Morgunblaðið - 06.02.1994, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. FEBRÚAR 1994
Minnt
Burma
eftir Jakob F. Ásgeirsson
SAMA DAG og Nelson Mandela veitti viðtöku frið-
arverðlaunum Nóbels í Ósló í desember síðastliðn-
um, tók sextán ára gamall sonur Aung San Suu
Kyi, friðarverðlaunahafa Nóbels 1991, við þýsku
mannréttindaverðlaununum fyrir hönd móður
sinnar. Þýsku mannréttindaverðlaunin eru kennd
við Hansaborgina Bremen („Samstöðuverðlaun
Bremenborgar") og það var einmitt Nelson Mand-
ela sem hlaut þau fyrstur manna 1988. Það ár sat
Mandela raunar enn í haldi og var hann því ófær
um að veita verðlaununum viðtöku í eigin persónu
— rétt eins og Aung San Suu Kyi nú.
Kim Aris, sonur Aung San
Suu Kyi, sagði í ræðu
sinni við athöfnina í
Bremen að um dýpri
samlíkingu væri að ræða
með móður sinni og
Mandela. Friðarvonin í
Suður-Afríku hafi
byggst á trausti og skilningi sem
skapaðist í einlægum viðræðum
milli andstöðuaflanna í landinu —
en sá hafi einmitt verið boðskapur
móður sinnar frá því hún hóf stjórn-
málaafskipti að eina leiðin til að
takast á við hin flóknu vandamál
sem blasa við Búrma væri að skapa
forsendur fyrir slíkum viðræðum.
í ræðu sinni í Ósló vék Mandela
m.a. að ástandinu í Búrma og sagði
; fyrir hönd þeirra de Klerks:
„Við biðjum innilega þá sem
stjóma Búrma að sleppa úr haldi
sam-verðlaunahafa okkar, Aung
San Suu Kyi, og taka upp við hana,
og þá sem hún er fulltrúi fyrir, al-
varlegar viðræður til hagsbóta fyrir
alla sem byggja Búrma. Við sárbiðj-
um að þeir sem hafa til þess völd
muni, án frekari tafa, gera henni
kleift að nýta hæfileika sína og
atorku í þágu þjóðar sinnar og
mannkyns alls.“
Aung San Suu Kyi hefur verið
haldið í stofufangelsi, án dóms, frá
sumri 1989. Lýðræðishreyfing
hennar vann sem kunnugt er fræki-
legan sigur í fijálsum kosningum
I sem fram fóru í landinu ári síðar.
Herforingjastjórnin í Rangún brást
við úrslitum kosninganna með því
að afnema þau lýðréttindi sem enn
voru, í gildi og hneppa í varðhald
og pynta þá talsmenn andstöðuafl-
anna sem enn gengu lausir og
fremja ódæðisverk á hinum ýmsu
þjóðarbrotum sem byggja þetta
ógæfusama lánd.
Búrma (Myanmar) hefur stund-
um verið líkt við fangelsi með fjöru-
tíu milljón fanga. En á síðustu
tveimur árum hefur rofað ögn til.
i Stjómin hefur leyst úr haldi hátt á
annað þúsund andófsmanna og frið-
mælst hefur verið við leiðtoga skær-
uliðahópa sem haldið hafa uppi
vopnaðri baráttu upp til fjalla í hin-
um geysimiklu skógum sem klæða
landið. Útlendingum hefur enn-
fremur verið auðveldaður aðgangur
að landinu, en áður var það nánast,
lokað umheiminum, auk þess sem
mjög var alið á útlendingahatri.
Þessum sinnaskiptum ber óneit-
anlega að fagna, enda þótt þau
hrökkvi skammt. Hvorki Alþjóða
gjaldeyrissjóðurinn né Alþjóða-
bankinn hafa enn ljáð máls á því
að hefja á ný lánveitingar til Búrma,
sem eftir þrjátíu ára sósíalískt ein-
ræði herforingjanna er eitt fátæk-
asta ríki heims. Og í haust er leið
samþykkti allsheijarþing Samein-
uðu þjóðanna mjög harðorða álykt-
un um mannréttindabrot Rangún
stjórnarinnar. Mannréttindasamtök
telja að enn sitji fleiri en eitt þús-
und andófsmenn í fangelsi, þar af
35 þingmenn sem kjörnir voru í
kosningunum 1990. Lýðræðishreyf-
ing Aung San Suu Kyi hefur verið
upprætt og engin skipulögð stjórn-
arandstaða er leyfð í landinu. Þá
hefur það ekki orðið til að auka
orðstír Rangún-stjórnarinnar vest-
anhafs að hún er talin hafa lagt
blessun sína yfir stóraukna eitur-
lyfjaframleiðslu í landinu, en talið
er að um áttatíu prósent af ópíum
á götum New York sé komið frá
Búrma.
Herforingjarnir í Rangún horfa
núna einkum til kúgunaraflanna í
Kína og Indónesíu um fyrirmynd í
stjórnarfari. Þeir hafa stofnað vísi
að markaðsbúskap og með því að
koma jafnvægi á gengisskráningu
gjaldmiðils síns vonast þeir til þess
að erlend fyrirtæki beini í auknum
mæli Viðskiptum sínum til Búrma.
Andófsmenn hafa mjög hvatt til
þess að fjölmiðlar og mannréttinda-
samtök á Vesturlöndum leggi allt
kapp á að sannfæra stjórnendur
fyrirtækja um að koma ekki nálægt
þeirri útsölu á náttúruauðæfum sem
staðið hefur yfir í Búrma. Hætt er
við að það reynist örðugt því gróða-
vonin er mikil.
Efnahagur landsins hefur vissu-
lega farið batnandi undanfarin tvö
ár, en það hefur þó ekki leitt til
þess að millistéttin hafi eflst, heldur
að bilið hefur enn vaxið milli ríkra
og fátækra, þ.e. milli forréttinda-
stéttar herforingjaklíkunnar og
annarra íbúa landsins. Sú þróun
þykir ekki gefa von um að stöðug-
leiki í innanlandsmálum sé í nánd,
eins og stjórnvöld halda frar.i; trú-
legra sé að mikil misskipting auðs
leiði til óróa um leið og slakað er
á ógnarvaldinu. Ekkert hefur þó
borið á slíkum óróa undanfarið,
þrátt fyrir ríkjandi þíðu, enda hefur
skipulagt andóf, sem fyrr segir,
verið upprætt með öllu, auk þess
sem morð og ofbeldisverk stjómar-
innar á árunum 1989-1991 eru
landsmönnum enn í fersku minni.
Umheimurinn er hins vegar fljót-
ur að gleyma, eins og vikuritið The
Economist minnir á nýlega, þegar
það skýrir frá að mörg erlend fyrir-
tæki hafi látið glepjast af gylliboð-
um Rangún stjórnarinnar. Blaðið
segir að herforingjamir kunni að
ímynda sér að þeir hafi nú staðið
af sér verstu byljina og að framund-
an sé lygnur sjór þar sem þeim
muni takast að hreiðra jafn vel um
sig og herforingjaklíkunni illræmdu
í Indónesíu — en þeir geti samt sem
áður ekki komist hjá því að gera
eitthvað í máli Aung San Suu Kyi.
Hennar návist sé alls staðar í land-
inu — ósýnileg, þögul, og áhrifarík.
Líðan hennar í stofufangelsinu
mun vera bærileg, enda þótt hún
sé fremur veikburða. Hún hefur
alla tíð neitað að þiggja mat frá
herforingjunum og á tímabili átti
hún ekki kost á mjög næringaríkri
fæðu. Hún ræktar það sem hún
getur í garði sínum, auk þess sem
ráðskonu hennar, sem kemur til
hennar daglega, er heimilt að fara
út á markað að kaupa það sem
fæst. Þau innkaup fjármagnar hún
sjálf og hefur hún á undanförnum
árum orðið að selja margt muna
úr húsi sínu til að standa straum
af þeim kostnaði, þ. á m. píanóið
sitt. Frá því henni var loks leyft
að hitta fjölskyldu sína eftir tveggja
og hálfs árs aðskilnað sumarið
1992, hefur eiginmaður hennar auk
þess getað fært henni birgðir af
dósamat margskonar. Hann og syn-
ir þeirra dvöldu m.a. hjá henni í sex
vikur sl. sumar og í þijár vikur
núna um jólin.
Hún situr tíðum við skriftir og
lestur, en eiginmaður hennar hefur
fært henni mikið safn bóka. Herfor-
ingjarnir hafa nú leyft henni að
senda úr landi þær ritsmíðar sem
Aung San Suu Kyi með sonum sínum, Alexander, tvítugum, og
Kim, 16 ára. Myndin er tekin í Búrma sl. sumar og birtist í nýútkom-
inni búrmaskri útgáfu á ritgerðasafni Aung San Suu Kyi, Frelsi
frá ótta (1991), sem mikla athygli vakti á Vesturlöndum og þýtt
hefur verið á fjölda tungumála. Búrmaska útgáfan er gefin út af
útlægum andófsmönnum og mun eintökum verða smyglað inn í
landið, auk þess sem lesið hefur verið upp úr bókinni í útvarpi
BBC til Búrma og í útvarpi því sem norskir hugsjónamenn reka
og senda til Búrma.
ritskoðun stjórnarinnar leggur
blessun sína yfir. Þíðan í Rangún
hefur þannig leitt til þess að Aung
San Suu Kyi getur látið í sér heyra
á alþjóðavettvangi. Alexander, eldri
sonur hennar, flutti t.d. með stuttu
millibili tvær ræður fyrir hennar
hönd: við komu ólympíueldsins til
Barcelona og á miklu mannréttinda-
móti lögfræðinga í Washington. Og
síðastliðið sumar las eiginmaður
hennar, við all mikla viðhöfn í Ox-
ford háskóla, hinn árlega minning-
arfyrirlestur um Joyce Pearce, sem
konu hans hafði verið boðið að
semja, en Joyce Pearce var víðfræg
fyrir margvísleg afrek í málefnum
flóttafólks.
Fyrirlestri þessum lýkur Aung
San Suu Kyi með því að vísa til
heimspekingsins Karls Poppers.
Popper skýrir á einhveijum stað
ævarandi bjartsýni sína í þessum
vandræða heimi okkar með því að
segja að myrkrið hafi ávallt verið
til en ljósið sé nýtt. Og sökum þess
útsala-útsala
10-30%
stgr. afsláttur
að ljósið er nýtt, segir Suu, ber
okkur að meðhöndla það með gætni.
Hún bætir við, að allt myrkur heims-
ins fái ekki slökkt jafnvel hina
minnstu ljósglætu því myrkrið sé í
eðli sínu óvirkt, hvort sem er í eðlis-
fræðinni eða í mannlífinu. í raun-
inni sé myrkrið ekkert annað en ljós-
leysi. En lítilli ljósglætu sé um megn
að bera birtu á margrar ekrur huld-
ar svartnættismyrkri, hún þurfi að
vaxa að styrkleika til að stafa birtu
sinni æ lengra. „Við þörfnumst svo
ákaflega bjartari heims sem mun
bjóða öllum sínum íbúum viðunandi
skjól,“ segir hún að lokum.
Aung San Suu Kyi er ljósberi
friðar og réttlætis í landi sínu. En
í Búrma ríkir svartnættið. að mestu.
Áratugir eru ekki langur tími í lífi
þjóða, en það setur óneitanlega hroll
að fjölskyldu Aung San Suu Kyi við
tilhugsunina um að Nelson Mandela
mátti sitja 28 ár í fangelsi áður en
honum gafst tækifæri til að láta
sitt ljós skína.
ptorip.tÞ*
Nýjar sendingar
FAXAFENIVIÐ SUÐURLANDSBRAUT • SÍMI 686999
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAÐASÖLUNNI
Á JÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁOHÚSTORGI