Morgunblaðið - 20.02.1994, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. FEBRÚAR 1994
KVIKMYNDIR/REGNBOGINN frumsýnir á næstunni kínversku myndina Far
vel frilla mín, eða „Farewell My Concubine“, sem sópað hefur til sín verðlaunum
á kvikmyndahátíðum um allan heim og þykir líklegust til að hljóta Óskarsverð-
launin sem besta erlenda myndin í ár.
Ástarsaga í skugga
þj óðfélagsbreytinga
I KVIKMYNDINNI Far vel
frilla mín sem Regnboginn
tekur til sýninga á næstu
dögum notar kínverski
leiksljórinn Chen Kaige
samband tveggja karl-
manna sem spannar rúm-
lega 50 ára tímabii á þess-
ari öld til að kanna ýmsa
hluti í mannlegum sam-
skiptum, og þá ekki sist
samkynhneigð. Einnig leit-
ast hann við að endur-
spegla og varpa Ijósi á ólg-
una í kínverskum stjórn-
málum og sögu á þessari
öld, en þessi viðfangsefni
eru af þeim toga sem
stjórnvöld i Kína eru ekki
tilbúin að viðurkenna.
Myndin hefur reyndar ver-
ið bönnuð í Kína vegna
þess hvemig fjallað er í
henni um samkynhneigð og
menningarbyltinguna, en
hún hefur engu að síður
verið sýnd í óþökk stjórn-
valda í nokkur skipti og
hefur myndast örtröð
áhorfenda sem ólmir hafa
viljað komast á sýningar.
Kínverskar myndir eða
myndir þar sem Kína er sögu-
sviðið hafa notið mikilla vin-
sælda í Bandaríkjunum upp á
síðkastið, og hefur Far vel
frilla mín farið þar fremst í
flokki. Meðal þeirra verðlauna
sem myndin hefur hlotið frá
því hún var frumsýnd í Hong
Kong í byrjun janúar 1993
má nefna að hún var kosin
besta myndin á Cannes í fyrra
þar sem hún fékk Gullpál-
mann ásamt Píanó og nýiega
hlaut hún Golden Globe verð-
laun erlendra fréttaritara í
Hollywood sem besta erlenda
myndin á síðasta ári. Þá kusu
áhorfendur á kvikmyndahá-
tíðinni í Chicago myndina
bestu mynd sem sýnd var á
hátíðinni, og Los Angeles Film
Critics Association, New York
Film Critics Circle og Nation-
al Board of Review kusu hana
bestu erlendu mynd ársins.
Síðast en ekki síst hefur
myndin verið tilnefnd til Ósk-
arsveðlaunanna sem besta
erlenda myndin og þykir hún
vera nokkuð örugg með að
hljóta þau verðlaun. Far vel
frilla mín er fímmta mynd
kínverska leikstjórans Chens
Kaige, og til þess að koma í
veg fyrir að kínversk stjóm-
völd gætu lagt stein í götu
hans við að koma myndinni á
framfæri breytti hann upp-
runalandi myndarinnar þann-
ig að hún hefur verið'mark-
aðssett sem mynd frá Hong
Kong.
Kaige notar lífshlaup
tveggja manna til að varpa í
smáatriðum ljósi á kínverska
sögu þessarar aldar, en leiðir
þeirra liggja fyrst saman árið
1925 þegar stríðsherrar ráða
ríkjum og Pekingóperan er í
blóma. Þeim er næst fylgt til
ársins 1937 þegar innrás Jap-
ana vofir yfir ög síðan inn í
Kína kommúnismans og að
lokum menningarbyltingar-
innar 1977. Þessar aðalper-
sónur myndarinnar sem heita
Cheng Dieyi og Duan Xialou
hafa frá blautu barnsbeini
Samkynhneigður
Leikstjórinn
Lesleie Cheung leikur hinn samkynhneigða Dieyi í Far vel frilla mín, en umfjöllun
um samkynhneigða á ekki upp á pallborðið hjá stjórnvöldum í Kína.
Chen Kaige leiksljóri hefur getið sér gott orð fyrir þær
kvikmyndir sem hann hefur leikstýrt.
helgað sig Pekingóperunni,
og í myndinni verða þeir eins-
konar spegill samtíðar sinnar.
Ungir að árum ganga þeir í
sérstakan skóla til að afla sér
menntunar sem leikarar við
óperuna, og fylgjast þeir síð-
an að alla tíð allt frá örbirgð
æskuáranna og til bæði
frægðar og frama sem þeir
ná á óperusviðinu, en í bak-
sviðinu er alltaf óendurgoldin
ást hins samkynhneigða Di-
eyi á Xialou. Sérhæfing
þeirra félaga er að leika á
hveiju kvöldi sömu hlutverkin
í sígildri óperu þar sem Xialou
fer með hlutverk konungsins
og Dieyi fer með hlutverk
hinnar fómfúsu frillu hans,
og þegar Xialou gengur að
lokum að eiga raunverulega
ástkonu sína er óhjákvæmi-
legt að dragi að leikslokum.
ar menningarbyltingin hafði
runnið skeið sitt á enda árið
1976 komst Chen að við
kvikmyndaháskólann í Pek-
ing. Þaðan útskrifaðist hann
árið 1982 og fljótlega gerði
hann sína fyrstu kvikmynd,
eða árið 1984. Myndir hans
vöktu mikla athygli víða um
heim, og eftir eftir að hafa
lokið við þriðju mynd sína
árið 1987 var Chen boðið að
verða gistiprófessor við New
york University, og þar náði
hann samböndum í vestræn-
um kvikmyndaheimi sem
varð til þess að hann gerði
myndina Life On a String
árið 1990 með fjármagni frá
Þýskalandi og Bretlandi.
Óperan í sviðsljósinu
Vinirnir
Höfundur skáldsögunnar
sem Far vel frilla mín er gerð
eftir og kvikmyndahandrits-
ins heitir Lilian Lee, en hún
er vel þekktur rithöfundur í
Hong Kong. Frá því hún lauk
menntaskólanámi árið 1976
hefur hún starfað sem kenn-
ari, blaðamaður og handrits-
höfundur bæði fyrir sjónvarp
og kvikmyndir. Hún er vin-
sæll dálkahöfundur í blöðum
og tímaritum sem gefin eru
út um gjörvalla Suðaustur-
Asíu, og samtals hefur hún
skrifað um 30 bækur sem
gefnar hafa verið út, en með-
al þeirra er „The Last Princ-
ess of Manchuria", sem gefin
hefur verið út á ensku. Þessa
dagana vinnur Lilian Lee að
ævisögu Jiang Quing (eigin-
konu Maós), og hefur þegar
verið ákveðið að Chen Kaige
Ieikstýri mynd sem gerð verð-
ur eftir henni.
I Far vel frilla mín er Pek-
ingóperan sá kjami sem
söguþráðurinn er spunninn í
kringum, en í óperunni eru
settar á svið stórkostlegar
söngva- og danssýningar með
Leslie Cheung og Zhang Fengyi í hlutverkum sínum í Far vel frilla mín, en vin-
átta þeirra í rúma hálfa öld og samstarf í óperunni er þungamiðja myndarinnar.
miklum sviðsumbúnaði og
skrautlegum búningum, en
um leið er um mikla sýningu
alls kyns fjöllistamanna að
ræða. Eins og hundruð ann-
arra óperuhúsa í Kína á Pek-
ingóperan rætur sínar að
rekja langt aftur í tímann þar
sem allskonar skrautsýning-
ar voru settar á svið til að
skemmta keisarahirðinni. í
tímans rás hefur kínversk
ópera orðið mjög stílfært Iist-
form þar sem tungumálið,
búningar, förðun, líkamsbeit-
ing og augnhreyfingar eru í
samræmi við fágaðar leik-
húsvenjur í föstum skorðum.
Þannig má nefna sem dæmi
að þegar persóna á sviðinu
gengur um á ákveðinn hátt
vita áhorfendur nákvæmlega
hvaða tilfinningar verið er að
láta í ljósi, og aðrar hreyfíng-
ar gefa t.d. til kynna að ver-
ið sé að stíga á bak hesti eða
undirbúningur fyrir hernað
standi yfir.
Til eru tvær helstu gerðir
kínverskrar óperu, annars
vegar bókmenntalegar óperur
þar sem söngvar og tal eru
þungamiðjan, en hins vegar
eru stríðsóperur þar sem
áherslan er lögð á miklar fim-
leikasýningar. Innihald sýn-
inganna spannar allt frá sögu-
legum leiksýningum og harm-
leikjum til þjóðsagna, gaman-
leikja og farsa, og í menning-
arbyltingunni var óperan að
sjálfsögðu notuð til að koma
boðskap kommúnismans á
framfæri í búningi aldagam-
alla uppreisnarópera. Allt 5
allt eru þekktar um 3.800
óperur sem sýndar eru í Kína
í mismunandi búningi og með
mismunandi tónlist allt eftir
því frá hvaða landshluta við-
komandi sýning er.
Yfirleitt eru persónurnar í
Pekingóperunni, eins og
reyndar á við um allar kín-
verskar óperugerðir, steyptar
í nokkrar gerðir sem helstar
eru. Venjulega er leikari æfð-
ur frá bamæsku í að sérhæfa
sig í tilteknu hlutverki, og
það verður síðan það hlutverk
sem viðkomandi fer með það
sem eftir er ferils hans. Hver
persónugerð býr yfir ein-
kennandi söngmáta, talsmáta
og jafnvel göngulagi, og upp-
haflega var talið að helstu
persónugerðirnar væru tíu,
en síðar var þeim fækkað í
aðeins fjórar.
Leikstjóri Far vel frilla
mín, Chen Kaige, fæddist í
Peking árið 1952, og var fað-
ir hans kvikmyndagerð-
armaður en móðir hans var
ritstjóri dagblaðs. Chen fékk.
ungur að árum mikinn bók-
menntaáhuga, en þrátt fyrir
að faðir hans væri vel þekkt-
ur kvikmyndagerðarmaður
hvarflaði aldrei að Chen að
feta í fótspor hans. Á ungl-
ingsárunum ienti Chen í
hringiðu menningarbylting-
arinnar, og starfaði hann við
ýmis landbúnaðarstörf áður
en hann gekk í herinn árið
1971. Árið 1975 sneri hann
aftur til Peking þar sem hann
fékk starf sem aðstoðarmað-
ur í filmuverksmiðju, og þeg-
Chen Kaige hefur lýst Far
vel frilla mín þannig að
myndin sé ástarsaga tveggja
karlkyns leikara og vændis-
konu og ástin sem fjallað er
um endurspegli þær breyt-
ingar sem kínverskt þjóðfé-
lag gekk í gegnum á því
hálfrar aldar tímabili sem
myndin flallar um. Hann
segir að áhugaverðasta per-
sóna myndarinnar að sínu
mati sé Cheng Dieyi, en í
veröld hans, sem sé á mörk-
um draums og raunveru-
leika, lífsins og ríkisbákns-
ins, lífs og dauða og jafn-
framt á mörkum kynjanna,
séu skilin á milli hins raun-
verulega og ímyndunarinnar
oftast nær heldur ógreinileg.
Hann þurfi að tengja saman
raunveruleikann og lífið í
óperunni, ogþegar áhorfend-
ur verði vitni að sjálfseyð-
ingu hans nálgist það að
vera eins og stórkostlegt
leikrit. Með því að yfirgefa
leiksviðið og sameinast fjölci-
anum í hinu hversdagslega
lífi sé persóna af þessu tagi
dæmd til einmanaleika og
einangrunar, en einmitt af
þessum sökum sé hinn
barnalega einlægni hans og
jafnframt gallar og afbrýði-
semi þrungin bæði stórkost-
legri fegurð og raunsæi.
f-