Morgunblaðið - 06.07.1993, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚLÍ 1993
15
Karlremba í íþróttafréttum
eftir Kristínu
Astgeirsdóttur
Fyrir svo sem 100 árum þótti
algjör fásinna að konur stunduðu
íþróttir eða tækju þátt í keppni af
einhveiju tagi þar sem reyndi á lík-
amann. Konur með stórum staf
áttu samkvæmt borgaralegum gild-
um að vera fölar og interesant en
þó fyrst og fremst útgengilegar og
líklegar til bameigna. Það er haft
eftir dönsku skáldkonunni Karen
Blixen að þegar hún var að alast
upp á síðari hluta 19. aldar hafi
ungir karlmenn varla vitað að kon-
ur væru tvískiptar fyrir ofan ökla
því ekkert mátti sjást af líkama
þeirra. Þær konur sem efni höfðu
á gengu um bísperrtar í þröngum
kjólum sem huldu nánast allt sem
hægt var að hylja miðað við vest-
rænar hefðir. Innanundir voru þær
reyrðar í lífstykki sem jafnvel vom
þannig gerð að þau löguðu (eða
aflöguðu) líkamann að kröfum tísk-
unnar, en ollu konum stundum var-
anlegu heilsutjóni. Líkamsrækt
kvenna var nánast engin önnur en
dagleg vinna.
Karlavígin falla
Á þessari öld hefur tíðarandinn,
þróunin og kvennahreyfingin sem
barist hefur fyrir bættum hag
kvenna í rúm 200 ár breytt aðstæð-
um kvenna stórlega ekki síst ýmsu
því sem snertir kvenlíkamann. Ein-
faldari klæðnaður, vinna utan heim-
ilis, frítími, aðstaða til almennings-
íþrótta og ný þekking á gildi líkams-
ræktar hafa ýtt undir þátttöku
kvenna í hvers kyns íþróttum.
Reyndar má um það deila hvort
sumar tegundir íþrótta eigi rétt á
sér vegna inntaks þeirra, öfga og
meiðsla sem þeim fylgja og einnig
hvort konur eigi erindi í allar
íþróttagreinar m.a. af líffræðilegum
orsökum. Hvað um það, fjölbreytnin
er gífurleg og karlavígi sem áður
virtust ósigrandi falla hvert á fætur
öðru. Samt sem áður er hlutur
kvenna í íþróttahreyfingunni hér á
landi mun minni en karla og því
veruleg ástæða til að hvetja konur
til þátttöku og virkni, ekki síst
vegna þess að hvers kyns atvinnu-
og álagssjúkdómar herja á konur í
ríkara mæli en karla, en gegn þeim
má vinna með líkamsrækt.
Hverjir eru íslendingar?
Á kvenréttindadaginn 19. júní sl.
hlupu þúsundir kvenna um land
allt í kvennahlaupi og lögðu þar
með lið því átaki íþróttahreyfingar-
innar að hvetja konur til líkams-
ræktar. Verður ekki annað sagt en
að íþróttasamband íslands hafi tek-
ið sig á í þessum efnum þótt það
standi enn langt að baki félaga
sinna á Norðurlöndum, ekki síst í
Noregi þar sem mikið hefur verið
gert til að laða stúlkur og konur
að íþróttahreyfingunni.
Átak íþróttafélaganna dugar þó
skammt ef þeir sem flytja af því
fréttir sjá fátt annað en karlaíþrótt-
ir. Meðan vaðandi karlrembá flæðir
yfir síður dagblaðanna (sumra) og
sjálft ríkisútvarpið með sína annars
ágætu íþróttafréttamenn lætur eins
og íslenskar konur í Evrópukepprii
séu eitthvert óþekkt þjóðarbrot
óskylt íslendingvm, er ekki á góðu
von. Ég stóð í þeirri trú að íþrótta-
fréttamenn hefðu bætt sig verulega
í umfjöllun um konur og íþróttir á
Kristín Ástgeirsdóttir
„Eg skora á þá íþrótta-
og bridsfréttamenn
sem sekir eru í þessu
máli að taka sér tak,
sýna konum og íþrótt-
um þeirra virðingu og
sanngirni.“
undanförnum árum en fréttir af
Evrópumótinu í brids (sem teljast
verður til íþrótta) undanfarna daga
hafa gert mig svo bálreiða að ég
fæ ekki orða bundist.
Ótrúleg kvenfyrirlitning
Á sama tíma og þúsundir kvenna
hlupu í kvennahlaupinu sem reynd-
ar voru gerð ágæt skil í fréttum,
var íslenska kvennalandsliðið að
keppa á Evrópumótinu í brids við
hlið karlalandsliðsins. Samkvæmt
fréttum sem birtust dag eftir dag
var ísland (les: karlalandsliðið) að
keppa í brids og svo var þarna ein-
hver kvennasveit. „ísland féll í 5.
sætið á bridsmótinu" sagði í fyrir-
sögn Morgunblaðinu 17. júní og var
auðvitað átt við karlasveitina. Und-
irfyrirsögn: Kvennaliðið vann fyrsta
sigur sinn gegn ólympíumeisturum
Austurríkis. Það þótti meiri frétt
áð mati blaðsins að karlarnir rúll-
uðu niður en að konurnar ynnu stór-
sigur á sjálfum ólympíumeisturun-
um. íslendingar fóru upp og niður
sætaröðina eftir gang hverrar um-
ferðar, en jafnvel þegar kvenna-
sveitin var komin í annað sæti
máttu þær og við íslenskar konur
sæta því að vera ekki taldar til ís-
lendinga. Nú vita fréttamenn auð-
vitað betur, en þetta tungutak
þeirra speglar ótrúlega kvenfyrir-
litningu og það sem alvarlegra er
þeir taka ekki mark á íþróttum
kvenna.
Sýnið íþróttum kvenna
virðingu
Nú hef ég ekki hundsvit á brids
og veit ekki hvers vegna ástæða
þykir til að skipta liðunum í karla-
og kvennasveitir. Ég hef aldrei
heyrt þess getið að konur spili brids
eitthvað öðru vísi en karlar, en það
skyldi þó aldrei vera að karlar líti
ekki á konur sem jafningja á þessu
sviði? Það má vel vera að einhverjar
ástæður skýri þessa kynjaskiptingu
og það má líka vel vera að konum
og körlum þyki einfaldlega
skemmtilegra og betra að spila við
eigið kyn, en það breytir ekki því
að fréttaflutningurinn af Evrópu-
mótinu í brids hefur afhjúpað svo
gamaldags og óþolandi karlrembu
að með ólíkindum er á árinu 1993.
Ég skora á þá íþrótta- og brids-
fréttamenn sem sekir eru í þessu
máli að taka sér tak, sýna konum
og íþróttum þeirra virðingu og
sanngirni. Ábyrgð íþróttafrétta-
manna eins og annarra frétta-
manna er mikil og þeir geta lagt
sitt af mörkum til að glæða áhuga
á líkamsrækt og bættri heilsu al-
mennings, þjóðinni allri til hags-
bóta. Fyrst og fremst er það þó
skylda þeirra að flytja sannar og
óvilhallar fréttir sem hvorki mis-
muna liðum né kynjum.
Þegar konur standa sig vel
íþróttahreyfingin hefur litið á
það sem hlutverk sitt að bæta og
auka samskipti milli þjóða og hún
hefur reynt að leggja sitt af mörk-
um í þágu friðar og mannréttinda.
Það hefur tekist að opna augu þess-
arar gömlu karlstýrðu fjöldahreyf-
ingar sem löngum einkenndist af
mikilli hetjudýrkun fyrir því víð-
tæka markmiði að íþróttir eigi að
vera fyrir alla. Þar hefur margt
áunnist. Stórkostlegur árangur fatl-
aðs íþróttafólks er að gjörbreyta
afstöðu almennings til fatlaðra og
stórbæta heilsu þeirra. Áhersla á
að auka þátttöku og áhrif kvenna
í íþróttum er smátt og smátt að
skila sér hér sem annars staðar eins
og fram kom í kvennablaðinu 19.
júní. íþróttafréttamenn eiga ekki
að skyggja á þann árangur með
fordómum og vonandi ómeðvitaðri
kvenfyrirlitningu, allra síst þegar
konur standa sig jafn vel og brids-
konurnar okkar hafa gert.
Höfundur er þingmaður
Kvennalistans í Reykjavík
Staðreyndir og hugarburður
Svar við rangfærslum Pressunnar og Hjörleifs Stefánssonar
eftir Guðmund
Magnússon
I vikunni sem leið fjallaði Pressan
um ágreining sem uppi er á milli
Þjóðminjasafns íslands og Hjörleifs
Stefánssonar arkitekts um eignar-
hald á gömlu húsi vestur á Snæfells-
nesi. Ekki er ég sáttur við frétt
blaðsins um málið en hún er þó
hátíð samanborið við fyrirsagnir og
fráleitan uppslátt á forsíðu. Fyrir-
sagnimar eru hreinn tilbúningur og
í engu samræmi við fréttina. Þjóð-
minjavörður hefur ekki ásakað
neinn um misnotkun á opinberu fé
eins og fullyrt er á forsíðu Press-
unnar. Þeir sem lesa fréttina sjálfa
sjá að hið eina sem eftir mér er þar
haft er að ágreiningsmál við Hjör-
leif Stefánsson sé til umfjöllunar í
þjóðminjaráði og sé litið alvarlegum
augum.
Mér er óskiljanlegt hvað fyrir
ritstjóra Pressunnar vakir með
uppslættinum og hinum ósönnu fyr-
irsögnum.
Umfjöllun Pressunnar varð Hjör-
leifi Stefánssyni tilefni til skrifa í
Morgunblaðið sl. laugardag. Grein
hans er því miður uppfull af rang-
færslum og ósannindum um efnis-
atriði ágreiningsins við Þjóðminja-
safnið og svigurmælum í minn garð.
Er grein þessi Hjörleifi til lítils
sóma.
í ljósi þess sem á undan er geng-
ið er óhjákvæmilegt að skýra opin-
berlega frá því um hvað mál þetta
snýst, þótt ég telji í rauninni eigi
umræður um mál af þessu tagi
ekki heima í fjölmiðlum.
Þjóðminjasafn eignast hlut í
Amtmannshúsi
Það er upphaf þessa máls að í
október 1986 rituðu Hjörleifur Stef-
ánsson og Sigrún Eldjárn þjóð-
minjaverði bréf, þar sem þess er
farið á leit að Þjóðminjasafnið taki
við eignarhluta í svonefndu Amt-
mannshúsi á Arnarstapa á Snæ-
fellsnesi. Skyldi eignarhlutinn nema
framlagi opinberra aðila til endur-
byggingar hússins.
Amtmannshúsið var reist á Arn-
arstapa á árunum 1774-1787. Það
var flutt að Vogi í Mýrum árið
1849. Á árunum 1983 til 1985 var
húsið endurbyggt og flutt að nýju
á Arnarstapa. Frumkvæði að þeirri
endurbyggingu átti Hjörleifur Stef-
ánsson og verður að telja framtakið
lofsvert, þar sem húsið er með elstu
varðveittu timburhúsum hér á landi.
Þjóðminjavörður ritaði mennta-
málaráðuneytinu bréf 27. október
1986 og óskaði eftir því að Amt-
mannshúsið yrði tekið á fomleifa-
skrá, en í því felst skuldbinding um
að viðhald og endurbætur skuli
greiddar úr ríkissjóði eftir nánari
ákvörðun þjóðminjavarðar. Orðrétt
segir í bréfí þjóðminjavarðar: „Því
virðist mér, að hér sé vel boðið, að
Þjóðminjasafninu sé afsalað hluta
af þessu húsi. Þar í fylgir, að safn-
ið fái vissan afnotarétt þess, þegar
viðgerð er komin í kring. — Er þó
ekki um að ræða, að húsið verði
venjulegt sýningarhús, að minnsta
kosti ekki í náinni framtíð, en hins
vegar væri ekki óeðlilegt, að t.d.
gæti starfsfólk safnsins fengið þar
sumarafdrep, líkt og er um starfs-
fólk ýmissa stofnana, sem jafnvel
hafa reist með ærnum tilkostnaði
sumarhús víðs vegar um landið fyr-
ir starfsfólk sitt.“
Menntamálaráðuneytið féllst á
erindi þjóðminjavarðar 10. nóvem-
ber 1986. Upp frá því hefur Amt-
mannshúsið verið á fornleifaskrá
og talist til húsasafns Þjóðminja-
safnsins. Húsafriðunarsjóður hefur
lagt endurbyggingu hússins lið með
fjárframlögum, styrkir hafa komið
frá Alþingi og eftir að Þjóðminja-
safnið tók það undir sinn verndar-
væng hefur safnið innt af hendi
greiðslur vegna framkvæmda við
Guðmundur Magnússon
„Þjóðminjavörður hef-
ur ekki ásakað neinn
um misnotkun á opin-
beru fé eins og fullyrt
er á forsíðu Pressunn-
ar. Þeir sem lesa frétt-
ina sjálfa sjá að hið eina
sem eftir mér er þar
haft er að ágreinings-
mál við Hjörleif Stef-
ánsson sé til umfjöllun-
ar í þjóðminjaráði og
sé litið alvarlegum aug-
um.“
húsið. Einkennilegt er að Hjörleifur
Stefánsson segist ekki kannast við
þessar greiðslur, enda þótt athugun
á bókhaldi Þjóðminjasafnsins leiði
í ljós að um slíkar greiðslur hefur
verið að ræða.
Ágreiningurinn við Hjörleif
Stefánsson
Sá ágreiningur sem nú er uppi
hófst með bréfi sem Hjörleifur Stef-
ánsson ritaði húsafriðunarnefnd
ríkisins 7. maí sl. Þar óskar hann
eftir styrk úr húsafriðunarsjóði til
viðhalds Amtmannshússins og
greinir frá því að hann og kona
hans hafi verið einkaeigendur húss-
ins frá árinu 1983, þar til fyrir
nokkrum vikum að þau hafi selt
nokkrum nafngreindum einstakl-
ingum hlut í húsinu. Á eignarhluta
Þjóðminjasafns er ekki minnst. Og
orðrétt segir Hjörleifur í bréfinu:
„Þjóðminjasafn hefur veitt endur-
byggingu hússins liðveislu með
ýmsu móti, en ekki með fjárfram-
lögum, hvorki af því fé sem safninu
e’r ætlað til viðhalds gamalla húsa
né á annan hátt.“
Bréf Hjörleifs vakti að vonum
furðu á Þjóðminjasafni. Eignarhlut-
ar í húsi sem að hluta til var í eigu
safnsins höfðu verið seldir án vit-
undar og samþykkis safnsins. Látið
var að því liggja að safninu kæmi
hús þetta ekki við. Á fundi í þjóð-
minjaráði, sem' fer með yfirstjórn
safnsins, var einróma samþykkt að
mótmæla þessum gjörningi harð-
lega og fela þjóðminjaverði að
tryggja rétt Þjóðminjasafnsins. Það
hefur nú verið gert með því að lög-
maður sem fenginn hefur verið til
að kanna þetta mál liefur ritað
Hjörleifi bréf, þar sem óskað er
eftir því að eignarhlutur safnsins
verði þinglýstur og samið verði um
réttmæta notkun safnsins á húsinu
í samræmi við það sem upphaflega
var ætlunin þegar það var tekið á
fornleifaskrá.
Siðferði og fjölmiðlun
Fjölmiðlun í þessu landi er á
stundum harla einkennileg. Sömu
fjölmiðlamir og flytja hveija háv-
aðafréttina á fætur annarri, sem
sýna eiga skort á siðferði í stjórn-
málalífi okkar, beita siðlausum að-
ferðum í fréttaflutningi og virðast
láta sér standa á sama hveijar stað-
reyndir mála eru. Sölugildi frétta
virðist stundum sett ofar sannleiks-
gildi þeirra.
Ég hef mælst til þess við rit-
stjóra Pressunnar, sem er höfundur
hinna ósönnu fyrirsagna og upp-
sláttar, að hann biðji alla hlutaðeig-
endur afsökunar á háttalagi sínu
og leiðrétti rangfærslurnar. Sú ósk
er hér með ítrekuð.
Höfundur gegnir embætti
þjóðmiiyavarðar.
Olsarar
halda 01-
afsvík-
urvöku
Ólafsvík.
HELGINA 9. til 11. júlí verður
haldin svonefnd Olafsvíkur-
vaka hér í Ólafsvík. Þá verður
mikið um að vera utan dyra
sem innan. Þar má nefna
margs konar sýningar, íþróttir,
grillveislur og gönguferðir,
jöklaferðir, skemmtisiglingar,
dansleiki og margt fleira.
Það eru alls 18 félög og
samtök sem standa að þessari
vöku og má á því sjá að dag-
skráin verður fjölbreytt. Til-
gangur Ólafsvíkui’vökunnar er
að vekja athygli á Ólafsvík sem
lifandi bæ, þar sem íbúarnir
reyna að taka vel á móti gest-
um sínum. Takist vel til með
þessa skemmtihelgi er stefnt
að því að slíkt verði árlegur
viðburður
Helgi