Morgunblaðið - 30.04.1992, Page 4

!
4 B ’ morgunblaðið VIÐSKIPTI/ATVINNULÍF fimmtudagur 30. apríl 1992
Mjólkursamsalan
Uppbygging stórveldis
í skjóli einkaleyfís
Eignir Mjólkursamsölunnar eru 3,3 milljarðar og fara vaxandi
eftir Ásdísi Höllu Bragadóttur
Morgunblaðið/Emilía
MJÓLKURSAMSALAIU —■ Deilur um starfsemi MS hafa risið hátt. Fyrirtækið hefur m.a.
verið gagnrýnt fyrir byggingu þessa húss sem sumir segja einn af orsakavöldum hærra mjólkurverðs hér en
í nágrannalöndunum. En aðrir segja lið í eðlilegri uppbyggingu fyrirtækis sem rekið hafí verið af skynsemi
og fyrirhyggju í áratugi.
MJÓLKURSAMSALAN skilaði
hagnaði upp á tæpar 60 milljónir
króna á sl. ári. MS er samvinnu-
fyrirtæki og hagnaður hefur
aldrei verið greiddur út í því.
Þrátt fyrir geysilega sterka eig-
infjárstöðu samsölunnar er
mjólkurverð hérlendis hærra en
í nágrannaríkjum okkar. Mjólk-
ursamsalan (MS) hefur á undan-
förnum árum byggt upp stór-
veldi með nýjum byggingum og
tækjabúnaði fyrir hundruð millj-
óna króna. Auk þess hefur MS
m.a. aukið hlut sinn í Osta- og
smjörsölunni sf. og einnig á fyrir-
tækið hlutabréf í Tollvöru-
geymslunni hf. Af samkeppnisað-
ilum er MS sökuð um að beita
óheiðarlegum og jafnvel ólögleg-
um vinnubrögðum í skjóli einka-
sölunnar, til að stunda sam-
keppni sem fyrirtækið á jafnvel
ekki að fá að taka þátt í. Aðrir
segja MS vel rekið fyrirtæki, sem
mæti aukinni samkeppni í sjón-
máli af forsjálni og skynsemi.
Sitt sýnist hveijum en það sem
flesta fýsir að vita er hver á
Mjólkursamsöluna og alla millj-
arða hennar?
Með mjólkursölulögunum frá
1934 fengu mjólkurbúin einkaleyfi
til að selja mjólk, ijóma og skyr
og afmörkuð voru sérstök verðjöfn-
unarsvæði sem mjólkurbúin áttu að
sinna. Tilgangurinn með lögunum
frá var m.a. að draga úr sölu- og
dreifingarkostnaði og tryggja neyt-
endum sem besta vöru og öryggi
gegn smitunarhættu með því að
gerilsneyða alla neyslumjólk.
í kjölfar mjólkursölulaganna var
Mjólkursamsalan stofnuð árið
1935. Stofnaðilar voru mjólkursam-
lögin á verðjöfnunarsvæði Reykja-
víkur og nágrennis. Samsalan er
því sölusamlag mjólkursamlaganna
á Suður- og Vesturlandi: Mjólkur-
bús Flóamanna, Mjólkursamlags
Kaupfélags Borgfirðinga, Mjólkur-
samlagsins í Búðardal, sem MS á
reyndar sjálft og rekur og Mjólkur-
samlags Kjalarnesþings, sem er
félag bænda sem framleiða mjólk
á Kjalamesi. Þeir senda MS mjólk-
ina beint en eru ekki sjálfir með
aðskilið eigið mjólkursamlag. Alls
standa um 1.000 bændur á Suður-
og Vesturlandi að_ rekstri þessara
mjólkursamlaga. Úr þeim hópi er
stjórn Mjólkursamsölunnar kosin;
Auk hefðbundinna mjólkurafurða
framleiðir MS mikið úrval af ís og
brauði.
Hlutafé í
Tollvörugeymslunni og
fleiri nýbyggingar á döfinni
Pjárhagslega staða Mjólkursam-
sölunnar er sterk og að sumra
mati jafnvel of sterk. Hagnaður af
starfseminni í fyrra voru tæpar 60
milljónir króna samanborið við
framreiknaðan tæplega 40 milljóna
hagnað árið 1990.
I árslok 1991 voru eignir MS
alls tæplega 3,3 milljarðar. Meðal
annars á MS eignarhluta í Osta-
og smjörsölunni upp á 35 milljónir
króna og hlut í Tollvörugeymslunni
fyrir um 1,3 milljónir. Skuldir fyrir-
tækisins voru í árslok 1991 um 900
milljónir. Eigið fé Mjólkursamsöl-
unnar er tæplega 2,4 milljarðar,
þ.a.l. er eiginfjárhlutfall rúm 70%
sem er betra en flest íslensk fyrir-
tæki geta státað af.
Mjólkursamsalan flutti starfsemi
sína ,í nýtt húsnæði á Bitruhálsi
árið 1986 sem hafði þá verið 5 ár
í byggingu. Kostnaður við bygging-
una og nýjan tækjabúnað þar mun
hafa verið alls um 800 milljónir
króna á núvirði.
í lok sl. árs flutti Brauðgerð
Mjólkursamsölunnar frá Skipholti í
nýtt húsnæði að Lynghálsi sem
keypt var af Búnaðarbanka íslands.
Auk þess var keyptur nýr tækja-
búnaður fyrir Brauðgerðina sem
rekin hefur verið frá árinu 1946.
Alls mun kostnaður við hið nýja
húsnæði vera um 300 milljónir.
Mjólkursamsalan hyggst ekki
láta staðar numið heldur er ætlunin
að byggja við húsnæðið á Bitru-
hálsi nýja aðstöðu fyrir MS ísgerð-
ina.
í harðri samkeppni við
einkarekin fyrirtæki
Mjólkursamsalan stendur í harðri
samkeppni við einkarekin fyrirtæki
víðsvegar um landið og beitir að
mati samkeppnisaðila óeðlilegum
vinnubrögðum til að markaðssetja
sína vöru, ekki síst í ljósi þess að
fyrirtækið hefur einkaleyfi á mjólk-
urframleiðslu, sölu og dreifíngu
hennar á Suður- og Vesturlandi.
Svo virðist sem MS leggi æ meiri
áherslu á aðra þætti en beina mjólk-
urframleiðslu. Starfsmönnum i
mjólkurvinnslunni hefur fækkað á
undanförnum árum og stafar það
m.a. af æ fullkomnari tækjabúnaði.
Árið 1988 voru þeir 156 en á síðast-
liðnu ári voru þeir orðnir 134. Þró-
unin í starfsmannafjölda ís- og
brauðgerðar er hins vegar öfug. Á
þessu fjögurra ára tímabili ljölgaði
starfsmönnun ísgerðarinnar úr 31
í 37 og brauðgerðarinnar úr 42 í
51. Hvort fyrirtækið um sig veltir
um 300-400 milljónum króna á ári.
Þegar litið er á þessa þróun virðist
sem MS sé að auka umfang þeirra
þátta starfsemi sinnar sem eru í
beinni samkeppni við einkarekin
fyrirtæki.
Þetta er í samræmi við þá ímynd
sem fyrirtækið hefur fengið á sig
í fjölmiðlum að undanförnu. Talað
er um að verð á ýmsum afurðum
sé fyrirtækisins ekki raunhæft held-
ur sé það selt undir framleiðslu-
kostnaði til að standa betur að vígi
gagnvart öðrum framleiðendum. í
skjóli þess veldis sem fyrirtækið
hafi byggt upp fyrir tilstuðlan eink-
aleyfis og niðurgreiðslna geti það
auðveldlega gert keppinautum erf-
itt fyrir og jafnvel komið í veg fyr-
ir áframhaldandi starfsemi þeirra.
Þórður Ásgeirsson framkvæmda-
stjóri Baulu hf. sem er í samkeppni
við Mjólkursamsöluna segir það
sjálfsagða kröfu að fyrirtæki sem
er með ríkisstyrkta einokun sé ekki
heimilt að vera í samkeppni með
aðrar óskyldar vörur sem fram-
leiddar séu innan sömu veggja.
Samkeppnisvörurnar verði að vera
framleiddar í sérstöku hlutafélagi
til að koma í veg fyrir að þær njóti
þeirra ríkisstyrkja sem veittir eru.
„Vegna einkaleyfis samsölunnar
verður að gera ríkari siðferðislega
kröfu til hennar en annarra fyrir-
tækja, en undir þeim kröfum hefur
fyrirtækið ekki staðið. Því er ekki
einungis við kerfið að sakast fyrir
að veita slík einkaleyfi heldur einn-
ig samsöluna sem ekki kann með
það að fara,“ segir Þórður. Jafn-
framt segir hann óeðlilegt að eig-
inljárstaða mjólkurbúa sé jafn góð
og hún í raun er, þegar þau séu oft
á tíðum rekin með miklu tapi. „Þeg-
ar fyrirtækin eru rekin með tapi fá
þau greitt úr verðmiðlunarsjóði en
þegar hagnaður er af rekstrinum
er hann lagður í byggingasjóð eða
annað til að styrkja veldi þeirra."
Líkt og Þórður segir Kolbeinn
Kristinsson framkvæmdastjóri
Myllunnar samkeppnina við Mjólk-
ursamsöluna vera harna og algengt
að MS sé með undirboð. „Aðstöðu-
munur til samkeppni er mikill. Sam-
salan hefur nægilegt fjármagn og
getur því undirboðið okkar vöru,
t.d. var hún með 50% afslátt af
brauðum nýlega,“ segir Kolbeinn.
„Við erum orðnir langþreyttir á
ástandinu en það virðist ekki hafa
verið hljómgrunnur á að bæta það,
nema e.t.v. fyrst núna þegar MS
hefur teygt anga sína mjög víða.“
Á hver kúabóndi 2,4
milljónir í MS?
Mjólkursamsalan er samvinnufé-
lag. Lög sem sett voru árið 1937
Hlynntur afnámi einka-
leyfis Mjólkursamsölunnar
Forstjóri Mjólkursamsölunnar segir aðstandendur hennar ekki
sækjast ekki eftir einkaleyfinu heldur þvert á móti styðji þeir
aukna samkeppni. „Þó að allir séu sammála um að það megi lækka
verð á mjólkurvörum með því að leggja af rekstur mjólkurbúa
víða um landið þá hefur komið í ljós að framkvæmdin er mjög
erfið þar sem mjólkurbú gegna oft þýðingarmiklu hlutverki í at-
vinnulífi viðkomandi byggðalags," segir Guðlaugur Björgvinsson.
Guðlaugur segir aukna sam-
keppni líklega leiða til aukinnar
hagræðingar innan mjólkuriðnað-
arins. Fyrirtækin séu þar of mörg
með of lítil verkefni og hagræðing
sé forsenda verðlækkunar á
mjólkurafurðum. „Einkaleyfið er
bundið í lögum af stjórnvöldum
og í staðin fyrir Ieyfíð eru ýmsar
kvaðir á herðum fyrirtækisins,"
segir Guðlaugur. „T.d. ber okkur
skylda að taka við allri mjólk af
mjólkurframleiðendum á okkar
svæði óháð því hvort við getum
selt hana eða ekki. Þá er samsöl-
unni einnig skylt að hafa alltaf
nóg af mjólkurvörum á boðstóln-
um.“
Rekstrargjöld MS námu alls um
4,4 milljörðum á sl. ári. Þar af
var mjólk frá bændum lang
stærsti hlutinn en alls var vöru-
og umbúðanotkun fyrirtækisins
2,8 milljaðrar króna. „Verð til
bænda fyrir mjólk er hærra hér-
lendis en annars staðar og munur-
inn er töluverður. Það skýrir að
stórum hluta hærra verð hérlendis
á mjólkurafurðum í smásölu en
margir þættir spila þarna inn í,“
segir Guðlaugur.
Það að MS taki við niðurgreiðsl-
um fyrir mjólkina sem milliliður
fyrir bændur segir hann einungis
það fyrirkomulag sem stjórnvöld
hafí kosið og sé það síður en svo
til góða fyrir samsöluna. „I sjö-
mannanefnd hefur verið rætt um
að niðurgreiðslurnar fari beint til
bænda og ráðamenn Mjólkursam-
sölunnar styðja þá aðgerð heils-
hugar. Þar með erum við hreins-
aðir af þeim orðrómi að misnota
þessa peninga í rekstur sem sé í
beinni samkeppni við önnur fyrir-
tæki. Einnig myndi umsýsla með
peninga minnka hjá samsölunni
og það er af hinu góða.“
Til að svara ásökunum um
óeðlilegar fjárfestingar sagði
Guðlaugur m.a. að Brauðgerðin
hefði lagt nægjanlega mikið í sjóð
til að byggja upp hið nýja hús-
næði en í gegn um tíðina hefur
Brauðgerðin nær undantekninga-
laust verið rekin með hagnaði þó
að vísu hafi verið tap í fyrra.
Hann segir það sama gilda um
ísgerðina en fyrirhugað er að
flytja starfsemi hennar frá Skip-
holti að Bitruhálsi þar sem ætlun-
in er að byggja nýtt húsnæði fyr-
ir ísgerðina. En hann segir rekst-
ur ísgerðar og brauðgerðar algjör-
lega vera aðskilinn frá mjólkur-
framleiðslunni.
„Sterklega kemur til greina að
stofna sérstök hlutafélög um
FORSTJÓRINN —
Guðlaugur Björgvinsson vill
aukna samkeppni og hagræðingu.
rekstur ísgerðar og brauðgerðar.
Reksturinn er núna mjög vel að-
greindur en til að losna við ásakn-
ir um fjármagnstilfærslur á milli
deilda þá er líklega best fyrir
okkur að sérstök hlutafélög séu
stofnuð," segir Guðlaugur Björg-
vinsson.