Morgunblaðið - 06.02.1994, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. FEBRÚAR 1994
eftir Jóhannes Nordal
MARGT minnir okkur um þessar mundir á þær ævintýra-
legu breytingar sem orðið hafa á kjörum, samfélagsháttum
og menningu íslensku þjóðarinnar á þessari öld. Með stuttu
millibili minnumst við afmælis þriggja stóráfanga í sókn
íslendinga til fulls sjálfsforræðis: 75 ára fullveldis fyrsta
desember sl., 90 ára heimastjórnar fyrsta þessa mánaðar
og hálfrar aldar afmælis lýðveldisins sautjánda júní í vor.
En sjálfstæðisbaráttan var ekki háð á vettvangi stjórnmál-
anna eingöngu. Á öllum sviðum þjóðlífsins hafa íslendingar
á þessari öld eignast menn sem báru í brjósti óslökkvandi
þrá til að verða þjóð sinni að liði og leggja sitt af mörkum
til þess að hún gæti borið höfuð sitt hátt í samfélagi fijálsra
þjóða.
Ragnar Jónsson og eiginkona hans, Björg Ellingsen, ásamt Hannibai Valdimarssyni við vígslu sýningar-
salar Listasafns ASÍ 7. febrúar 1980.
ert er að minnast nú eins
þessara manna, Ragn-
ars Jónssonar, en sjö-
unda þessa mánaðar eru
níutíu ár liðin frá fæð-
ingu hans. Hann kom
því í heiminn aðeins viku
eftir að Islendingar fengu heima-
stjóm og var einn besti fulltrúi
þeirrar kynslóðar sem hélt úr sveit-
inni á fyrstu áratugum aldarinnar
til að byggja frá grunni nýtt borg-
arsamfélag á Islandi, þar sem sam-
eina skyldi það dýrmætasta úr
arfleifð fortíðarinnar nýjum
straumum í atvinnuháttum og
menningu.
Einar Ragnar Jónsson, eins og
hann hét fullu nafni, var fæddur
í Mundakoti á Eyrarbakka, sonur
Jóns Einarssonar, sem ættaður var
úr Skaftafellssýslu, og Guðrúnar
Jóhannsdóttur frá Mundakoti. Jón
faðir Ragnars var orðlagður dugn-
aðarmaður, útvegsbóndi og for-
ystumaður í sveit sinni, og bar
æskuheimili Ragnars vott um
myndarskap foreldra hans og
tryggð þeirra við forna siði og
menntir sem hann bjó að æ síðan.
Eyrarbakki var snemma á öld-
inni mikil miðstöð mannlífs og við-
skipta á þeirra tíma mælikvarða.
Þangað komu bændur af öllu Suð-
urlandi til að versla, en hinar
dönsku kaupmannafjölskyldur
fluttu með sér iðkun tónlistar og
önnur menningaráhrif frá hinum
stóra heimi. I barnaskóla naut
Ragnar kennslu og hvatningar hins
merka uppeldisfrömuðar Aðal-
steins Sigmundssonar og stóð með
honum að því að stofna ungmenna-
féiag á Bakkanum.
Ragnar og Björg í sumarbústaðnum með börnunum Ernu, Jóni Ótt-
ari og Auði.
90 ÁRFRÁ
FÆDINGU
HANS
Árið 1920 lá svo leið Ragnars í
Verslunarskólann í Reykjavík, en
að loknu prófi þar réðst hann til
hinnar nýstofnuðu smjörlíkisgerð-
ar, Smára, en við hana var hann
síðan ætíð kenndur. Með fádæma
dugnaði byggði Ragnar þetta fyrir-
tæki upp í samkeppni við óheftan
innflutning, enda varð hann síðar
annar aðaleigandi þess og mikil-
virkur iðnrekandi til æviloka. Þau
verkefni fullnægðu þó aldrei sköp-
unarþrá Ragnars, enda opnuðust
honum á þessum árum nýir heimar
lista og bókmennta.
Á fyrstu árum Ragnars í
Reykjavík voru miklar breytingar
í uppsiglingu á hinu fábreytta
menningarlífi höfuðborgarinnar.
Ný kynslóð íslenskra listamanna
sem sótt hafði menntun sína og
fyrirmyndir, ekki aðeins til Dan-
merkur, heldur til stórþjóða Evr-
ópu, var að kveða sér hljóðs. Ragn-
ar kynntist flestum þeirra og voru
m.a. í þeim hópi Páll ísólfsson,
Halldór Laxness og Jóhannes
Kjarval, sem verða allir vinir og
örlagavaldar í lífi hans. Það líður
heldur ekki á löngu áður en efling
Iistalífs bæjarins er orðin höfuð-
ástríða hans sem hann helgar æ
meira af kröftum sínum og fjár-
munum.
Tónlistin var fyrsta ást Ragnars
og hann var fremstur í flokki ungra
áhugamanna sem komu á stofn
Hljómsveit Reykjavíkur fyrir Al-
þingishátíðina árið 1930 og í fram-
haldi af því Tónlistarskólanum, en
fyrsti skólastjóri hans var Páll
Isólfsson. Tveimur árum síðar
gekkst Ragnar fyrir stofnun Tón-
listarfélagsins, en meginhlutverk
þess hefur frá upphafi verið að
reka Tónlistarskólann og halda
uppi fjölbreyttu tónleikahaldi.
Meðal fyrstu kennara Tónlistar-
skólans voru Árni Kristjánsson,
píanóleikari, og dr. Franz Mixa,
sem nú er nýlátinn. í skólanum
ólst upp ný kynslóð tónlistar-
manna, sem setur svip sinn á tón-
listarlíf landsins næstu áratugi.
Tónleikar þeir sem haldnir voru á
vegum Tónlistarfélagsins mörkuðu
einnig tímamót, Ragnari tókst að
fá hingað til lands á vegum félags-
ins marga af fremstu hljóðfæra-
leikurum heims, jafnframt því að
gefa íslenskum listamönnum ómet-
anleg tækifæri til hljómleikahalds.
Líklega lagði þó Ragnar allra mest
á sig til þess að efla hljómsveitina,
en árið 1950 er loks markmiði
hans náð, þegar stofnsett var sjálf-
stæð sinfóníuhljómsveit, sem starf-
að hefur óslitið síðan.
Ragnar sneri sér ekki að bókaút-
gáfu fyrr en eftir miðjan fjórða
áratuginn, en á árunum 1937-
1940 gaf hann Heimsljós Halldórs
Laxness út í fjórum bindum í fé-
lagi við Kristin Andrésson og var
Ragnar útgefandi allra verka Hall-
dórs eftir það. Einnig hóf hann að
gefa út bækur árið 1940 á nafni
Víkingsútgáfunnar. Frá árinu
1942 verður Helgafell aðalútgáfu-

1
1
1
i
<