Morgunblaðið - 13.12.1992, Qupperneq 10

10 B____________MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1992
LÆKNISFRÆÐI//11V er reynslan eftir aldarþribjung?
BRJÓSTAM YNDIR
f glænýju hefti af vikuriti sænsku læknafélaganna er skýrt
frá niðurstöðum umfangsmikillar rannsóknar á gagnsemi rönt-
genmynda í leit að krabbameini í konubrjósti.
Röntgenmynd af brjósti. Hvíta skellan á miðri mynd er stórt krabba-
mein.
Brjóstamyndir eru teknar í tvenn-
um tilgangi; í fyrsta lagi til að
afla um það vitneskju hvers eðlis
hnútar, þykkildi eða aðrar áþreif-
anlegar misfellur í brjóstinu kunni
að vera, í öðru lagi til þess að leita
að ' vanköntum
sem stundum
leynast í bijóst-
vefnum þótt ekk-
ert finnist at-
hugavert þegar
konan sjálf eða
læknir hennar
þreifa á bijóstinu.
Þótt allmikil
reynsla sé fengin af þessari rann-
sóknaraðferð á þeim röskum þrem
áratugum sem henni hefur verið
beitt að marki eru menn engan
veginn á einu máli um kostina og
einkum hafa skoðanir verið skiptar
um það hvenær á ævi konunnar
séu mest líkindi til að myndataka
komi að notum. Er þess skemmst
að minnast að á undanfömum
tveimur árum hafa æ ofan í æ
heyrst raddir trúverðugra manna
sem hafa safnað reynslu og ala
sterkan grun um að undir fimm-
tugu sé óráð að stunda krabba-
meinsleit með bijóstamyndum því
að þá sé lítið á þeim að græða og
meira en það - þær gefi stundum
falskt öryggi og geri því meira
tjón en gagn. Um það leyti sem
konan hættir að hafa á klæðum
breytist vefjagerð bijóstanna svo
að jafnvel smáir æxlishnútar verða
auðsærri á röntgenmyndum.
Nú í vetrarbyijun birtist skýrsla
um bijóstamyndir sem teknar hafa
verið á almenna spítalanum í Bos-
ton og stofnunum tengdum bæði
honum og læknadeild Harvardhá-
skóla. Á árunum 1978-91 fundust
þar 117 konur undir fimmtugu
með bijóstakrabbamein og þá ein-
göngu stuðst við röntgenmyndir.
Á sama tímabili greindu þessir
læknar 928 tilfelli af bijósta-
krabba í sama aldursflokki með
skoðun (þreifíngu) og án mynda-
töku. Við skurðaðgerð fannst að
önnur hver kona í röntgenhópnum
var enn með æxlið í bijóstkirtlin-
um einvörðungu, en í þreifihópn-
um höfðu æxlin náð að dreifa sér
út fyrir bijóstið og í holhandar
eitla sjö kvenna af hveijum tíu.
Eftir því sem næst verður komist
lifðu 95 af hundraði í röntgen-
hópnum góðu lífi fimm árum eftir
aðgerð en úr þreifihópnum ekki
nema 74. Þetta fínnst þeim Bos-
ton-mönnum ekki benda til þess
að með öllu sé vitlaust að bijósta-
mynda konur yngri en fimmtugar
og eiga þá bæði þeir og flestir
aðrir við konur á fímmtugsaldrin-
um en ekki yngri.
Og þá er að virða fyrir sér stór-
virki Svíanna sem getið var um í
upphafí og mun ekki eiga sinn líka.
Rannsóknir þeirra hafa staðið yfír
í allmörg ár og farið fram víðs
vegar um landið en umsjón með
úrvinnslunni hafði nefnd sérfræð-
inga í ýmsum greinum læknis-
fræða svo sem krabbameinslækn-
ingum, meinafræði, röntgengrein-
ingu, skurðlækningum o.fl. Þátt
tóku hvorki meira né minna en
290.000 konur á aldrinum 40-74
ára. Af öllum þessum fjölda voru
160 þúsund eða rúmur helmingur
bijóstamyndaður en á hin 130
þúsundin hefur verið litið sem
samanburðarhóp. Útkoman úr
dæminu öllu sýnir að lækkun dán-
artölu af völdum bijóstakrabba
nemur 24 prósentum í þeim hópi
sem var röntgenskoðaður. Ef nán-
ar er farið í saumana kemur í ljós
að hjá aldurshópnum 50-69 ára
er útkoman enn hagstæðari eða
29 prósenta dánartölulækkun.
Hóparnir bæði fyrir neðan fímm-
tugt og ofan sjötugt koma ekki
eins vel út, sá eldri (70-74 ára)
er með 6 en sá yngri (40-49 ára)
13 prósenta lækkun. Lítið er betra
en ekki neitt segir máltækið, og
ástæða er til að fagna hveijum
sigri þótt ekki séu þeir allir stórir.
Það sem skiptir máli, segir for-
maður sérfræðinganefndarinnar,
er að við reynum að finna krabba-
mein í bijósti nógu snemma til
þess að konan hljóti fullan bata.
Og þótt sú lækkun dánartalna sem
bijóstamyndir fá áorkað sé ekki
nema brot af heildartölum þarf
enginn að velkjast í vafa um það
að röntgenleit að bijóstakrabba
bjargar niargri konunni frá þján-
ingum og ótímabærum aldurtila.
eftir Þórarin
Guónoson
Þessi bók hefur að geyma 270 fallegar litmyndir af íslenskum fossum. Gerð er góð
grein fyrir hverjum fossi í fróðlegum texta, m.a. nefndar gönguleiðir að fossinum
og sagt frá þjóðsögum og sögnum er tengjast honum. Bókinni er skipt niður eftir
sýslum með kortum er sýna staðsetningu fossanna. Eftirmála ritar dr. Jón Jónsson
jarðfræðingur. íslenskir fossar er 352 bls. með texta bæði á íslensku og ensku.
SKUGGSJÁ
BÓKABÚD OLIVERS STEINS SF.
ICELANDIC
WATERFALLS
sem beðið hefu
UlVIHVERFISlVIÁL //i r mikið er nóg?
Neyslan
ALDREIHAFA upplýsingar borist með eins skjótum hætti heims-
hluta á milli og nú á dögum. Svo er bættum samgöngum og nútíma-
fjarskiptatækni fyrir að þakka. Hinar fjarlægustu þjóðir eru orðnar
okkur sem nágrannar og því snerta hagir þeirra okkur sem slíkir.
Þessi nánd hlýtur að efla samkennd þjóða og gerir vonandi þeim sem
vilja fara með ófriði erfiðara um vik.
Meðal hinna auðugu iðnríkja eru eðlilega uppi stöðugar vangavelt-
ur um hvernig eigi að koma hinum bágstöddu þjóðum til bjargar
þegar illa árar — hvernig eigi að aflétta hungursneyð og hvernig
eigi að koma nauðsynlegri fræðslu til skila. I stuttu*máli: hvemig
eigi að gera þessa jörð að ömggum dvalarstað fyrir komandi kynslóð-
ir. Það er líka brýnna nú en nokkm sinni fyrr að menn skilji sam-
hengi og takmarkanir lífríkisins í heild, eðli þess og skilyrði. J
orðið lengri en hann var fyrir iðn-1
byltinguna. Sá stuttu frítími sem f
þessum hluta mannkyns gefst að
loknum ströngum vinnudegi, fer að
langmestu leyti í sjónvarpsgláp, en
það gefur litla lífsfýllingu. Spurn-
ingin vaknar því hvort hörðustu
fylgismönnum neyslumenningar-
innar hafi ekki fipast í hugmynda-
fræðinni. Þörfin hjá þessum þjóðfé-
lagshópi sé í raun meiri á sviði fé-
lagslegs öryggis og andlegra verð-
mæta. Það eru auðvitað heldur ekki
ný sannindi!
Hins vegar er svo annar fimmt-
ungur mannkyns, samkvæmt nýjum
tölfræðilegum könnunum — 1 millj-
arður manna — langflestir meðal
hinna vanþróuðu þjóða sem hefur-
varla í sig eða á. I þeim hópi eru
afkomumöguleikar alveg í lágmarki
og náttúruauðlindir í löndum þeirra
af svo skomum skammti að þær
nægja engan veginn fyrir sárustu
lífsnauðsynjum — og þar er fólks-
fjölgunin mest. Vegna örbirgðarinn'-
ar neyðist fólkið til að gemýta þær
fátæklegu auðlindir sem eftir era.
Mannfólk á jörðinni telst nú um
5 milljarðar. Að frátöldum milljarð-
inum sem efst stendur í velferðar-
stiganum og þeim milljarði sem er
neðst era þá 3 milljarðar manna.
Þannig er heildarmyndin en allar
líkur benda til að fólksfjöldinn muni
aukast að mun fram til ársins 2025.
Nú hafa rannsóknir og tölfræði-
leg vísindi leitt í ljós að um
það bil '/5 hluti mannkyns eða 1
milljarður býr við allsnægtir og það
sem kalla mætti ofneyslu. Sá hluti
hefur í raun allt til
alls að því er efna-
hagsleg verðmæti
varðar. í umræð-
um um umhverfis-
vernd er sjaldan
minnst á hvers
konar umhverfis-
spjöll fylgja Iífstíl
þessa hóps. Fjöld-
inn allur úr þeim hópi lætur sér
fátt um finnast um ofnýtingu nátt-
úruauðlinda og mengun umhverfis-
ins. Þá er það athyglisvert hversu
úrgangur, sorp og raslahaugar
hlaðast upp á þeirra heimaslóðum.
Þótt undarlegt sé er eins og hin
veraldlegu gæði sem til er aflað í
ofneysluþjóðfélaginu með ofurvinnu
séu harla lítils metin í raun. Þau
lenda ótrúlega fljótt í skami rusla-
hauganna.
Nú hefur það komið í ljós í könn-
unum meðal þróuðustu iðnríkjanna
og þeirra auðugustu að Iífshamingj-
an vex ekki í réttu hlutfalli við
neysluna, þótt neyslan virðist oft
meginmarkmiðið. Það eru í sjálfu
sér engin ný sannindi. En það kem-
ur og í ljós við kannanir að vinnu-
tími þessa hóps hefur að jafnaði