Morgunblaðið - 03.02.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 1993
15
eða fjármagnstekjur, sem er það
sama, ef fjármagn er skilgreint sem
eign, sem ég tel í samræmi við al-
menna málvenju. Á síðustu misser-
um hafa verið uppi hér á landi há-
værar kröfur um að lagður sé á
svokallaður ijármagnsskattur. Ef
hér er átt við skatt á eignir, eða
tekjur af eignum þá má á það benda,
að allt frá því að nútímaleg skatta-
löggjöf var sett árið 1921 hefir það
verið aðalreglan í íslenskri skatta-
löggjöf að eigna- eða fjármagnstekj-
ur voru skattskyldar. Af eignum.
sem gáfu af sér arð, svo sem spari-
fé, fasteignum o.fl. var í rauninni
greiddur tvöfaldur skattur þar sem
auk þess að greiddur var fullur
skattur af þeim tekjum sem eignirn-
ar gáfu af sér, þá var auk þess inn-
heimtur eignaskattur, sem náði til
allra eigna, jafnvel innbús, sem auð-
vitað gaf ekki af sér neinn beinan
arð. Það var fyrst á 6. áratugnum
að farið var að veita frá þessu und-
anþágu, með því að undanþiggja
sparifé, sem ávaxtað var í opinber-
lega viðurkenndum lánastofnunum,
skattskyldu. Rökin fyrir því voru
þau, að þar sem raunvextir af slík-
um lánum voru yfirleitt neikvæðir,
þá væri ósanngjarnt að skattleggja
neikvæðar tekjur, því að á sama
hátt og það eru raunlaunin eða
kaupmáttur launa, sem máli skipti
fyrir afkomu launþegans, þá eru það
raunvextirnir, sem máli skipta fyrir
sparifjáreigendur. Annað sjónarmið,
sem lá þessari ráðstöfun að baki,
var auðvitað það, að nauðsynlegt
væri að auka framboð af iánsfé og
þar voru það fyrst og fremst hags-
munir lántakenda en ekki lánveit-
enda, sem hafðir voru í huga. Stjórn-
völd gerðu sér ljóst að neikvæðir
raunvextir á hinum opna, löglega
lánamarkaði hafði það í för með sér
að vaxandi hluti lánastarfseminnar
fór undir jörðina en í þeim viðskipt-
um voru raunvextir ekki neikvæðir.
Ég þekkti ýmsa sem á þessum tíma
stóðu í því að koma sér þaki yfir
höfuðið. Hluta af því lánsfé, sem
þeir menn þurftu á að halda gátu
þeir e.t.v. fengið frá ættingjum eða
úr lífeyrissjóði, ef um opinbera
starfsmenn var að ræða, því aðrir
höfðu á þessum tíma yfirleitt ekki
aðgang að slíkum lánum. Þar voru
vextir hagstæðir, en í flestum tilvik-
um varð lánsfjárþörfinni ekki full-
nægt á þann hátt og þá varð að
leita til einstaklinga. Algengasta
form slíkra lána var útgáfa skulda-
bréfa, þar sem vextir nú ákvörðuð-
ust sem afföll af bréfunum. Vaxta-
kjör voru auðvitað mismunandi á
þeim lánum en oft var um hreina
okurvexti að ræða.
Aðrar undanþágur, sem veittar
hafa verið frá skattskyldu eigna og
eignatekna eru þær helstar að innbú
er ekki lengur eignaskattskylt og
fellt hefir verið niður að telja húsa-
leigu í eigin húsnæði til skattskyldra
tekna. Það sem gerir skattlagningu
innbús ósanngjarna, er það, að hér
er um skattstofn að ræða, sem
óframkvæmanlegt er að hafa eftir-
lit með að sé rétt tíundaður, þannig
að slík skattlagning bitnar einvörð-
ungu á fáeinum samviskusömum
einstaklingum, sem telja innbú sitt
rétt fram. Rökin fyrir afnámi tekju-
skatts af eigin húsaleigu voru hins-
vegar þau, að slíkt væri hvatning
til fólks til þess að eignast eigin
íbúð. Um réttmæti slíkrar skat-
taundanþágu má svo deila eins og
allar aðrar slíkar undanþágur.
Aðaldeilumálið í sambandi við
skattlagningu eigna og eignatekna
undanfarin misseri hefir verið und-
anþága sparifjáreigenda frá því að
greiða eigna- og tekjuskatt. Það er
ekki óeðlilegt, að réttmæti þessara
undanþága komi til endurskoðunar
vegna breyttra forsenda frá því sem
var, þegar þær voru lögfestar fyrir
um það bil 40 árum. Þar á ég eink-
um við verðtryggingu bundins spari-
ljár, sem smám saman hefur rutt
sér til rúms síðan Ólafslög voru
sett 1979.
Hér skal engan veginn tekin af-
staða gegn því alfarið, að skatt-
leggja vaxtatekjur. En þegar af-
staða er tekin til þess hvenær og
með hvaða hætti slíkt verði gert
verður jafnframt að gera sér grein
fyrir því, hvernig leyst verði ákveðin
vandamál sem upp hljóta að koma
við framkvæmd slíkrar skattlagn-
ingar. Hér skulu nefnd tvö mikilvæg
Fjárhættuspilamál enn hjá saksóknara
Til athugunar að
lögleiða starfsemi
spilaklúbbanna
RÍKISSAKSÓKNARI mun taka um það ákvörðun næstu daga hvort
ákært verður í málum spilaklúbbanna þriggja sem lögreglan lokaði
um tíma í haust. Að sögn Omars Smára Ármannssonar aðstoðaryfirlög-
regluþjóns hefur starfsemin verið með öðrum hætti eftir að lögreglan
hafði afskipti af þeim, en stöðugt er fylgst með starfsháttum þeirra.
atriði. Hið fyrra er virkt eftirlit með
því að tekjur þær sem hér um ræði
teljist fram. Þar sem slíkt eftirlit
er annað hvort slælega framkvæmt
eða óframkvæmanlegt, hlýtur skatt-
lagning að verða mjög ranglát eins
og skattlagning innbús sem nefnd
var hér að framan er gott dæmi um.
Hér að framan hefir verið rætt
um allstóran hóp starfandi fólks,
sem í raun getur ákveðið skatta sína
sjálft, vegna örðugleika á þvi að
hafa virkt eftirlit með tekjum þess,
nema þá með óviðráðanlegum
kostnaði. En svo erfitt sem það
kann að vera að upplýsa vissar teg-
undir vinnutekna þá eru slíkir erfið-
leikar til muna meiri þegar um
hreyfanlegar eignir er að ræða (um
fasteignir gegnir auðvitað öðru
máli).
Þó að sparifé væri bæði framtals-
skylt og skattskylt þar til það var
undanþegið skattskyldu árið 1953,
þá var því mjög áfátt, að það teld-
ist fram. Ég tel það gott dæmi um
það hve stórfelldur þessi undan-
dráttur var, að í lögum um gengis-
fellingu o.fl. frá árinu 1950 var
ákveðinni fjárhæð varið til þess
samkvæmt tillögum okkar dr. Benj-
amíns að greiða bætur á sparifé
vegna gengisfellingarinnar. Sam-
kvæmt upplýsingum bankanna um
spariijáreign var hér um 10% bætur
að ræða. Nú hafði það verið sett
sem skilyrði fyrir því að bætur þess-
ar væru greiddar, að spariféð hefði
verið talið fram. En þegar farið var
að gera dæmið upp, kom í ljós, að
aðeins ‘/7 sparifjárins hafði verið
talið fram, þannig að bæturnar til
þeirra, sem fullnægðu skilyrðinu
urðu 70% en ekki 10%.
Nú er auðvitað hægt að fara þá
leið í þessu efni að skylda lánastofn-
anir til þess í ríkara mæli en nú er,
að gefa skattayfirvöldum upplýs-
ingar um innstæður. En slíkt myndi
kosta sitt, auk þess sem hætta
gæti orðið á óróa á lánamarkaðnum,
vegna ótta sparifjáreigenda við það
að með slíku væri bankaleyndin í
raun afnumin.
Síðara atriðið, sem hér skal nefnt
er það, að valinn sé heppilegur tími
til þess að framkvæma slíka stökk-
breytingu á aðstöðu sparifjáreig-
enda, sem notið hafa skattfríðinda
um 40 ára skeið. Mjög vafasamt
verður að telja, að nú sé rétti tíminn
til þess að gera slíka ráðstöfun.
Mikill þrýstingur er nú bæði á
stjómvöld og lánastofnanir að
lækka vexti og er það skiljanlegt
miðað við núverandi aðstæður. En
til að slíkt geti orðið raunhæft þarf
sparnaður að aukast. En engum
dettur í hug að skattlagning spari-
fjár geti orðið spor í þá átt. Þá var
um síðustu áramót stigið verulegt
skref í þá átt að losa um hömlur á
fjármagnsflutningum milli landa og
frekari skref í sömu átt boðuð. Erf-
itt er því að sjá hvernig þetta dæmi
getur gengið upp ef á það er litið
í heild.
Velmegun og jöfnuður
Hér að framan hefir verið rætt
um skattlagningu sem taki til þess
að jafna tekjuskiptinguna þegar
gengið er út frá ákveðnum ytri for-
sendum en þar hefir einkum verið
byggt á svipaðri þjóðfélagsgerð og
þeirri, sem við íslendingar höfum
búið við síðustu áratugina. Það hef-
ur hins vegar lítt verið rætt, hver
áhrif breytinga á þessum ytri for-
sendum kynnu að hafa á gildi þeirra
niðurstaðna sem hér hefur verið
komist að. Mikilvægt er þó að gera
sér grein fyrir þessu, því að það
eru ekki til neinar algildar formúlur
fyrir því, hvaða tækjum skuli beita
til þess að ná ákveðnum markmið-
um óháð því hveijar hinar ytri for-
sendur eru.
Hér verður þó að nægja að taka
til meðferðar aðeins eitt atriði er
hér skiptir máli en það er samband-
ið milli efnahagslegrar afkomu og
tekjuskiptingar.
Hér að framan hefir verið getið
samanburðar á tekjuskiptingu í
nokkrum iðnvæddum löndum er
bjuggu við mismunandi stjórnarfar
frá því nokkru fyrir síðustu heims-
styijöld. En hver verður niðurstað-
an ef borin eru saman rík og fátæk
lönd? Um þetta voru nokkrar upp-
lýsingar í kennslubók í hagfræði
eftir bandaríska Nóbelsverðlauna-
hafann Poul Samuelsen, en þá bók
notaði ég um nokkurt skeið við
mína kennslu. Samkvæmt þessum
upplýsingum var tekjuskiptingin
yfirleitt þeim mun jafnari sem um
auðugri lönd var að ræða. Þetta
kemur heim við það sem haft er
eftir öðrum kunnum hagfræðingi,
að aðeins rík lönd hafi efni á jafn-
ari tekjuskiptingu. Er hér átt við
það, að í fátækum löndum séu því
þröng takmörk sett hve mikið sé
hægt að skattleggja hátekjumenn,
þar eð engum öðrum sé þar til að
dreifa til þess að inna af hendi
nauðsynlegan sparnað, sem er skil-
yrði þess að um hagvöxt geti orðið
að ræða.
Þar sem það er nú óumdeilt, að
markaðsbúskapur, sem grundvall-
ast á samkeppni milli fyrirtækja,
er skilyrði hagvaxtar, ætti að vera
augljóst, að sú skoðun er röng að
markaðsbúskapur leiði til ójafnari
tekjuskiptingar. Það er þvert á
móti svo að markaðsbúskapurinn
er skilyrði framfara, en þær eru
aftur skilyrði þess.að varanlega
megi bæta kjör láglaunáfólks. Sam-
keppni fyrirtækjanna á markaðnum
er virkasta leiðin til þess að sam-
ræma þarfir neytendanna og fram-
leiðslustarfseminnar. Fræðilega séð
er einkavæðing ekki skilyrði þess,
að um virka samkeppni geti verið
að ræða. Það er hægt að hugsa sér
samkeppni milli ríkisfyrirtækja, en
í raun hefir hvergi reynst unnt að
framkvæma hinn svokallaða
„markaðssósíalisma". Einkavæð-
ingin tryggir þó ekki sem slík virka
samkeppni. Éf um lítinn markað
er að ræða svo sem hinn íslenska
er sú hætta fyrir hendi að þau fáu
fyrirtæki, sem á markaðnum eru
noti aðstöðu sína til þess að hagn-
ast óeðlilega á kostnað neytenda,
sem eðlilega krefjast þá aðgerða
gegn slíku af hálfu stjórnvalda.
Slíkar aðgerðir geta verið í mynd
opinbers eftirlits með verðlagningu,
en fijáls innflutningur er þó að jafn-
aði öruggari leið til þess að tryggja
hag neytenda. Það skiptir því miklu
fyrir afkomu íslendinga, ekki síst
þeirra sem við slæm kjör búa að
þeir nýti sér þá hagkvæmni sem
tengsl við stóran markað geta
tryggt. í hvaða mynd hagkvæmast
er að þau séu, er einmitt mjög til
umræðu í íslensku stjórnmálalífi í
dag, en ekki verður það nánar rætt
hér.
Ari Edwald aðstoðarmaður dóms-
málaráðherra sagði í samtali við
Morgunblaðið að mál spilaklúbbanna
hefðu á sínum tíma verið send rann-
sóknarlögreglu og þaðan til Ríkis-
saksóknara. Sagði hann að ákvörðun
um hvort ákært yrði í þessum málum
yrði tekin næstu daga. Ari sagði að
stjórnvöld hefðu til athugunar að
breyta lögum um spilaklúbba þannig
að starfsemi þeirra yrði heimil eins
og gerist í nágrannalöndunum, en
að sjálfsögðu yrði farið með mál
spilaklúbbanna eftir núgildandi lög-
um.
„Almenningur hefur þann skiln-
ing að fjárhættuspil séu ólögleg hér
á landi en það er ekki rétt,“ sagði
Ómar Smári Ármannsson aðstoðar-
yfirlögregluþjónn. „Samkvæmt lög-
„Stjórn Öryrkjabandalags íslands
átelur harðlega þá ákvörðun yfir-
manns sjónvarpsins að slíta útsend-
ingu táknmálsþýðingar ávarps for-
seta íslands á nýársdag.
Rök stjórnenda sjónvarpsins um
röskun dagskrárinnar eru ekki hald-
bær. Sá liður sem var á dagskrá að
loknu ávarpi forseta íslands var end-
urtekinn frá kvöldinu áður og hann
um má hver og einn spila fjárhættu-
spil en hegningalög kveða á um að
ólögegt sé að hafa tekjur af slíkri
starfsemi. Menn eru einnig brotlegir
ef þeir hvetja aðra til að spila eða
hafa tekjur af húsnæði þar sem fjár-
hættuspil er stundað. Starfsemi við-
komandi spilaklúbba var utan þessa
ramma og þess vegna höfðum við
afskipti af þeim. Auk þess höfðum
við rökstuddan grun um óleyfilega
áfengissölu á þessum stöðum."
Ómar sagði að fylgst hefði verið
með spilaklúbbunum síðan í haust
og væri starfsemi þar minni að
umfangi og annars eðlis nú en verið
hefði. Lögreglan væri reiðubúin að
grípa inni ef þess yrði vart að spila-
klúbbarnir færu á ný út fyrir ramma
laganna.
hefði mátt stytta. Þá er það viðtekin
venja sjónvarpsins að láta dagskrár-
liði svo sem fréttir víkja fyrir beinum
útsendingum frá íþróttakappleikjum.
Með þeirri ákvörðun að fresta
útsendingu táknmálsþýðingar
ávarps forseta íslands var forseta
íslands sýnd óvirðing og heyrnar-
lausum lítilsvirðing sem er með öllu
óveijandi."
Höfundur er prófessor.
GOLFARAR
..
lurtis
itrange
tæiir
sssum
ter
ylting
Nýi stofu-skrifstofu
goifhermirinn
í svona tíðarfari leikum við golfið inni í stofu
með Ijóskylfunni.
Öll tré og járn ásamt putter í kylfunni.
Veljið um 12 bestu velli Bandaríkjanna.
Einstakt æfingatæki. Átta geta keppt í einu.
Kynning:
Hjá Kjarna hf.,
Nýbýlavegi 26, Kópavogi,
frá kl. 13-18, sunnudaginn
7. febrúar
Komið, sjáið, sannfærist.
Takið félagana með.
Söluskrifstofa Sveinsson hf.,
Lyngási 4, Garðabæ, símar 657507 og 650441.

Öryrkjabandalagið
Sjónvarpið lítilsvirti
heymarlausa
Á FUNDI stjórnar Öryrkjabandalags íslands 19. þessa mánað-
ar var eftirfarandi ályktun samþykkt einróma og send fram-
kvæmdastjóra sjónvarpsins, formanni Útvarpsráðs, útvarps-
sljóra og menntamálaráðherra: