Morgunblaðið - 16.05.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. MAl 1992
Heimildarmyndin og hafið
Kvikmyndir
Sæbjöm Valdimarsson
Háskólabíó
Verstöðin Island
Handrit, gagnasöfnun, sljórn
Erlendur Sveinsson. Kvik-
myndataka Sigurður Sverrir
Pálsson. Leikmynd Gunnar
Pálsson. Oflun gamals mynd-
efnis Erlendur Sveinsson, Þór-
arinn Guðnason. Hljóðupptaka
Þórarinn Guðnason, Erlendur
Sveinsson. Klipping Erlendur
Sveinsson, Sigurður Sverrir
Páisson. Þulur Vilhelm G.
Kristinsson. Heimildarkvik-
mynd í fjórum hlutum um sögu
útgerðar og sjávarútvegs frá
árabátaöld fram á okkar daga.
I. Frá árum til véla. Sýningar-
tími 63 mín. II. Bygging nýs
íslands. 60 mín. III. Baráttan
um fiskinn. 59 mín. IV. Ár í
útgerð. 73 mín. Lifandi myndir
HF fyrir LÍÚ 1992.
Það er svo sannarlega ekki á
hverjum degi sem maður verður
vitni að stórvirki i íslenskri fjölm-
iðlun en hin risavaxna heimildar-
mynd Verstöðin ísland flokkast
umsvifalaust undir það besta sem
við höfum gert í kvikmyndagerð
yfir höfuð. Stórbrotið, skemmti-
legt og vandvirknislegt verk sem
á sér aðeins eina hliðstæðu í öðru
meistarastykki, íslenskum
sjávarháttum Lúðvíks Kristjánss-
onar. Já, skemmtileg, sem hlýtur
að teljast eftirtektarverður
árangur þegar haft er í huga að
umfjöllunarefnið er „sá guli“, at-
vinnuhættir og útvegsmál. Og
myndin maraþonseta. En áhorf-
endur skemmta sér vel undir
þessari fjögurra og hálfrar stund-
ar sýningu, því til sönnunar ruku
þeir til sæta sinna tímanlega í
hléum og klöppuðu hressilega að
lokum á þeirri almennu sýningu
sem ég sá. En íslenskir kvik-
myndahúsagestir hafa ekki bein-
línis orð á sér fyrir að sýna tilfinn-
ingar sínar á almannafæri! Vitan-
lega er það sá augljósi metnaður
og vandvirkni snjallra fagmanna
sem birtist í öllum þáttum kvik-
myndagerðarinnar sem gert hef-
ur Verstöðina að einkar ánægju-
legri upplifun.
Verstöðin ísland er í fjórum
hlutum. Þeir þrír fyrstu eru sögu-
legir, byggðir á gömlum heimild-
um, ljósmyndum og kvikmyndum,
svo og leiknum atriðum. Síðasti
þátturinn er hinsvegar heimildar-
mynd sem lýsir árshringnum í
útgerðinni frá flestum sjónar-
hornum. Fyrsti kaflinn nefnist
Frá árum til véla og þar kynnist
áhorfandinn andrúmslofti í ver-
búð á ofanverðri síðustu öld.
Fylgst með vermönnum á meðan
þeir voru enn ofurseldir náttúru-
öflunum á opnum bátum, undir
árum. Síðar upphafi vélvæðingar
og þeim lífsnauðsynlegu ,jónum
prímusum" sem fylgdu í kjölfarið,
jafnt sem fiskimönnunum og
borginmannlegum faktorum.
Þessi hluti er leikinn og umhverf-
ið m.a. endurbyggðar verbúðir
vestur á fjörðum, og á það vel
við því þar hafa menn lengst
stundað sjóinn af atvinnu-
mennsku hérlendis. Þó að tíma-
setningin sé undir síðustu alda-
mót þá lýsir þessi hluti engu að
síður sjávarháttum landsmanna í
gegnum aldirnar, svo lítið sem
þeir bréyttust frá upphafi til véla-
aldar. Endursmíðin er vandvirkn-
isleg út í ystu æsar og leikararn-
ir sjóbarðir almúgamenn sem
gefa rétta mynd af sægörpum
fyrri alda.
Annar hluti nefnist Bygging
nýs fslands og tekur fyrir árin
frá 1920 framá miðja öldina.
Fiskiskútur og árabátar týna
tölunni, þeirra í stað kemur vélv-
æddur floti togara og flskibáta
af öllum stærðum. Við upplifum
hörmungar tveggja styijalda og
uppganginn sem þeim fylgdi. Hér
kemur í ljós ótrúlegur árangur
mikillar gagnasöfnunar. Mest
kemur á óvart hversu höfundar
hafa verið fundvísir á kvikmyndir
frá fyrstu áratugunum. Maður
tæpast trúir eigin augum en
myndbrot úr söfnum og einkaeign
vítt og breitt púslast listilega
saman í heilsteyptan sjávarhátta-
annál' sem rekur sig svo áfram
til nútímans.
í þriðja þætti, Baráttunni um
fískinn, er eins og nafnið bendir
til, fjallað um baráttu okkar fyrir
því að vera sjálfstæð þjóð í sjálf-
stæðu landi. Og grundvöllurinn
er vitaskuld hin helft okkar föður-
lands, hafið. Sögufræg þorska-
stríð við Bretann og sætir sigrar.
Uppbygging, aflabrestir, loðna og
síld. Hnípin brottför nýsköpunar-
togaranna úr landi á vit erlendra
bræðsluofna eftir ómetanlegan
þátt í íslensku atvinnu- og efna-
hagslífi. Nú hafa kvikmyndagerð-
armennirnir úr nógu að moða en
þetta er þó veikasti þátturinn.
Ekki er handbragðinu um að
kenna heldur eru tímarnir ein-
faldlega of nálægt okkur.
Síðastur en ekki sístur er Ár í
Hann hefur löngum verið bak-
hjarl íslenska þjóðarbúsins,
sæbarði sjósóknarinn.
útgerð, veigamesti hluti verksins.
Fylgst er með áhöfn og útgerðar-
mönnum tveggja skipa, lúins
skuttogara og vertíðarbáts. Farið
er í veiðiferðir með togaranum,
söluferð til Þýskalands, yfírhaln-
ingu í Póllandi. Bátnum er fylgt
eftir á vetrarvertíð, trollfískiríi
og síldveiðum. Kunnar persónur
koma við sögu eins og Sigurður
Einarsson, Guðrún Lárusdóttir,
Hjörtur Hermannsson, Sigurður
Georgsson.
Hér sjáum útvegsmálin í nýju
ljósi. Komumst í snertingu við
rammíslenskan raunveruleika og
tökum á púlsi atvinnulífsins því
við fáum innsýn í líf og störf út-
gerðarmannanna í landi sem sjó-
mannanna á hafí úti. Fáum að
skyggnast bak við tjöldin sem
sjaldnast gefst í stöðnuðum sjón-
varpsfréttum og kvikmyndagerð-
armennirnir forðast að nota bein
viðtöl, til allrar guðslukku. Hér
sjáum við hinsvegar menn hittast
í messanum, ræða málin í vigtar-
skúrnum, leggja á ráðin um söl-
una á aflanum, kynnumst hinum
siðferðilega þætti útvegsbóndans.
Skip og menn í tignarlegum atrið-
um úti á ballarhafi og sjáum þá
ógnarmöguleika í úthafstökum
sem hafa að mestu leyti leynst
til þessa fyrir kvikmyndatöku-
mönnum.
Verstöðin Island er dramatísk
átakasaga þar sem skiptast á
gjaldþrot og góðæri, uppgangs-
tímar og erfíðleikar. Og vitaskuld
er útvegurinn spegill þjóðarsálar-
innar á öllum tímum. Þessi ómet-
anlega heimild um undirstöðuat-
vinnuveg landsmanna er frábær-
lega kvikmynduð, hljóðupptakan
óaðfinnanleg, tónlistarvalið oftast
gott, einkum í seinni köflunum.
Textinn meitlaður og vel fluttur,
gallar fáir og minniháttar. Yfír-
gripsmikil heimildasöfnunin hef-
ur skilað ótrúlegum árangri og
fullyrða má að nauðsynlegt sé að
sjá þessa merkismynd þar sem
hún á heima - á hvíta tjaldinu.
Og á því gefst mönnum kostur
því Verstöðin ísland er að leggja
upp í ferð um landið en einnig
verður hún sýnd aftur á almenn-
um sýningum í Háskólabíói.
Kvikmyndagerðarmennirnir
eiga miklar þakkir skildar fyrir
þann metnað, virðingu og vand-
virkni sem þeir hafa lagt í störf
sín og LÍÚ fyrir þann stórhug sem
þeir hafa sýnt atvinnuveginum
og þeim sem að honum standa.
Hér hafa verið sköpuð ómetanleg
menningarverðmæti.
Tónlistm verður að
koma frá hjartanu
- segja dönsku tónlistamennirnir í
alheimshljómsveitinni Bazaar, sem
stödd er hér á landi í tónleikaferð
DANSKA alheimshljómsveitin Bazaar er nú stödd hér á landi til
tónieikahalds, en sveitin mun halda hér sex tónleika, þá fyrstu í
kvöld, laugardagskvöld, í Hótel Valaskjálf. Bazaar er skipuð þremur
af þekktustu tónlistarmönnum Danmerkur, en sveitin hefur starfað
í sautján ár.
Meðlimir Bazaar koma hver úr
sinni áttinni, ef svo má segja, en
sveitina skipa Anders Koppel orgel-
leikari, Flemming Quist Moller
konga-, dabuka- og trommuleikari
og Peter Bastian fagott-, klarinett-,
okarínu- og slagverksleikari.
Anders Koppel Iærði ungur á
píanó og klarinett og tók snemma
þátt í flutningi nútímatónlistar.
Hann gerðist atvinnumaður í tónlist
1967, þegar hann stofnaði rokk-
sveitina Savage Rose með bróður
sínum. Anders sagði skilið við
Savage Rose 1974 og hefur síðan
verið eftirsóttur tónsmiður, aukin-
heldur sem hann hefur sent frá sér
plötur einn og í slagtogi við aðra.
Anders hefur verið afkastamikið
kvikmynda- og sjónvarpstónskáld
síðustu ár.
Flemming Quist Moller byrjaði
tónlistaferil sinn sem jasstrommu-
leikari á sextánda árinu. Hann fór
síðan að fást við bongótrommuleik
og starfaði meðal annars með
suður-amerískum tónlistarmönnum
í Amsterdam um skeið. Flemming
hefur farið margar námsferðir til
Tyrklands, Makedóníu, Afríku og
Kúbu og hefur leikið inn á grúa
hljómplatna með fjölmörgum tón-
listarmönnum, en að auki hefur
,hann getið sér orð sem barnabóka-
höfundur, teiknimyndasmiður og
handritshöfundur fyrir sjónvarp.
Peter Bastian er lærður fagott-
leikari og var einn af stofnendum
danska blásarakvintettsins, sem
hefur hlotið alþjóðlega viðurkenn-
ingu og hann leikur enn með. Peter
starfar sem kennari við konunglega
danska tónlistarskólann, en er lík-
lega þekktastur í Danmörku fyrir
metsölubók sína Ind i Musiken, sem
hann var verðlaunaður fyrir. Til
viðbótar við tónlistarnám lagði Pet-
er Bastian stund á eðlisfræði við
Kaupmannahafnarháskóla í níu ár.
Peter hefur ferðast víða um Tyrk-
land og Búlgaríu, aukinheldur sem
hann fer víða um Samabyggðir ár-
lega. Peter Bastian kom hingað til
lands á síðasta ári og hélt þá fyrir-
lestra um tónlist og tónhugsun á
vegum Norræna hússins. Hann mun
einnig halda fyrirlestra að þessu
sinni, í Norræna húsinu og í húsi
FÍH.
í stuttu spjalli sögðust þeir félag-
ar Anders Koppel og Flemming
Quist Moller mjög spenntir að spila
á íslandi cg ekki síður að fá kost
á að sjá ísland, sem hafi lengi ver-
ið á óskalista vegna íslenskrar nátt-
úru, en það væri líka eftirsóknar-
vert að fá kost á að spila fyrir fólk
sem ekki þekkir til hljómsveitarinn-
ar. Þeir sögðu að þar sem tónlist
Bazaar væri að hálfu samin fyrir-
fram og að hálfu innblásinn spuni
ætti íslandsferðin eftir að speglast
í tónlistinni á hveijum tónleikum
og vísast réðist blærinn af því sem
Danska hljómsveitin Bazaar, Anders Koppel, Peter Bastian og Flemm-
ing Quist Moller.
fyrir augu bar fyrir tónleikana.
Þess má geta að til stendur að hljóð-
rita eina tónleikana á Púlsinum og
verða þær upptökur að öllu líkum
nýttar við plötugerð, en hljómsveit-
in hyggst gera breiðskífu í júní.
Anders og Flemming sögðu að
tónlist Bazaar hefði tekið miklum
breytingum þessi sautján ár sem
sveitin hefði starfað, enda ekki
nema von þar sem þeir væru allir
sífellt að þroskast sem tónlistar-
menn, en grunnhugmyndin að baki
sveitarinnar; að vera aldrei að
herma eftir neinum ákveðnum stíl
heldur að skapa sinn eigin, hefði
haldist alla tíð. Þeir nefndu sem
dsemi að í upphafi hafí þeir hrifist
af tangótónlist og ákveðið að reyna
að spila nokrra tangóa. „Það gekk
hræðilega," segja þeir og hlæja að
tilhugsuninni, „en nokkru síðar spil-
uðum við „óvart“ tangó á tónleik-
um, á okkar eigin hátt.“ Þeir félag-
ar leggja á það ríka áherslu að tón-
listin verði að koma frá hjartanu
og segjast einmitt byija tónleika
yfirleitt á því að hafa alla orku í
núlli og byggja síðan hægt og stíg-
andi upp, eftir því sem þeim blæs
í bijóst hveiju sinni og einnig eftir
því hvaða svörun áheyrendur gefa.
Aðspurðir hvort þeir óttist ekki að
erfitt geti reynst að fá íslenska
áheyrendur til að leggja við hlustir,
segjast þeir engar áhyggjur hafa
af slíku. „Við erum búnir að vera
í Bazaar í sautján ár og spila um
allt og kunnum að koma fólki til
að hlusta."
Bazaar kemur saman árlega til
tónleikahalds og sögðu þeir félagar
að þó Bazaar væri ekki alltaf starf-
rækt þá væri sveitin þeirra aðal-
starf; allt annað væri látið víkja
fyrir Bazaar og árið væri fyrst
skipulagt með Bazaar fyrir augum
og síðan séð hvaða tími væri aflögu
fyrir annað. Þeir segja sveitina
byggjast á fullkomnu lýðræði og
það ætti sinn þátt í að halda henni
ferskri, en að auki væru þeir félag-
arnir allir gríðarlega forvitnir á tón-
list og ófeimnir við að veita ólíkum
stefnum inn í jlazaar.
Texti: Arni Matthíasson
Kristni-
boðskynn-
ing í Laug-
arneskirkju
MESSA verður í Laugarnes-
kirkju sunnudaginn 17. maí kl.
11.00 árdegis. Að þessu sinni
mun Ragnar Gunnarsson
kristniboði predika og sóknar-
prestur þjóna fyrir altari. Lauf-
ey Geirlaugsdóttir syngur ein-
söng. Ragnar Gunnarsson og
fjölskylda hans hafa dvalið í
Kenýu um nokkurt skeið og
starfað á vegnm kristniboðsins
að fræðslu-, boðunar- og líknar-
málum. Kristniboðssambandið
hefur starfað bæði í Kenýu og
Eþíópíu og er mjög athyglisvert
að fylgjast með því þrotmikla
starfi.
í tengslum við messu í Laugar-
neskirkju mun verða sýning á
munum og myndum frá Kenýu.
Eftir messuna verður boðið upp á
kaffisopa og gefst þá fólki kostur
á að spyija kristniboðann um
starfið.
Þó svo barnastarfi safnaðarins
sé formlega hætt í vetur, munu
börn sem koma með foreldrum
sínum til messu í sumar fá tæki-
færi til að fara niður í safnaðar-
heimilið og hlusta á sögu og leika
sér meðan á predikun stendur.
Þessi háttur verður hafður á strax
frá næsta sunnudegi.
- Jón D. Hróbjartsson,
sóknarprestur.
Þú svalar lestrarþörf dagsins