Morgunblaðið - 05.03.1994, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MARZ 1994
31
hæst leit ég við hjá Degi. Þá bjó
hann í lítilli tveggja herbergja kjall-
araholu við Rauðarárstíg. í öðru
herberginu var dýna á gólfi, nokkur
bókarrifrildi, tíu til tólf sardínudósir
og fáeinar bjórflöskur óopnaðar.
Hitt herbergið var enn minna, þar
var dívan, einn stóll, lítið hornborð
sem kerti stóð á. Þétt upp við dívan-
inn mátti sjá 5-6 ruslapoka kyrfí-
lega samanhnýtta. Ekkert útvatj),
ekkert sjónvarp, af hvetju ekki? Eg
spurði ekki út í það. Til hvers hefði
það verið? Við reyktum nokkrar
sígarettur og hann fór að tala um
vin sinn Alfreð Flóka Jensen heitinn
sem lézt fyrir aldur fram fáum árum
áður. Hann tók að segja mér frá
jarðarför Flóka, að Dagur hefði
orðið fyrir einhvers konar vitrun eða
séð sýn í kirkjugarðinum, hann
þóttist sjá og fannst að sögn eins
og þeir púkar sem Flóki teiknaði
oft og iðulega væru þama komnir
til þess að bera hann síðasta spöl-
inn.
Oft vildi Dagur tala um myndlist
og barst þá talið oftar en ekki að
miðaldamálurunum eða barokmál-
urunum. Caravaggio var í miklu
uppáhaldi hjá Degi. Kannski vegna
þess að hann hefur verið kallaður
fyrsti bóheminn? eða hinn svarti
þræll málaralistarinnar, eins og
Caravaggio var stimplaður af sum-
um vegna beitingar sinnar á ljósi
og skuggum. Dagur sagði mér oft-
ar en einu sinni frá því þegar hann
sá málverk Caravaggio í Brera gall-
eríinu í Mílanó á Italíu og hafði
reyndar sagt mér þá sögu áður með
smá tilþrifum. Hann sá málverk
Caravaggios „Kvöldverðurinn í
Emmaus" sem máluð var sem úr
beinni skírskotun úr tilvitnuninni í
ritningunni: „Og svo bar við, er
hann sat til borðs með þeim, að
hann tók brauðið, blessaði og braut
það og fékk þeim.“ (Lúk. 24, 30-31)
í u.þ.b. líkamsstærð sem sýnir Krist
meðal þriggja lærisveina sinna og
aldraðrar konu. Degi varð svo mik-
ið um að hann tók bakföll, fékk
fyrir hjartað og hálf skjögraði burt.
Myndlistarverk Dags sjálfs þóttu
mér gróf og gáskafull, tilviljunar-
kennd og blátt áfram eins og mað-
urinn sjálfur. Ég keypti af honum
nokkrar ljóðabækur, „Hundabær-
inn“ til dæmis, sem er í mjög hand-
hægu broti og getur stundum laðað
fram glott eða saklausa skemmtan.
Ég get ekki látið hjá líða að skrifa
nokkur fátækleg orð um þennan
farna félaga minn: Frelsið var hon-
um guð, hjákona og um leið harður
húsbóndi. Fyrir skikkan skaparans
varð dvöl hans ekki lengri í mann-
heimum, saddur lífdaga?
Hvíl í friði.
Sigurður Eyþórsson.
Skáldið
Dagur
að kveldi
kominn
kvikna
stjöraur
og tungl
við náttsvöl
sjáöldur
hrognkelsanna
Matthías
Johannessen
Vælum eitthvað væmið
Þá ertu nú farinn, Dagur minn.
Ég ætlaði aldrei að tala eins og
þetta kæmi mér ekki á óvart. En
þetta er þó satt. Þú ert endanlega
farinn. Lúsífer, Freyja, Isis og allar
góðar vættir hafí það. Hvar sem
þú ennþá lifir og étur vitum við
hvert við förum. Hér er nú alls-
nægtaborð og djöfulsins tómleiki
þótt einhver sé í útlöndum. Á öðrum
lendum.
Ég kynntist verkum Dags við
upphaf unglingsára, en þá leiddust
mér ljóð, fannst þau flest væmin
vella er ekki væri karlmönnum
sæmandi. Finnst það oft ennþá. Ég
rakst á hina umtöluðu bók Meðvituð
breikkun á raskati eftir Dag og
fleiri bækur hans og sá að það var
hægt að yrkja um annað en landið,
sólina og rigninguna. Ég hreifst og
nokkrum árum seinna kynntist ég
manninum sjálfum. Kannski var
það tilviljun en við vorum saman í
húsi er við heimsóttum oft. Ég var
þá búinn að skrifa mína fyrstu bók
er var óútgefin. Maður þorði ekki
að segja mikið fyrst við stórskáldið
því hann naut virðingar eldri félaga
minna er voru yngri en hann, en
svo fór maður að rífa kjaft við hann.
Dagur skipti alltaf um kynslóðir,
hann sá þær koma og fara aftur
inn til sín. Hann var nokkuð vel að
sér í að stúdera og analísera kyn-
slóðirnar. Ég vona að hann hafi
skrifað það, það væri gott fyrir
sagnfræðinga framtíðarinnar.
Fyrst var stirt milli okkar, en í raun-
inni líkaði honum vel að ég rifi kjaft
við sig, mér fannst samt merkilegt
að þekkja hann fyrst þótt það kæm-
ist fljótlega upp í vana eins og ann-
að.
Ein af klisjum Dags var „Gerðu
eins og þér sýnist", stundum gekk
það of langt. Þegar fór að halla
undan og stoltið dvínaði var hann
oft bókstaflega á götunni. En hann
var það ríkjandi og rúmfrekur kar-
akter að fólk gat fengið nóg. Alfreð
Flóki sagði eitt sinn að Dagur á
fylleríi þyrfti heila járnbrautarstöð.
Dagur heilsaði ekki oft með hefð-
bundnu sniði í seinni tíð heldur var
föst kveðja; Áttu hundraðkall? Eða:
Áttu í strætó? En ekki fannst hon-
um það skammarlegt, hann hefði
átt fyrir löngu að vera kominn á
heiðurslaun.
Hann hafði óopinbert betlileyfi
og undarlegt að sumir veitinga-
menn skyldu láta það pirra sig, því
ekki angraði hann fólk, nóg var að
segjast ekki vera aflögufær og hann
skildi það vel. Þegar hann átti pen-
ing ætlaði hann að enda ævina í
Afríku og taldi sjóðinn á góðum
stað. Eitthvað nöldraði ég um að
hann kæmist ekki til Kamerún með
háttemi sínu. Það skipti ekki máli,
peningamir vom á góðum stað,
rassvasinn var með tölu.
Fyrir að búa til svo marga nýja
íslendinga og sóa ekki hæfileikum
sínum í venjulega vinnu, heldur
yrkja og hugsa, tala og stundum
mála skal honum þakkað.
Dagur var höfðingi og örlátur á
fé og þess vegna var hann oft blank-
ur eins og margir slíkir, því fé,
drykkjarföng og matur staldraði lítt
við. Hann vildi klára allt strax en
mótsögnin var að samt vildi hann
stanslausa veislu. Hann var sannur
nautnamaður, sá ólúterskasti sem
ég hef þekkt. Hann hafði lengi ver-
ið á útleið enda verið húsnæðislaus
lengi og ekki allstaðar velkominn
hér í bænum.
Þótt Dagur gerði í að vera sveitó
og púkó var hann aldrei loddari,
heldur aristókrat, hann þoldi ekki
tilgerð þótt hann virtist leika leik-
rit. Þá var það ekki loddaraskapur
því ef hann hefur einhverntímann
byijað að leika var það orðinn svo
fastur vani að hann var löngu búinn
að gleyma því.
Dagur var kurteis, honum var
kennt í æsku að trufla ekki vinn-
andi fólk. Þegar Dagur sat í góðu
formi á kaffihúsum var alltaf eins
og hann væri að tala í landsímann.
Enginn gestur mátti komast hjá að
heyra hans gáfulegu ræðu. Nú
nenni ég ekki lengur að hugsa um
hans gáfulegu samræður. Deyðu
sæll vinur.
Síðast þegar Dagur kom til mín
var hann svolítið þunnur en í góðu
skapi og þurfti að ná sambandi eins
og hann kallaði, en stundum fannst
honum bærinn sambandslaus og
fann fyrir einmanaleika þynnkunn-
ar þótt ekki þekkti hann hugtakið
mórall. Við drukkum pilsner og
sugum sígarettur saman. Kvöldið
Orð í minningu Dags
Uppreisnin gegn hinu viðtekna
Dagur Sigurðarson skáld lést í
Svíþjóð 19. febrúar síðastliðinn.
Hann var fæddur í Reykjavík 6.
ágúst 1937. Foreldrar hans voru
Sigurður Thoroddsen verkfræð-
ingur og Jakobína Margrét Tulin-
ius kennari; þau eru bæði látin.
Dagur eignaðist níu böm og lifa
átta þeirra föður sinn. Helstu
bækur Dags eru: Hlutabréf í sól-
arlaginu (1958), Milljónaævintýrið
(1960), Hundabærinn eða Viðreisn
efnahagslífsins (1963), Níðstaung
hin meiri (1965) og Rógmálmur
og grásilfur (1971). Meðal annarra
bóka hans eru Frumskógadrottn-
ingin fórnar Tarsan (1974), Sól-
skinsfífl (1980) og Fyrir Lauga-
vegsgos (1985). Af smáritum má
nefna Meðvitaða breikkun á ra-
skati (1974). Safn ljóða Dags
nefnist Glímuskjálfti, ljóð 1958-
1988, (1989). í því birtist í lokin
í heild sinni síðasta ljóðabók hans,
Kella er ekkert skyld þeim. Auk
skáldskapar fékkst Dagur við list-
málun og hélt nokkrar einkasýn-
ingar og sýndi með öðrum.
Einkenni ljóða Dags frá upphafi
eru beinskeytt og fijálslegt form
og skorinorðar skoðanir. Ólíkt
kynslóðinni á undan eru ljóð Dags
auðskilin og myndmálið sjaldan
eða aldrei myrkt. Ljóð hans em
svipt pijáli og yfírleitt einföld.
Hann leggur áherslu á kjamyrt
alþýðumál, stundum ættað úr
þjóðsögum og ævintýram (marga
prósaþætti af slíku tagi samdi
hann), en nýjung hans er þó eink-
um fólgin í daglegu borgarmáli,
slangri og stundum orðaleikjum.
Hann hefur tilhneigingu til að
snúa því viðtekna á haus:
Orð eru tæki
til að breyta heiminum
hafa endaskipti á endemum umhverfisins
Sum verka Dags má eflaust
flokka undir strákapör og hrekki
og afstaða hans til lífsins er á
köflum bernsk. Dagur gerði
snemma uppreisn gegn borgara-
legum hugmyndum og dyggðum
og valdi sér hlutskipti listamanns-
ins. Andófíð var þó engin nýjung
meðal skyldmenna hans. Föður-
ættin hefur verið litrík og komið
mikið við sögu þjóðlífs og menn-
ingar.
Dagur var ötull kaffíhúsamaður
og má segja að á kaffihúsum (ekki
síst Laugavegi 11) hafí hann í
senn verið nemandi og fyrirlesari.
Þegar á leið ævina varð bóheminn
fyrirferðarmeiri, en eins og oftar
því miður án þeirrar gleði sem
ætti að fylgja sönnu bóhemlífí.
Dagur lagði þó ekki niður skáld-
skap og sköpun. Síðast var hann
að fást við óperettutexta þar sem
hann skoðaði landnám íslands í
eigin ljósi.
Dagur varð aldrei gamall heldur
varðveitti drenginn í sér. Félagar
hans og vinir vora flestir mun
yngri en hann og hann höfðaði
helst til þeirra sem litu á borgara-
legar skyldur og venjulegt líf sem
eyðingarafl eða að minnsta kosti
hjákátlegt. Persónan var hjarta-
hlý, en umgengni við hana krafð-
ist stundum úthalds og þolin-
mæði. í samræðum var Dagur
gjöfull og var þekking hans um-
fangsmikil og víðtæk.
Dagur var meðal þeirra skálda
sem brutu blað á sjötta áratugnum
og öðlaðist með því sitt hlutabréf
í sólarlaginu. Honum tókst á
næsta áratug á eftir, líka þeim
áttunda og jafnvel níunda (þótt
minna bæri á honum þá) að vekja
eftirtekt með skáldskap sínum og
skipta máli.
Jóhann Hjálmarsson
eftir hringdi hann í mig mjög glað-
ur og drakkinn, sagðist vera búinn
að fá miðann burt. Hann væri á
leið út. Dagur var dularfullur um
það að vanda hveriig það hefði
komið til og hver væri áfangastað-
urinn. Enda meðvitaður og minnug-
ur allra kjaftasagna og ástríðu land-
ans að vita um mál náungans.
Dagur vildi vera dularfullur enda
hafði fólk svo mikinn áhuga á hon-
um að þegar hann hélt sig heima
nokkum tíma, spurðu allir hvar er
Dagur, þá mátti maður ekki gefa
neitt upp. Hann var á hrakhólum
síðustu árin og fólk sá hann því oft
opinberlega í sínu versta ástandi,
en hann hélt sig oft heimavið ef
hann var í góðu formi, þótt það
væri eyðilagt með reglulegu milli-
bili. í síðasta símtalinu sagði hann
okkur að fyrsti áfangastaður væri
Khöfn en hann ætlaði að fara eitt-
hvað í sólina og vildi ekki gefa upp
nánari staðsetningu. Ég vona að
hinn sanni sóldýrkandi Dagur, sé
þangað kominn.
Þorri Jóhannsson.
Dagur Sigurðarson varð sorglega
skammlífur, en setti þó mark sitt á
samtíðina. Aðrir verða til að rekja
æviatriði hans, en í fyrrasumar var
sýnd prýðileg kvikmynd um hann,
hún sýndi hann vel eins og hann
birtist síðustu árin, fannst mér.
Hér vildi ég aðeins víkja lítillega
að ljóðagerð Dags, en hún var bæði
sérstæð og áhrifarík. Á þremur
áratugum urðu bækur hans tólf,
auk fáeinna hefta með ljóðaþýðing-
um. Heildarsafn ljóða Dags birtist
svo 1989, Glímuskjálfti. Bækurnar
era mjög misstórar. Ifyrsta kverið
kom 1958; Hlutabréf í sólarlaginu,
en síðan birtust þær nokkuð reglu-
lega næstu árin. Ljóðagerð Dags
er býsna fjölbreytt, og þróaðist
veralega í tímans rás. í fjórðu bók-
inni, Níðstaung hin meiri (1965)
fannst mér hann takast veralega á
flug. Þar er hann oft fom í bragar-
háttum og orðfæri, annars víkur
hann oftast að samtíma sínum
hveiju sinni á ýmsa vegu. Fimmta
og stærsta bókin er Rógmálmur og
grásilfur (1971).
Ljóð Dags vöktu lengi almenna
hneykslun. Ekki bara af því að þau
vora án ríms og stuðla, og sum
hreinlega í lausu máli. Fólk var nú
farið að venjast því í lok 6. áratug-
arins. En Ijóð vora þó almennt á
upphöfnu máli, jafnvel torráðnu lík-
ingamáli, og fjölluðu um alvarleg
málefni, svo sem einsemd manns-
ins; að íslenskri menningu væri
hætta búin, eða um ógn helsprengj-
unnar sem vofir yfír öllu lífí, o.fl.þ.h.
Flest héldu þjóðlegum menningar-
arfi að fólki, jafnt í efni sem orða-
lagi. Sjaldan hafa klisjur bók-
menntaumræðna sannast jafnvel og
á dæmi Dags, hér kvað við nýjan
tón í þeim skilningi, að „götustrák-
ur raddist með klámi, raddaskap
og lágkúra inn í orðhofið“ — reynd-
ar vora Ijóð hans bara á aigengu
talmáli. Þetta blöskraði þjóðlegum
vinstrimönnum ekki síður en yfir-
lýstum íhaldsmönnum. Þó átti Dag-
ur sér alltaf einhveija málsvara,
einkum fyrir fyndni og skelegga
stjómmálaádeilu.
Nú er farið að fenna yfír margt
í ljóðum, sem þótti athyglisvert og
efnilegt um 1960. Margt af því
hreif fólk einmitt vegna þess hve
kunnuglegt það var, óframlegt. En
Dagur endist alltaf jafnvel, og það
var hann sem skapaði skóla, flest
ljóðskáld sem komið hafa fram und-
anfama áratug, hafa með líkum
hætti ort á daglegu máli opinskátt
um hluti sem áður þóttu óviðeig-
andi í ljóðum. Þetta gerði t.d. Pré-
vert í Frakklandi þegar fyrir strícfy
í bókinni Paroles, sem birtist hálf
í íslenskri þýðingu Sigurðar Páls-
sonar fyrir fáeinum árum. Einnig
hafa menn bent á bandarísk skáld
svo sem Allen Ginsberg, sem Dagur
hefur þýtt. Margir hafa spurt,
hvaða list sé í því að tala opinskátt
á einföldu máli um það sem allir
þekkja, setja t.d. fram skoðanir sín-
ar, ef formið er óbundið líka. Er
þetta þá nokkuð annað en daglegt
tal i Pétri og Páli? En reyndar er
afgerandi munur á. Dagur byggÍF
ljóð sín vandlega upp, velur saman
sláandi andstæður og því verða ljóð-
in oft sterk í einfaldleikanum. Þetta
var svo róttæk endurnýjun á ís-
lenskri ljóðagerð, að mér sýnist ljóst
að Dagur hljóti öndvegissess í ís-
lenskri bókmenntasögu.
Örn Ólafsson.
+
Eiginmaður minn,
PÉTUR H. SIGURJÓNSSON,
Hamraborg 32,
Kópavogi,
lést í Borgarspítalanum 3. mars.
Fyrir hönd barna okkar,
Svanlaug Sigurðardóttir.
Utför elskulegs föður míns, tengdaföður og afa,
KÚRTS SONNENFELD,
tannlæknis,
Munkaþverárstræti 11,
Akureyri,
verður gerð frá Akureyrarkirkju mánudaginn 7. mars kl. 13.30.
Blóm og kransar vinsamlega afþakkaðir, en þeir, sem vildu minn-
ast hins látna, láti Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri njóta þess.
Úrsúla E. Sonnenfeid, Jón Kristinsson,
J Álfgeir L. Kristjánsson.
Innilegar þakkir sendum við öllum þeim,
sem sýndu okkur hlýhug og samúð við
andlát og útför eiginkonu minnar, móð-
ur, tengdamóður, mágkonu, ömmu og
langömmu,
GÍSLLAUGAR ELÍASDÓTTUR
frá Hellissandi,
Höfðagrund 9,
Akranesi.
Sigurjón lllugason,
Gunnar Sigurjónsson, Kristný Pétursdóttir,
Leópold Sigurðsson,
Sigurlaug R. Sævarsdóttir, Eínar ísleifsson,
Eydís R. Gunnarsdóttir, Hörður Þorsteinn Benónýsson,
Sævar J. Gunnarsson,
Guðmundur Geir Guðmundsson
og barnabarnabörn.