvað
sér til ágætis. Það er þó augljóslega
misjafnt hversu skrásetjarar hafa
náð miklum tökum á viðfangsefn-
inu. Kafli Jóns Daníelssonar um
Ólöfu Stellu Guðmundsdóttur, konu
Róberts Arnfinnssonar, er kraft-
mikill og gætir skemmtilegrar
kímni og greinilegt að Ólöf Stella
tekur sig bara rétt mátulega hátíð-
lega. Sem er ósköp frískandi.
Kaflinn um Ástríði Andersen eftir
sama höfund er á hinn bóginn mun
léttvægari. Þar hefði verið meira
gaman að fá að heyra meira um
glímu Ástríðar við listagyðjuna og
minni lýsingar á veisluhöldum. Sem
er líka andkannalegt þar sem höf-
undur lætur viðmælanda segja á
einum stað að vinna í utanríkisþjón-
ustunni felist einkum í að sækja
kokkteilboð og lifa í vellystingum
en sannleikurinn sé sá að þetta sé
heilmikil vinna og ekki síður fullt
starf fyrir konuna en manninn. Þó
ýmsar góðar frásagnir í þessum
kafla gefi skemmtilega og líflega
mynd af Ástríði og sýni á henni
fleiri hliðar var mér þó ekki alls
kostar ljóst hvað sendiherrafrú tek-
ur sér fyrir hendur annað en að
sækja veislur og velgerðarbasari -
svo fremi sem hún hafí ekki eitt-
hvert sérstakt áhugamál eins og
Ástríður.
Áður hefur verið minnst á kafl-
ann um Sigríði Brynjólfsdóttur sem
geldur hroðvirkni skrásetjara því
þar er greinilega á ferð skemmtileg
kona. Kristján Björnsson skrifar
vandaðan og virðulegan kafla um
Matthildi Jónsdóttur, konu Bolla
Gústavssonar. Önundur Björnsson
skrifar um Jónu Dóru Karlsdóttur,
konu Guðmundar Árna Stefánsson-
ar, bæjarstjóra. Líflegur kafli og
Jóna Dóra segir vel og hreinskilnis-
lega frá.
Það má alltaf velta fyrir sér
hvaða tilgangi svona stuttviðtöl
þjóna. Svala fróðleiks- og forvitnis-
þörf. Segja manni eitthvað gott og
viturlegt líka.
-----♦--------
Píanóbók
BÓKAÚTGÁFAN Setberg hefur
gefið út bókina: Söng- og píanó-
bók barnanna - ný bók með
nýjum söngvum. Árni Elfar út-
setti og valdi lögin.
í þessari bók eru tólf lög og er
bókin með hljómborði sem hægt
er að leika á. Lögin eru þessi: Afí
minn fór á honum Rauð, Sá ég
spóa, Það er leikur að læra, Bí,
bí og blaka, Heyrðu snöggvast
Snati minn, Hjólin á strætó snú-
ast, í Betlehem er barn oss fætt,
Vorvindar glaðir, I leikskólanum
er gaman, Siggi var úti með ærnar
í haga, Dansi dansi dúkkan mín,
í skóginum stóð kofí einn.