Morgunblaðið - 05.03.1994, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MARZ 1994
Frábær leiklist
Morgunblaðið/Sverrir
Gleðigjafarnir tveir
ÁRNI Tryggvason og Bessi Bjarnason í hlutverkum Alla og Villa
Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Leikfélag Reykjavíkur
— Borgarleikhús
GLEÐIG J AF ARNIR
Höfundur: Neil Simon
Þýðing og staðfærsla: Gísli
Rúnar Jónsson
Leikmynd og búningar: Stein-
þór Sigurðsson
Lýsing: Elfar Bjarnason
Leiksljóri: Gísli Rúnar Jónsson
Það er óhætt að segja að boðið
sé upp á gleðistund í Borgarleik-
húsinu með Gleðigjöfunum.
Sjálfri fannst mér ég hafa hitt á
óskastund að fá tækifæri til að
sjá þá Árna Tryggvason og Bessa
Bjarnason Jeika aðalhlutverk í
gamanleik. I stuttu máli, þá leika
þeir félagana Alla og Villa, sem
höfðu fyrr á árum — nánar tiltek-
ið í 43 ár, komið fram saman sem
skemmtikraftar. Það er þó ljóst
að ekki hafa verið miklir kærleik-
ar með þeim. Þegar leikritið hefst
hafa þeir ekki unnið saman í 11
ár og það er ekki laust við að
gagnkvæm beiskja ríki á milli
þeirra. Benni Breiðfjörð, frændi
Villa (og umboðsmaður) á því
þungan róður fyrir höndum þegar
hann reynir að tala Villa inn á
að hitta Alla og vinna með honum
í skemmtiprógrammi á Stöð 2;
þeir eiga að fremja aftur vinsæl-
asta atriðið sitt — læknisatriðið
— sem þeir hafa gert 12.000 sinn-
um. Þótt minnið sé ekki pottþétt,
muna þeir það. En það er ekki
nóg.
Verkið byggist á orðaleikjum,
sem eru hnyttnir og nákvæmir
og fléttan i verkinu er skolli góð.
Þeir Villi og Alli eru báðir jafn
sleipir í lúðrinum. Þrátt fyrir háan
aldur, gleymsku og kölkun í því
sem varðar daglegt líf, hugsa
þeir með eldingshraða og eru æði
kjaftforir, þegar þeir mætast. Þá
hafa þeir engu gleymt.
Bessi Bjarnason leikur Villa,
sem er orðinn óttalegur karlf-
auskur. Hann býr einn í einhverri
holu og mundi vafalaust þorna
upp þar á örskömmum tíma, ef
Benni frændi hans kæmi ekki
einu sinni í viku til að draga frá
gluggunum, taka dálítið til og
segja hinum aldna föðurbróður
hvernig hann eigi að lifa lífinu.
Það er þó ljóst að Villi fær alla
þessa athygli frá Benna frænda,
vegna þess að hann hlýðir ekki.
Honum dettur ekki í hug að gera
neitt af því sem Benni segir hon-
um að gera; heldur áfram að búa
í náttfötunum og glápa á sjón-
varpið. Hann gengst upp í sinnu-
leysinu.
Árni Tryggvason fer með hlut-
verk Alla. Alli er fínn maður,
raffíneraður og lifir allt öðru vísi
lífí en Villi. Honum ofbýður drasl-
aragangurinn á Villa og hefur
ýmsar leiðir til að koma því til
skila. Það verður síst til þess að
Villi taki sig á. Óekki. Þvermóðsk-
an magnast um allan helming og
Villa tekst aftur og aftur að gera
Alla gersamlega btjálaðan.
Leikur þeirra Árna og Bessa
er stórkostlegur — svojnjög að
þeir hófu sig yfir verkið. Þótt
orðaleikimir séu hnyttnir em
margir aulabrandarar í textanum.
En það skipti ekki máli. Það var
hvemig þeir Bessi og Árni sögðu
þá, sem skipti máli. Nákvæmni
þeirra og hæfni, þegar kemur að
gamanleiknum, er með ólíkind-
um.
Með hlutverk Benna frænda
fer Guðmundur Ólafsson, og kom
hann mjög á óvart. Leikstíl! hans
hefur heldur betur verið slípaður
til. Það örlaði ekki á þeim æsingi
sem mér hefur gjarnan þótt ein-
kenna Guðmund og verður til
þess að hann fer nokkuð yfir
strikið í gamanleikjum. Jafnvel á
þeim stöðum sem Benni verður
dálítið örvæntingarfullur, fer
Guðmundur mjög vel með sveifl-
una.
Guðrún Ásmundsdóttir leikur
hjúkrunarkonu, sem er plantað
niður hjá Villa um tíma, þegar
hann veikist. Hún var bráð-
skemmtileg í hlutverkinu og sam-
leikur hennar og Bessa þannig
að mér fínnst það vera mistök í
leiklistarsögunni að hafa ekki lát-
ið þau leika oft saman í gegnum
árin.
í öðrum hlutverkum eru Stein-
dór Hjörleifsson, Ellert A. Ingi-
mundarson, Hermann Gunnars-
son (sem leikur sjónvarpskynni),
Björk Jakobsdóttir, ívar Þórhalls-
son og Karl V. Kristjánsson. Leik-
ur þeirra allra var góður og gerði
þessa sýningu að einhverri
skemmtilegustu gamanleikj-
auppákomu seinustu ára.
Leikmyndin er bráðskemmti-
leg, aðallega heimili Villa, sem
hefur engan stíl og hreint engan
sans fyrir umhverfi sínu. Þó eru
myndir og allt það dótarí sem
hangir á veggjum og stendur á
borðum heilmikil og skemmtileg
stúdía. Einnig eru búningar vel
lukkaðir og gefa góða mynd af
þeim karakterum sem ganga í
þeim.
Þýðing og leikstjórn er í hönd-
um Gísla Rúnars Jónssonar og
er hvoru tveggja einstaklega vel
af hendi leyst. Þýðingin er lipur;
tungutakið þjált og orðaleikir oft
mjög skemmtilegir. Það má
eflaust deila lengi um það, hvort
staðfæra eigi erlend verk; stund-
um heppnast það, stundum ekki.
Hér fínnst mér það heppnast vel;
í staðfærslu vísar þýðandinn í
menn og málefni hér á landi, á
þann hátt að verkið öðlast meiri
húmor-dýpt. Leikstjórnin er unn-
in af alveg einstakri nákvæmni
og hef ég ekki séð betur sviðsett-
an gamanleik hér í háa herrans
tíð. Framvinda og hraði eru
hnökralaus; hvert augnablik fær
að njóta sín án þess að leikurinn
stöðvist. Allar tímasetningar eru
þaulhugsaðar og ganga upp. Þetta
er vönduð og bráðskemmtileg sýn-
ing sem enginn ætti að missa af.
Og hún er einstakt tækifæri fyrir
yngstu kynslóðirnar til að fá að
sjá Bessa og Árna leika list sína.
Það er reynsla sem þau munu lík-
lega seint gleyma.
í lok sýningarinnar gekk leik-
hússtjóri Borgarleikhússins inn á
sviðið og hélt tölu í tilefni af því
að fyrir stuttu varð Árni Tryggva-
son sjötugur. Hann var síðan ák-
aft hylltur af áhorfendum.
Anna G. Torfadóttir
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Það hefur stundum verið bent á
til uppriijunar, að þó svo kunni að
virðast er langt því frá að allir
myndlistarmenn landsins séu sam-
ankomnir á suðvesturhorninu, og
að þar sé að finna eina starfsvett-
vang þeirra á íslandi. Dijúgur hóp-
ur listafólks kýs að búa annars
staðar, og þegar viðkomandi halda
loks sýningar á Stór-Hafnarfjarð-
arsvæðinu er eins víst að verk
þeirra komi listunnendum, sem
ekki hafa haft tækifæri til að fylgj-
ast með ferli þeirra, skemmtilega
á óvart.
Þannig háttar vissulega til með
sýningu Ónnu G. Torfadóttur, sem
nú fer senn að ljúka í sýningarsaln-
um Portinu við Strandgötuna í
Hafnarfirði. Anna er í myndlegum
hópi listamanna sem býr og starfar
á Akureyri, en hún stundaði nám
við Myndlista- og handíðaskóla
íslands, en þaðan útskrifaðist hún
úr grafíkdeild 1987. Anna hefur
tekið þátt í ýmsum samsýningum,
aðallega fyrir norðan, en þetta
mun vera fyrsta einkasýning henn-
ar sunnan heiða. Hún hefur einnig
unnið mikið við leikmyndagerð og
búningahönnun fyrir leikhús, og
hefur Leikfélag Akureyrar einkum
notið góðs af því starfi.
Uppistaðan í sýningunni eru
stórar myndir, sem unnar eru með
blandaðri tækni á pappír. Þetta eru
samsett verk, unnin upp úr ljós-
myndum, sem síðan eru stækkaðar
með ljósritun, og teiknað og litað
ofan í pappírinn, sem er límdur á
tréplötur. Tæknilega er þetta
nokkuð erfítt vinnuferli, en árang-
urinn kemur best í ljós í þeirri
markvissu myndbyggingu, sem
samsetning ljósmyndanna býður
upp á, svo og mýkt litanna sem
Anna notar; yfirbragð myndanna
minnir um margt á grafíkverk, svo
listakonan er að nokkru á kunnug-
legum slóðum.
Myndefni eru valin af kost-
gæfni, og vandlega byggð upp;
sumar myndirnar eru einfaldar,
kyrrar og byggjast á endurtekn-
ingu forma, en aðrar eru flóknari,
skeyttar saman með mismunandi
ímyndum, og þar er jafnvel að
finna hrynjandi hreyfinga sem eru
endurteknar yfír allan flötinn. í
nær öllum verkunum spila titlar
og viðfangsefni saman á virkan
hátt og mynda eina heild.
Áhorfendum birtist skýr leikur
með heiti og form í myndinni
„Súlnaberg" (nr. 1), þar sem dó-
rísk súla er sett í stað Svartafoss,
umlukin stuðlabergi þannig að
orðaleikurinn súlnaberg/stuðla-
berg er einkar virkur (tilvísun í
nafn veitingastaðar á Akureyri er
viðbót fyrir norðanmenn). I
„Mögn“ (nr. 3) veltir listakonan
hins vegar fyrir sér þríhymingn-
um, mismunandi stærðum hans og
magnþrungnu sambandi við um-
hverfíð; þaðan er stutt yfir í bolla-
leggingar um yfirnáttúrulega eig-
inleika, sem mild litunin býður að
nokkru upp á.
Ýmsir listamenn hafa í gegnum
tíðina tekist á við það forvitnilega
verkefni hvemig takast megi að
túlka tónlist í myndverki. í „Hljóð-
mynd“ (nr. 9) er að flnna daufar
tilvísanir í snigla strengjahljóð-
færa, en stærstu ímyndirnar eru
af kuðungum, og þar með seiðandi
söng hafsins; flataskipanin endu-
rómar síðan mögnunina í næsta
verki við hliðina.
Tvær myndir sem heita „Herðu-
breið“ (nr. 7 og 8) eru afar athygl-
isverðar. Samsetning þeirra er að
nokkru ólík, en í báðum er þessi
drottning fjallanna sett saman við
baksvip konu, sem .reisir hendur
sínar líkt og í uppgjöf eða ánauð;
síendurtekin ímynd fjallsins og
bjartir litir verða síðan til að efla
þá ímynd frekar.
í minni sal er einnig að finna
athyglisverð verk, og þar á meðal
Um það leyti sem Berlínarmúr-
inn var að falla birtist í listtímariti
viðtal við Georg Baselitz, sem er
einn frægasti listamaður sam-
tímans í Þýskalandi, en hann hafði
ungur flúið vestur til frelsisins og
þar skapað sér það nafn sem gerir
verk hans þekkt um allan heim.
Hann var m.a. spurður hvort hann
teldi að sameining Þýskalands
ætti eftir að hafa einhver áhrif á
þýska myndlist. Svarið var stutt
og skýrt: Nei. Það eru engir lista-
menn fyrir austan.
Rök Baselitz voru þau að kerfíð
hafi verið svo stjórnsamt og þrúg-
andi að hver sá listamaður sem
hefði haft snefil af sjálfsvirðingu
og listrænum metnaði hafí komið
sér á brott; eftir sátu aðeins mis-
góðir handverksmenn og þý þess
kerfís sem nú var morknað sundur
fyrir eigin innihaldsleysi.
Þróun þýskrar listar síðustu ár
er auðvitað hvorki einföld né auð-
greinanleg, en þó hafa ekki marg-
ir orðið til að andmæla Baselitz.
Listamenn frá fyrrum Austur-
Þýskalandi hafa þurft að skilgreina
stærstu mynd sýningarinnar, sem
listakonan hefur gefið titilinn „í
ham“ (nr. 2). Verkið byggist upp
á myndum af manni að æfa austur-
lenska bardagalist, þar sem vissar
stellingar eru mikilvægur þáttur í
þjálfuninni. Með því að raða stell-
ingunum upp er komin fram kraft-
mikil röð, sem geislar af orku og
hæfir vel titli myndarinnar.
Auk stóru myndanna hefur
Anna uppi um þijátíu smámyndir,
sem eru unnar með dúkristu og
klipptar saman. Þetta eru líflegar
og litríkar samsetningar, sem fara
vel við stærri verkin, þó auðvitað
nái þær ekki sama formræna
styrk, vegna smæðarinnar.
sig og viðfangsefni sín upp á nýtt,
á sama tíma og þeir eru áð kynn-
ast því flóði ólíkra viðhorfa og list-
sýnar sem er að fínna á Vestur-
löndum. Sumir eiga eflaust eftir
að rísa upp sem öflugir listamenn
með sterk persónuleg einkenni, á
meðan aðrir koðna niður og skapa
aðeins daufar endurgerðir af
margtuggnum klisjum sem hafa
löngu misst gildi sitt í alþjóðlegri
myndlist.
Þessar hugrenningar eru til
komnar vegna sýningar á nokkrum
verkum frá hendi Richards Mans-
felds í einum sal Portsins í Hafnar-
firði, en hann hefur dvalið undan-
farna tvo mánuði í Listamiðstöð-
inni í Straumi og er sýningin að
nokkru afrakstur vinnu hans þar.
Mansfeld' er fæddur í Dresden
1959 og hefur því væntanlega
numið og starfað til þrítugs í því
listkerfi sem áður er nefnt. Hann
hefur haldið nokkuð af einkasýn-
ingum og átt verk á samsýningum
víða um Þýskaland og í öðrum
löndum Evrópu.
Sýningin ber hins vegar ekki
Hið grafíska yfirbragð hinna
stækkuðu ljósmynda hentar vel til
frekari vinnslu, og listakonunni
hefur tekist vel að byggja upp
heildstæða fleti í hveiju verki fyrir
sig. Litirnir eru í flestum tilvikum
þunnir og gegnsæir, þannig að
birtan verður ráðandi afli í mynd-
unum, þrátt fyrir dekkri þætti ljós-
myndanna. Hér er á ferðinni at-
hyglisverð sýning listakonu, sem
hefur gott auga fyrir möguleikum
tækni og myndbyggingar.
Sýningu Ónnu G. Torfadóttur í
Portinu við Strandgötuna í Hafn-
arfirði lýkur um helgina (sunnu-
daginn 6. mars), og er rétt að
hvetja fólk til að líta inn.
með sér á hvaða forsendum það
hefur verið, því listamaðurinn hef-
ur nánast ekkert lagt í þær mynd-
ir sem hér blasa við. Hér er fyrst
og fremst á ferðinni kauðalegur
karikatúr sem hefur fyrir löngu
misst alla möguleika á að hneyksla
nokkurn sem hefur fylgst með
myndlist á þesari öld; það er varla
að þetta sé marktækt á stigi ódýrr-
ar framhaldsskólafyndni, hvað þá
sem framlag listamanns sem vill
láta taka sig alvarlega. Nokkrir
orðaleikir í titlum og einstaka
myndum eru ef til vill það eina sem
nær að skapa örlitlar brosviprur,
en það dugar skammt. Uppheng-
ing og frágangur er einnig með
þeim hætti, að það er auðvelt að
álykta að hér sé tjaldað til einnar
nætur og listamanninum nokk
sama um viðbrögðin. Ef svo er,
hefði verið farsælla að sleppa þessu
einfaldlega.
Stundum er auðveldast að tjá
sig með andvarpi, en þar sem slíkt
hentar illa í lesmáli, er best að ljúka
þessari stuttu umsögn með því að
vona að það verði langt þangað til
aðra jafn „þreytta" sýningu rekur
á fjörur landsmanna frá erlendum
gesti.
Sýningu Richard Mansfeld í
Portinu lýkur um helgina.
Richard Mansfeld