Morgunblaðið - 20.02.1994, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. FEBRÚAR 1994
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. FEBRUAR 1994
21
ftttrgmirtM&M
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborö 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. meö vsk. á mánuði
innanlands. I lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Flutningsjöfnun á
olíu
Olíuverzlun okkar íslendinga
hefur ótrúlega lengi verið
bundin af hvers kyns höftum. Ára-
tugum saman var megnið af olíu,
sem notuð er í landinu, keypt frá
Sovétríkjunum og þáverandi for-
ystumenn viðskiptaráðuneytis og
ýmsir forráðamenn útflutnings-
samtaka ærðust ef haft var á orði
að gefa ætti olíuverzlun lands-
manna fijáisa.
Nú hafa olíufélögin frelsi til að
kaupa olíu þar sem þeim þóknast
og engin merki þess að þjóðin hafi
orðið fyrir nokkrum skaða af þeim
sökum. Áratugum saman var olíu-
verð háð verðlagsákvæðum. Nú
ríkir frelsi í verðlagningu á olíu og
ekki verður séð að neytendur hafi
orðið illa úti af þeim sökum. Hins
vegar ríkir enn gamaldags kerfi,
þar sem olíufélögunum þremur er
gert að greiða verulega fjármuni í
flutningsjöfnunarsjóð, sem á að
tryggja að sama verð sé á olíu um
9ÞEGAR ÉG VAR
• að læra að lesa
og rétt byijaður að
glugga í bækur hafði
ég sérstaka löngun til
að kynna mér efnið í
Robinson Krúsó en
þarsem það tók of langan tíma las
faðir minn söguna fyrir mig þegar
hann kom heim úr vinnunni dag
hvem um alllangt skeið. Ég hef
ekki átt sælli stundir um ævina og
lifði mig gjörsamlega inní ævintýra-
heim þessa sérstæða og útsjónars-
ama landnema á eyjunni fjarlægu.
En nú hefur verið gerð tilraun til
að eyðileggja söguna fyrir mér með
því að fullyrða að hún sé dæmi-
saga. Aðalpersónan sé guð brezkra
nýlendumanna og Robinson Krúsó
sé dæmigerður fulltrúi þeirra. Aldr-
ei hvarflaði neitt slíkt að mér þegar
faðir minn var að lesa þetta ótrú-
lega ævintýri. Og nú fullyrða fínir
prófessorar að í sögunni sé boð-
skapur þess efnis að til séu góðir
villimenn og vondir villimenn, þeir
séu góðir sem gerast kristnir og
þjóna hvíta manninum, en hinir
vondir og réttdræpir sem veita
mótspymu. Aldrei datt mér slík lág-
kúra í hug! En nú er Robinson Krúsó
orðinn miklu mikilvægari og merki-
legri bók en áður vegna þess hún
á að vera dæmisaga um ágæti hvíta
mannsins og lýsi öðrum ritum betur
yfirgangi hans á nýlendutímabilinu,
en þá á guð að hafa verið í slag-
togi með hvíta manninum og geng-
ið erinda hans eins og Fijádagur —
án þess það sé endilega sagt í sög-
unni.
En hvaðsem þessum fullyrðing-
um líður ætla ég enn að halda í þá
bamalegu trú að Robinson Krúsó
sé frásögn um ótrúlegt ævintýri og
þeir Fijádagur geti verið vinir án
brezkrar nýlenduformúlu. Það var
líka Robinson Krúsó sem bjargaði
lífí hans undan villimönnum og
mannætum án þess guð hefði bein-
línis afskipti af þeirri björgun. Hún
land allt. í raun felur þetta kerfí í
sér, að olíuverð er hærra á suðvest-
urhominu en það þyrfti að vera og
sennilega er olíuverð til stómot-
enda svo sem útgerðarfyrirtækja
hærra en það þyrfti að vera. Rök-
stuðningurinn er sá, að með þessu
kerfi sé tryggt lægra olíuverð á
landsbyggðinni en ella. Kerfíð kem-
ur þannig út, að tvö olíufélaganna,
Skeljungur og OLÍS greiða vem-
lega fjármuni til þess þriðja, þ.e.
til Olíufélagsins hf.
í núgildandi kerfi felst engin
hvatning fyrir olíufélögin til þess
að auka hagræðingu í olíudreifíngu
á landsbyggðinni. Þvert á móti
hafa þau hag af því að flytja olíuna
sem lengst. Ef flutningsjöfnunar-
gjaldið verður afnumið er alveg
augljóst, að olíufélögin munu
leggja sig fram um að tryggja sem
hagkvæmasta dreifingu olíu í dreif-
býli. Þau munu leita allra hugsan-
legra leiða til þess að koma í veg
lýsti einungis ágæti
Robinsons Krúsós og
mannúð hans sem fór
vel í ungan dreng án
þess honum dytti
nokkurn tíma ný-
lendukúgun í hug. Én
svona er allt afstætt. Aðalatriðið
er ekki hvað við sjáum heldur hvað-
an við sjáum það. Og Robinson
Krúsó var engum líkur þarsem hann
blasti við litlum dreng í bókaher-
bergi föður hans á Hávallagötu
þegar ævintýrið mikla var innan
dyra en kreppan úti og heimsstyij-
öld í aðsigi. Það mætti kannski
fremur segja að ævintýrið um Rob-
inson Krúsó hafí kennt fólkinu að
horfast í augu við erfíðleikana og
taka því af æðruleysi sem að hönd-
um bar og einkenndi erfiða tíma,
enda er nú sagt hann hafí verið
hómó ekónómíkus.
Höfundur Robinsons Krúsós,
Daniel Defoe, var 17. og 18. aldar
maður og hafði haft afskipti af
stjómmálum og blaðamennsku þeg-
ar hann skrifaði sögur sínar. Þegar
hann skrifaði fyrstu skáldsögu sína,
Robinson Krúsó, sem kom út 1719
var hann nær sextugu og byggði
hana á reynslu Alexanders Selkirks
á eyjunni Juan Fernandez frá 1704-
1709. Hann skrifaði þetta ævintýri
eins nálægt raunveruleikanum og
hann gat en sagan er þó fyrstogsíð-
ast skáldsaga en ekki frásögn um
raunverulega atburði. Hann skrifaði
slíka bók síðar og fjallar hún um
svarta dauða. í þeirri bók er Defoe
í hlutverki blaðamanns og þjóðfé-
lagsfræðings og þykir frásögn hans
ótrúlega nákvæm og greinargóð
skýrsla um samfélagshætti á þess-
um döpru tímum. Sumir telja þessa
frásögn hans af plágunni í London
1665 mun líflegri en eigin reynsla
Samuels Peppys, en dagbækur hans
njóta algjörrar sérstöðu í enskum
bókmenntum. Saga Defoes um Rob-
inson Krúsó (nafnið er að hálfu leyti
sótt í nafn samverkarnanns Defoes,
fyrir, að olíuverð hækki að ráði í
hinum dreifðu byggðum. Hins veg-
ar þarf ekki að vera óeðlilegt að
olía og benzín séu seld á dýrara
verði, t.d. á hálendisleiðum. Raunar
má ganga út frá því sem vísu að
ferðamenn á hálendisleiðum taki
með sér viðbótar eldsneyti af þeirri
einföldu ástæðu, að benzínstöðvar
eru ekki á hveiju strái í óbyggðum!
Kristján Ragnarsson, formaður
LÍÚ, hefur lýst stuðningi við afnám
flutningsjöfnunargjalds og segir í
samtali við Morgunblaðið í gær:
„Útgerðarmenn eru stórir kaup-
endur olíuvara og þeir eru dreifðir
um allt land. Verði flutningsjöfnun
afnumin treystum við því, að í við-
skiptum við olíufélögin fáum við
að njóta þess að vera stórkaupend-
ur.“
Auðvitað er það rétt hjá for-
manni LÍÚ, að það er fáránlegt,
að stórir kaupendur þurfi að greiða
það sama fyrir olíuna og smáir
kaupendur. Og auðvitað er það
fáránlegt að olíufélögin keppi ekki
í verði heldur með lánsfjármögnun.
Það yrði útgerðinni í landinu hag-
kvæmt að eiga kost á staðgreiðslu-
afslætti og ná með því niður kostn-
aði.
Þingmenn landsbyggðarkjör-
dæma hafa haft áhyggjur af af-
námi flutningsjöfnunar. Þær
áhyggjur eru áreiðanlega á mis-
skilningi byggðar og markast af
gömlum viðhorfum. Ekkert er mik-
ilvægara fyrir landsbyggðina en
öflugur sjávarútvegur. Eigi sjávar-
útvegsfyrirtækin kost á lægra olíu-
verði, bæði vegna magnafsláttar
og staðgreiðsluafsláttar, er það
landsbyggðinni í heild augljóslega
til hagsbóta, þótt í einhverjum til-
vikum geti orðið um einhverja
hækkun olíuverðs að ræða en áreið-
anlega minni en menn halda.
Nú er þetta mál á dagskrá á ný
vegna þess, að í viðskiptaráðuneyti
er unnið að frumvarpi um breyting-
ar á þessu kerfi. Vonandi verða
stjórnarflokkarnir sammája um að
stíga nú síðasta skrefíð til þess að
gefa olíuverzlunina í landinu fijálsa
með því að afnema flutningsjöfnun
á olíu.
Timothy Crusos) er talin fyrsta
skáldsaga á enska tungu en skáldið
er einnig í hópi fyrstu blaðamanna
þar í landi og skrifaði fjölda greina
um margvísleg efni, ekkisízt um
verzlun, viðskipti og stjórnmál sem
hann hafði hvað mestan áhuga á.
Þá fékkst hann einnig við ljóðlist
og samdi auk þess nokkur sagn-
fræðirit. Sumir telja hann afkasta-
mesta rithöfund Breta fyrrogsíðar.
Orðstír hans nú er bundinn við
skáldsögur hans og blaðamennsku.
Milli Defoes og Swifts var lítil vin-
átta en Robinson Krúsó kom út um
svipað leyti og Swift hófst handa
um samningu Ferða Gúllivers, en
þessi skáldskapur Swifts er að sjálf-
sögðu enn ein dæmisagan um
manninn og umhverfí hans (útg.
1726 og naut mikilla vinsælda, ekk-
isíður en Robinson Krúsó). Defoe
var aldrei samskonar hneykslunar-
hella og Swift en þeir eiga þó margt
sameiginlegt ef að er gáð og njóta
nú svipaðrar virðingar sem rithöf-
undar og blaðamenn. Viðfangsefni
þeirra beggja var dýrið sem kallað
er maður, svoað vísað sé til Arist-
ótelesar.
Defoe og Swift leiða hugann að
George Orwell og sögu hans
Dýrabæ sem einnig er dæmisaga
einsog kunnugt er. Orwell sagði það
væri ekki hægt að skrifa um yfír-
fljótandi reynslu sína nema með því
að klæða hana í felubúning skáld-
sögunnar. En hann átti það sameig-
inlegt með föður ensku skáldsög-
unnar og fyrsta brezka blaðamann-
inum að talið er, Daniel Defoe, að
hann naút sín hvergi betur en í
þeim skýra og hnitmiðaða stfl sem
blaðamennskan gerir kröfur til.
Hann er því af ýmsum talinn meiri
blaðamaður og ritgerðasnillingur
en skáldsagnahöfundur og hefur
hann þó skrifað einhveijar eftir-
minnilegustu skáldsögur þessarar
aldar, Dýrabæ og 1984.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
■ +
Evrópusam-
bandið
Hér í blaðinu var
þess getið á sínum
tíma, eða þegar all-
ir héldu — og þá
ekki . sízt vinstri
menn — að Evrópusambandið, eða Evrópu-
bandalagið eins og það hét þá, hefði sprott-
ið af rótum kapítalismans (en enginn
skyldi halda að þessi samtök séu einhvers-
konar fijálshyggjustofnun), að sambands-
ríkið sé einskonar regluþjóðfélag þar sem
sérhvað lýtur sínum lögum og lífí þegn-
anna er markaður ákveðinn bás þrátt fyr-
ir allt það frelsi sem alltaf er talað um;
jafnvel fyrirmæli um lofthæð í strætis-
vögnum. Þannig var að orði komist hér í
blaðinu og hrökk enginn við. En þeim at-
hugasemdum var þá einnig bætt við að
e.t.v. væri bandalagið fremur runnið af
rótum sósíalismans en kapítalismans enda
var það yndi allra sósíalískra eða vinstri
flokka í Evrópu og hefur verið æ síðan.
Og ennfremur: „Okkur er hollt að taka
mið af margvíslegum tilskipunum og álykt-
unum Evrópubandalagsins því þar kennir
margra grasa og margt horfir til fram-
fara. Evrópubandalagið er í raun og veru
afar nútímaleg stofnun. Kröfur á hendur
framleiðendum eru tilaðmynda athyglis-
verðar, öryggi og umhverfísvernd skipa
mikið rúm í tilskipunum og ályktunum
bandalagsins, ekkisíður en félags- og jafn-
réttismál og hagsmunir neytenda; augljós
umhyggja fyrir ungu fólki blasir við í þess-
um reglum öllum eins og sjá má á ályktun
bandalagsins frá 23. janúar 1984 um að-
gerðir til að stuðla að auknu vinnufram-
boði fyrir ungt fólk eins og komizt er að
orði en um það eru engin íslenzk lög sér-
staklega; og þá eru ekkisízt tryggðir hags-
munir og jafnrétti kvenna, tilaðmynda með
ályktun frá 6. júní 1984 um aðgerðir gegn
atvinnuleysi kvenna. Jafnframt er lögð
áherzla á hagsmuni fatlaðs fólks, fátækra
og aldraðra eða þeirra sem eiga undir
högg að sækja. Og sérstök tilmæli fram-
kvæmdastjórnarinnar frá 31. jan. 1967,
eru til aðildarríkja EB um verndun ungra
starfsmanna eins og það heitir. Af saman-
burði við þessi tilmæli má sjá íslenzka lögg-
jöf skortir um þetta efni og þarf að setja
sérstök lög sem tryggja böm og unglingar
séu ekki misnotuð í starfí, þótt hitt sé jafn-
víst að ekkert hefur okkur verið jafn-
þroskavænlegt hér heima og sumarstörf
námsmanna í ólíkum atvinnugreinum. Þar
hafa þeir kynnzt landi sínu og þjóð og
umgengni við alþýðu manna verið þeim
ómetanlegt veganesi.
Þannig mætti, hvað sem öðru líður,
gera ráð fyrir því samningaviðræður
EFTA- og EB-bandalalgsins eigi eftir að
hafa bætandi áhrif á okkar eigin löggjöf,
og þá ekkisízt félagsleg réttindi margskon-
ar, öryggi fólks og hollustuhætti, svo að
eitthvað sé nefnt. Hinu verður þó ekki
neitað að þessi samanburður við íslenzka
löggjöf sýnir hún er á margan hátt harla
nútímaleg og þolir vel dagsljósið, ef grannt-
er skoðað. Alþingi íslendinga hefur þannig
sinnt skyldum sínum heldur vel við þjóðfé-
lagið og okkur þegnana þótt enn mætti
herða á með nútímalegri og mannúðlegri
löggjöf."
Allt er þetta gott og blessað. Allir flokk-
ar á íslandi leggja áherzlu á félagslega
aðstoð og þau grundvallaratriði nútíma-
þjóðfélags sem hér hafa verið nefnd. En
það er tortryggnin gagnvart sósíalistískri
uppbyggingu bandalagsins sem dregur að
sér athygli enda þótt það sé deginum ljós-
ara eins og einnig hefur verið minnzt á í
fyrrnefndum pistlum að sósíalismi eða fé-
lagshyggja á okkar mælikvarða á í raun
og veru haria lítið skylt við þau pólitísku
kerfí sem eru allsráðandi í Evrópu þar sem
sósíalistískir flokkar eru í raun og veru
kapítalískir á okkar mælikvarða þótt al-
vörukapítalistar telji annað.
í faglegri úttekt
eins af helztu þjóð-
félagsgagnrýnend-
um í Bretlandi er
þess getið að nú séu
allrar hamingju að
Reglugerða-
þjóðfélag
Bandaríkjamenn til
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 19. febrúar
gera sér grein fyrir því að stórveldi sósíal-
ista sé að rísa upp í Vestur-Evrópu þar
sem Þýzkaland og Frakkland séu kjarna-
punktar Evrópusambandsins og að því sé
unnið að Evrópa verði laus við bandarísk
áhrif og þannig verði draumur ráðamanna
í Moskvu að veruleika án neinna sérstakra
átaka. Hitt sé aftur á móti vafamál hvort
bandarískir stjórnmálamenn hafi skilið
hættuna sem kapítalismanum stafi af
þeirri fijálsu verzlun sem evrópskir sósíal-
istar boði. í orði stefni Evrópusambandið
að fijálsri verzlun þar sem fólk, vörur,
þjónusta og fjármagn flæði fijálst á milli
aðildarríkjanna. En þessu sé í raun og
veru ekki svo varið. Þegar Evrópusam-
bandið tali um fijálsa verzlun eigi það ein-
ungis við verzlun og viðskipti sem stjórnað
sé frá Brússel. Og þegar talað sé um fijáls
vöruskipti innan Evrópumarkaðarins sé
einungis um að ræða þann varning sem
Briissel samþykkir. Það sé alls ekki svo
að reynt sé að ná lægsta verði í aðildarríkj-
unum, heldur sé ekki síður lögð áherzla á
að vernda innanlandsmarkað aðildarríkj-
anna fyrir utanaðkomandi vamingi. Þetta
höfum við séð í sjómannadeilunni í Frakk-
landi þegar framkvæmdastjórn Evrópu-
sambandsins féllst á að ákveða lágmarks-
verð á fiski en með því var auðvitað reynt
að vernda franskan sjávarútveg og ósam-
keppnishæft fískverð í Frakklandi gegn
lágu fískverði þeirra landa sem fluttu inn
fisk til Frakklands og má þar nefna Rúss-
land, Norðurlönd og Breta, sem urðu æfír
vegna þeirra aðgerða sem franska stjórnin
lét sjómenn komast upp með þegar þeir
réðust á fiskmarkaði með innfluttum sjáv-
arafurðum og greip ekki í taumana fyrr
en í óefni var komið. Þetta merkir einung-
is að framkvæmdastjórnin í Brússel hefur
engan áhuga á hagræðingu eða eins lágu
fiskverði og unnt er í aðildarríkjunum held-
ur er reynt að vernda ósamkeppnishæfan
fiskmarkað í Frakklandi með fyrrgreindum
aðgerðum. Þetta á við á fleiri sviðum.
Skriffinnar og pólitíkusar í aðildarríkjum
Evrópusambandsins, og þá einkum í
Brússel, hafa engan áhuga á því að neyt-
endur ákveði hvað inn sé flutt og hvað
hagstæðast sé fyrir markaðinn. Það er
viðstöðulaust gripið í taumana og þá ekki
sízt til þess að vernda hagsmuni en ekki
neytendur. Þannig er vegið að rótum kapít-
alismans sem gerir ráð fyrir því að verðlag
ráðist í fijálsri samkeppni á fijálsum mark-
aði, neytendum til hagsbóta.
Kapítalísk
markaðs-
lögmál?
Fjórfrelsið er
glæsileg umgjörð
um evrópuhugsjón-
ina, en innihaldið
er misjafnt. Byggt
er á velferðarhug-
sjón vestrænna ríkja annars vegar en hins
vegar takmarkast frelsið af reglugerðum
um allt og ekkert. Þetta handstýrða kvóta-
og reglugerðafrelsi kallar á ómælda skriff-
innsku og samþjöppun valds í Brússel, en
slíkt skrifræði er að vísu einkenni á marg-
víslegu stjórnvaldi og það skortir svo sann-
arlega ekki í helztu ríkjum kapítalismans
þar sem athafnafrelsi og olnbogarými er
einna mest - og má þar til nefna Sviss
og Bandaríkin, sem víla ekki fyrir sér
miðstjómarafskipti hvenær sem er. En
athafnafrelsið í Evrópusambandinu er eng-
an veginn með þeim hætti sem af er látið.
Frelsinu er stjórnað og er sú stjórnun frek-
ar í ætt við afskiptasósíalisma en sam-
keppniskapítalisma. Samt er vaðandi at-
vinnuleysi í löndum Evrópusambandsins
og þar hefur verið lítill hagvöxtur og engu
minni kreppa en annar staðar. Kratar í
Evrópu hafa áttað sig á sósíaldemó-
kratískri hneigð Evrópusambandsins og
þá ekki sízt kratar hér heima, þótt aðrir
vinstri flokkar íslenzkir hafi ekki enn þekkt
sinn vitjunartíma hvað þetta varðar, fram-
sóknarmenn ekki heldur. Nú blasir við að
Frakkar reyna að hefta innflutning á út-
lendum, þ.ám. íslenzkum, fiski með
verndaraðgerðum eins og lágmarksverði á
innfluttan fisk og nýjum reglum um holl-
ustuhætti og gæðakröfur, en slíkt hið sama
höfum við einnig gert í iandbúnaðarmálum
og hefur það verið af illri nauðsyn að vísu,
en þetta vemdarkerfi er nú að syngja sitt
síðasta eins og kunnugt er.
Margir markaðsmenn í Evrópu eru
þeirrar skoðunar að þeir sem stjórna Efna-
hagssambandi Evrópu hafí lítinn sem eng-
an skilning á fijálsri verzlun og hún skipti
þá í raun og veru litlu máli. Þeir hafi miklu
fremur áhuga á að vernda markaðinn en
gera hann fijálsan. Fijáls markaður bygg-
ist í raun og veru á hagkvæmri verkaskipt-
ingu en ekki markaðsverndun eða tilraun
til að setja heimatilbúna hagsmuni yfir
eðlilega samkeppni í innflutningi. Ef aðrir
en Frakkar geta selt físk á betra verði en
franskir sjómenn ætti, samkvæmt kapítal-
ískum markaðslögmálum, að örva þá til
þess og franskur markaður ætti að taka
slíkum fiski fagnandi en sízt af öllu að
krefjast lágmárksverðs til að vernda inn-
lenda hagsmuni gegn hagsmunum neyt-
enda. Ef appelsínur í Flórída eru ódýrari
en appelsínur á markaðssvæðum Evrópu-
sambandsins ætti að sjálfsögðu að kapp-
kosta að flytja inn slíkar appelsínur, en
það er alls ekki víst að framkvæmdastjórn-
in í Brússel hafí þá skoðun. Hún kærir sig
kollótta og reynir í lengstu lög að vemda
þær appelsínur sem framleiddar væru í
bandalaginu sjálfu, þannig að ef íslending-
ar ættu aðild að því mætti ætla að reynt
væri að vernda íslenzka bananaframleiðslu
í gróðurhúsum í samkeppni við miklu ódýr-
ari banana frá markaðssvæðum utan Evr-
ópusambandins svo að fráleitt dæmi sé
tekið. Þannig hefur þetta einatt verið í
reynd þótt ekki sé til þess ætlazt. Fram-
kvæmdastjórnin í Brússel sér til þess að
tekið sé í taumana ef þurfa þykir og eitt-
hvert land virðist hafa ósanngjarna, ef svo
mætti segja, yfirburði yfír annað. En fijáls
verzlun er einmitt fólgin í því að yfirburð-
ir fái að njóta sín. Evrópusambandshug-
sjónin er þannig reglugerðarhugsjón ekki
síður en tilburðir til fijálshyggju, hún
byggir ekki síður á verndarhugsjón sósíal-
ismans en markaðsfrelsi kapítalismans.
Sumir ganga jafnvel svo langt að halda
því fram að fijáls verzlun tíðkist ekki inn-
an Evrópusambandsins. í raun og veru
tíðkaðst engin fijáls verzlun milli Evrópu-
sambandsins og annarra heimshluta eins
og augljóst má vera af þeirri staðreynd
að tollmúrar hafa verið reistir umhverfís
bandalagið en samningurinn um EES hef-
ur sem betur fer sett strik í reikninginn
og nú eru alvarleg göt á þessum múr, að
minnsta kosti að því er varðar þau EFTA-
ríki sem náð hafa samningi við Evrópu-
sambandið. Þessi samningur markar því
allmikil tímamót og hann á eftir að verða
vatn á myllu íslenzkra hagsmuna þegar
fram líða stundir, á því er enginn vafí.
Hann mun auka þjóðartekjur okkar veru-
lega því hans vegna hafa Evrópusam-
bandsríkin minna upp úr verzlun við okkur
en við fáum því meir í okkar hlut fyrir
íslenzkan físk og annan vaming sem við
flytjum til þessara landa. En því er ekki
að heilsa gagnvart ýmsum löndum öðrum,
svo sem þeim ríkjum í Austur-Evrópu sem
áður lutu kommúnisma eins og Tékklandi,
Ungverjalaudi og Póllandi. Þar hafa t.d.
verið settir 30% verndartollar á stálpípur
sem fluttar eru inn á þetta „frjálsa" mark-
aðssvæði. Króatíu hefur einnig verið hótað
viðbótartollum á vaming þaðan og hjól frá
Kína hafa með verndartollum verið sett
út af sakramentinu þótt mikil eftirspurn
sé eftir þeim og samkeppnisverðið sé neyt-
endum í hag. En Brússel vill enga sam-
keppni á hjólamarkaðnum og því em hjóla-
framleiðendur í Kína settir á svartan tolla-
lista. Þannig er verzlun og viðskiptum
stjórnað, ekki endilega af markaðnum
sjálfum heldur með fyrirmælum frá Brúss-
el. Þar sem handaflið ræður er ekki hægt
að tala um fijálsan markað. Slíkur mark-
aður kallar á hærra vöruverð en í boði
væri og lakari vörur. Af þeim sökum tala
nú ýmsir sérfræðingar í Evrópu og annars
staðar um ófrjálsan andkapítalískan mark-
að í Evrópusambandslöndum og sé honum
stjórnað af skriffinnum í Brússel sem
sæki fyrirmyndir sínar í gmndvallaratriði
sósíalismans en ekki fijálshyggju og mark-
aðslögmál kapítalismans.
Andbanda-
rískt sam-
band?
Þá hefur verið
bent á að allir
vinstri flokkar í
Evrópu, jafnvel
fyrrverandi komm-
únistar á ítallu, hafi
samþykkt Maastricht-samkomulagið.
Vinstri flokkar í Evrópu segja alls staðar
já. Ástæðan sé sú að með Maastricht-sam-
komulaginu sé unnt að byggja réttlátari
Evrópu en áður á nýjum félagslegum
grandvelli. Unnt sé að vega upp á móti
hinum neikvæðu áhrifum markaðarins með
félagslegri stefnu sem taki til iðnaðar og
umhverfísmála. Þannig sé augljóst að
markmiðið með Evrópuhugsjónininni sé
reglugerðarþjóðfélag sósíalismans. Það er
því ekki að undra þótt hægri sinnaður
kapítalisti eins og Margáret Thatcher hafí
haft mikinn fyrirvara á Maastricht-sam-
komulaginu og sé í raun og veru full tor-
tryggni gagnvart svokallaðri Evrópuhug-
sjón. Margir telja þessa hugsjón fjandsam-
lega Bandaríkjunum og vitna í ummæli
franska landbúnaðarráðherrans, Jean-
Pierre Soisson sem lýsti því yfír að Evrópa
gæti ekki beygt sig fyrir bandarískri
heimsveldastefnu, eins og hann komst að
orði.
Samþjöppun valds í Brússel á sér varla
nokkurt fordæmi. í Evrópusambandslönd-
unum em nú 340 milljónir manna en 251
milljón í Bandaríkjunum og þjóðartekjur
eru mun meiri. Ef Rússland eignaðist að-
ild að Evrópusambandinu yrði þar markað-
ur fyrir 600-700 milljónir manna. Ekki
mundi miðstýringarvald embættismann-
anna í Brússel minnka við það!
Nú virðist allt benda til þess að heim-
sviðskiptin verði bundin við þrjár blokkir,
Evrópusambandið, Norður-Ameríkusam-
bandið og Asíu-svæðið. Þessi þróun gæti
dregið úr heimsviðskiptum og minnkað
velmegun í heiminum. Hún gæti einnig
leitt til þess að GATT-samkomulagið yrði
einungis í orði en ekki'á borði. Og þjóðir
þriðja heimsins yrðu þá dæmdar til að búa
áfram við sult og seyru, án mikillar vonar
um bjartari tíð og batnandi efnahag. Von-
ir standa þó enn til þess að Evrópusam-
bandið rækti með sér fijálsa samkeppni
og hagstæðan samkeppnismarkað sem
gæti leitt til þess að efnahagslífið blómstr-
aði, ekki einungis í Evrópusambandslönd-
um heldur einnig annars staðar, svo sem
í Kína og Indlandi, þar sem búa um 40%
allra íbúa jarðarinnar, en í þessum löndum
er nú gerð alvarleg tilraun til þess að
koma á frjálsu markaðskerfi. Þá gætu
vonir einnig staðið til þess að atvinnuleysi
minnkaði í Evrópusambandslöndum, en
gert er ráð fyrir því að 36 milljónir manna
í iðnríkjunum, eða 8,5% vinnuafls, búi við
atvinnuleysi á þessu ári og það aukist jafnt
og þétt fram yfir aldamót. Enda þótt tajað
hafi verið um efnahagsbata í Bandaríkjun-
um hefur þjóðarframleiðsla í Þýzkalandi
minnkað um 2,4%, 1,5% í Frakklandi og
0,5% í Japan. Þjóðarframleiðsla hefur einn-
ig minnkað í löndum eins og Ítalíu, Sviss,
Svíþjóð og Spáni. í sameinuðu Þýzkalandi
er atvinnuleysið nú 10,4%, 12% í Frakk-
landi og 22% á Spáni. í Japan er atvinnu-
leysi einungis 2,5% en gæti að því er segir
í Global Finance rokið upp í 7% fyrr en
varði. Gert er ráð fyrir því að atvinnuleysi
í Bandaríkjunum verði um 7% en gæti þó
að áliti sumra sérfræðinga rokið upp í 9%
á þessu ári. Tekjur verkafólks hafa minnk-
að og era nú í sumum tilfellum 25% lægri
í Bandaríkjunum en áður var. Miðstéttin
í velferðarþjóðfélögunum er nú fátækari
en áður, hún hefur minni tekjur og býr
við öryggisleysi. Tæknin dregur úr atvinnu
og aukið framboð á vinnuafli lækkar laun-
in. Tveir milljarðar manna í löndum eins
og Kína, Indlandi og Brasilíu framleiða
vörur sem kosta 10-20% minna en tíðkast
á Vesturlöndum. En það er þó furðulegast.
af öllu og ótrúleg þverstæða nú á tímum
þegar kommúnisminn er að hrynja um
allan heim og fijáls markaðsstefna í upp-
gangi að fjölmennasta ríki heims, Kína,
heldur fast við kommúnismann sem póli-
tíska stefnu en blómstrar í þeim héruðum
þar sem stjórnvöld hafa lagt áherzlu á
fijálst markaðskerfi. Þannig búa Kínveij-
ar, eða 'A hluti mannkyns, við pólitískt
kerfí sem minnir á kleyfliuga og er eins
langt frá efnahagskenningu Marx, Leníns
og Maós og hægt er að hugs sér. Þeir sem
stjórna þessu kerfi kæra sig kollótta um
það, t.a.m. stjórnarherranir í Víetnam .
Þeir eru í svipuðum sporum og valdamenn-
imir í Brússel sem láta sér fátt um finnast
þótt þeir reyni að byggja kapítalistískt
markaðskerfí Evrópu á grundvallaratrið-
um sósialismans. Þeir hafa engar áhyggj-
ur, ekki frekar en Frakkar í físk-
verndarmálum, en um þá hefur verið sagt
að þeir hugsi fyrir heiminn. En af þessu
má sjá að stjórnmál í heiminum nú um
stundir er þverpólitískur glundroði og sag-
an hefur í raun og veru afsannað allar
pólitískar kenningar. En kannski breytist
þessi glundroði í reglu þegar fram líða
stundir og væri það áskjósanleg þróun og
í samræmi við náttúruna sjálfa og lögmál
hennar.
Morgunblaðið/Sverrir
Fjórfrelsið er
glæsileg umgjörð
um evrópuhug-
sjónina, en inni-
haldið er mis-
jafnt. Byggt er á
velferðarhugsjón
vestrænna ríkja
annars vegar en
hins vegar tak-
markast frelsið af
reglugerðum um
allt og ekkert.
Þetta handstýrða
kvóta- og reglu-
gerðafrelsi kallar
á ómælda skrif
f innsku og sam-
þjöppun valds í
Briissel