Morgunblaðið - 18.05.1994, Síða 27

26 MIÐVIKUDAGUR 18. MAÍ1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
plnrgmnMaltií
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askr.iftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
VERÐTRY GGIN G OG
LÆKKUN VAXTA
> ■
ISLENZKT efnahagslíf hefur tekið stakkaskiptum síðustu miss-
eri. Áralangur tími óðaverðbólgu er að baki, viðskiptahalla
hefur verið eytt, vextir hafa stórlækkað og almennur stöðugleiki
ríkir. Raunar má segja, að þessi umskipti gangi kraftaverki
næst, þegar haft er í huga, að þau eiga sér stað samfara stór-
felldum niðurskurði á þorskafla, lækkun á verði sjávarafurða á
erlendum mörkuðum og efnahagsiægð í helztu viðskiptalöndum.
Þrátt fyrir þessa mikilvægu áfanga í þróun efnahagsmála eru
enn alvarlegar meinsemdir í efnahagslífinu. Þar ber atvinnuleys-
ið hæst og hallann á ríkissjóði, svo og að vextir eru enn of há-
ir. Vaxtastigið dregur úr uppbyggingu atvinnulífsins og er þung
byrði á skuldsettum heimilunum. Ríkisstjórnin hefur því mikið
verk að vinna og þarf að leggja höfuðáherzlu á að minnka ríkis-
sjóðshallann og auðvelda þar með lækkun vaxta. Þetta hvort
tveggja mun aftur á móti auðvelda baráttuna gegn atvinnuleys-
inu.
í Viðskiptablaði Morgunblaðsins í síðustu viku birtist athyglis-
verð grein eftir Sigurð B. Stefánsson, framkvæmdastjóra Verð-
bréfamarkaðar íslandsbanka, þar sem hann fjallar m.a. um vaxta-
stigið og verðtryggingu. Sigurður segir þar, að öli efnahagsleg
rök hnígi að því, að vextir lækki á íslandi enn um sinn og jafn-
vel fram á árið 1996 reki ekki eitthvað óvænt á fjörurnar, sem
aukið gæti framleiðslu, tekjur og eftirspurn. Hann bendir á, að
þótt skammtímavextir séu nú með því lægsta sem gerist í Evr-
ópu séu langtímavextir enn töluvert hærri en í viðskiptalöndum
íslendinga. Reikna verði með því, að full verðtrygging fylgi ís-
lenzkum skuldabréfum tii lengri tíma en eins eða tveggja ára.
Ekkert sérstakt er til marks um það, að mati Sigurðar, að
frekari vaxtalækkun geti raskað því jafnvægi sem nú hefur náðst
í þjóðarbúskapnum. Áhrifa hækkandi eða lækkandi vaxta taki
ekki að gæta fyrr en eftir dijúgan tíma, ef til viil fáein misseri
við íslenzkar aðstæður, þar sem fyrirtæki, heimili og sveitarfélög
séu enn óvön því að markaðsvextir rísi og hnígi í samræmi við
eftirspurn.
Sigurður B. Stefánsson segir að ekkert bendi til þess að eftir-
spurn eftir lánsfé sé tekin að aukast og hann telur að þar sem
skuldsetning sé óvenjulega mikil á íslandi á alþjóðlegan mæli-
kvarða sé ólíklegt að eftirspurn og eyðsla heimila og fyrirtækja
geri það að marki á næstu árum. Skuldaklafi þjóðarinnar muni
halda aftur af eftirspurn og því sé ekki að vænta hagvaxtar á
þessum áratug nema eitthvað óvænt breytist til hins betra.
í grein sinni segir hann m.a.: „Sannleikurinn er sá, að raun-
vextir á íslandi eru enn það háir, að þeir virka sem hemill á
efnahagsstarfsemi í landinu. Þetta á við um alla vexti nema af
skammtímavíxlum. á peningamarkaði. Utanrlkisviðskipti eru
nokkurn veginn í jafnvægi þrátt fyrir lágt útflutningsverð og
samdrátt í framleiðslu. Gengi krónunnar er það lágt skráð, að
ijárfestar hugsa sig um tvisvar áður en þeir hætta fjármunum
sínum til útlanda.“
í lok greinar sinnar segir Sigurður B. Stefánsson m.a.:
„Þegar öllu er á botninn hvolft bendir allt til þess, að íslenzk
stjórnvöld verði að taka fastar á'verðtryggingarvanda íslenzka
fjármálamarkaðarins en gert hefur verið til þessa. Engin leið er
til þess að breyta skilmálum á öllum þeim skuldabréfum, ef til
vill að andvirði um 400-500 milljarðar króna, sem þegar hafa
verið gefin út með fullri verðtryggingu m.v. lánskjaravísitölu.
Þess vegna er brýnt að stíga markviss skref til að draga úr
verðtryggingu við útgáfu nýrra skuldabréfa til að hraðar dragi
úr vægi verðtryggingar í íslenzkum fjármálaviðskiptum. Verð-
trygging var neyðarráðstöfun, þegar hún var heimiluð með laga-
setningu árið 1979. Nú hefur hún'skilað hlutverki sínu að fullu
og er tekin að vinna gegn upphaflegu markmiði, sem var að
auka stöðugleika á íslenzkum fjármálamarkaði." Hann bætir því
við, að engin rök séu lengur fyrir því, að ísland sé eina ríkið í
veröldinni með verðtryggingu sem meginreglu á fjármálamark-
aði.
Ábending Sigurðar um afnám verðtryggingar hlýtur að koma
til athugunar. Út af fyrir sig eru engin rök fyrir því, að ijár-
magnseigendur hafi sitt á þurru og taki enga áhættu eins og
algengast er á frjálsum fjármagnsmarkaði. Lækkun vaxta er
forgangsmál í uppbyggingu atvinnulífsins. Helzti þröskuldurinn
í vegi fyrir afnámi verðtryggingar er sjálfsagt af sálrænum tóga,
því sparifjáreigendur eru ekki búnir að gleyma því, hvernig inn-
stæður þeirra brunnu upp í bönkunum áður fyrr. En nú eru
breyttir tímar og frjáls fjármagnsmarkaður innanlands og utan
á að vera trygging fyrir því, að sparifé eyðist ekki í verðbólgu-
báli á ný.
4
SMUGUVEIÐAR
Aftenposten/Jon Hauge
ÞRJÚ íslensk skip eru nú að veiðum í Smugunni. Myndin er tekin úr Orion-flugvél norsku strandgæsl-
unnar af Akureyrinni á veiðum í Smugunni á seinasta ári.
Deilan
harðnar
Aukin harka er hlaupin í Smugudeiluna eftir
bréfasendingar forsætisráðherra Rússlands og
Noregs til Davíðs Oddssonar. Ýmsir óttast að þetta
kunni að hafa áhrif á viðskiptin við Rússa. Omar
Friðriksson lýsir stöðu málsins.
Harkalegum ummælum
Tsjernomyrdins, forsæt-
isráðherra Rússlands,
vegna veiða íslenskra
skipa í Smugunni í bréfi til Davíðs
Oddssonar forsætisráðherra í sein-
asta mánuði og bréfi sama efnis frá
Gro Harlem Brundtland, forsætisráð-
herra Noregs, hefur nú verið svarað.
íslensk stjórnvöld leggja áherslu á
að Smugan sé alþjóðlegt hafsvæði
og að samkvæmt íslenskum lögum
geti stjórnvöld með engu móti tak-
markað veiðar íslenskra skipa á al-
þjóðlegum hafsvæðum, nema þá að
um sé að ræða framkvæmd á milli-
ríkjasamningi milli viðkomandi þjóða
um vernd fiskistofna. íslendingar
hafa frá upphafi deilunnar lýst yfír
eindregnum vilja til að semja um
veiðarnar á þessu svæði þar sem
samtímis yrði fjallað um önnur óleyst
sjávarútvegsmál milli þjóðanna. Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkisráð-
herra segist binda vonir við að niður-
staða náist á út.hafsveiðiráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna á næsta ári.
„Sú niðurstaða verður einhvers-
konar málamiðlun á milli ítrustu
hagsmuna strandríkja og úthafs-
veiðiþjóða, sem mun í stórum drátt-
um byggjast á því að það verði sett-
ar upp svæðisbundnar stofnanir sem
verða ábyrgar fyrir varðveiðsiu og
nýtingu fískistofna og fela í sér kvöð
um samninga frekar en valdbeit-
ingu,“ segir hann. „Við hefðum hins
vegar gjarnan kosið að þótt slíkt
bindandi samkomulag væri ekki
komið á, þá væri hægt að stefna að
slíkum samningum af fúsum og
fijálsum vilja þessara þjóða í anda
Jón Baldvin
Tsjernomyrdin
Jón Sigurðarson
Samskipti þjóðanna kólna
„Það eru engar aðrar
lausnir í sjónmáli en
þær sem byggjast á
samkomulagsvilja."
Vill að íslensk stjórn-
völd stöðvi veiðar í
Smugunni og boðar
tafarlausar aðgerðir.
Engin samvinna um
sjávarútveg fyrr en
Smugudeilan hefur
verið leyst.
væntanlegs samkomulags,“ segir
hann ennfremur.
í þessu sambandi hafa vakið at-
hygli innan stjórnkerfisins fréttir sem
bárust í seinustu viku um að Kanada-
stjóm hefði lagt fram frumvarp þar
sem hún áskilur sér rétt til að stöðva
erlenda togara sem staðnir séu að
„ólöglegum veiðum" utan við 200
mílna lögsögu Kanada, gera afla
þeirra upptækan og sekta þá um
allt að milljónum dala. Ekki er ljóst
hvaða áhrif þetta getur haft á við-
ræðurnar á úthafsveiðiráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna eða hvort t.d.
Rússar og Norðmenn muni líta á
um bréfasendingum er deilumálið nú
komið til kasta forsætisráðherra þjóð-
anna.
Mótmæli Rússa vegna Smuguveið-
anna hafa harðnað á seinustu vikum
og mánuðum og vakti athygli þegar
Korelskíj, sjávarútvegsráðherra
Rússlands, lét falla mjög harðorðar
yfirlýsingar á blaðamannafundi fyrir
tveim vikum um „sjóræningjaveiðar"
í Smugunni og sagði að Rússar
myndu hugsanlega taka fyrir allt
samstarf við íslensku ríkisstjórnina.
Um svipað leyti bárust fréttir af því
að rússneska strandgæslan hefði
ákveðið að taka upp eftirlit í Smug-
unni í maí. Að sögn Eiríks Mikaelsson-
ar, útgerðarmanns Skúms GK, sem
er eitt þriggja íslenskra skipa sem nú
eru að veiðum í Smugunni, hefur ekk-
____________________ ert sést til
Frjálsar veid-
ar verða tíma-
bundnar
þessa ákvörðun Kanadamanna sem
fordæmi.
Árni Kolbeinsson, ráðuneytisstjóri
í sjávarútvegsráðuneytinu, segir að
Smugan sé hluti af alþjóðlegu haf-
svæði og ekkert ríki hafí vald til að
taka sér lögsögu utan 200 mílna.
Þótt deilan hafi harðnað þá hafi
grundvallarafstaðan í þessu máli lítið
breyst frá því á seinasta ári þegar
Smugudeilan kom upp.
Íslensk stjórnvöld taka bréf
Tsjernomyrdins og Gro Harlem
Brundtlands mjög alvarlega. Talið er
fullvíst að um samantekin ráð sé að
ræða. Það kom á óvart að með þess-
rússneskra
varðskipa og
norska strand-
____________________ gæslan lætur
íslensku togar-
ana alveg afskiptalausa meðan þeir
halda sig í Smugunni. Aftur á móti
stuggaði norskt varðskip við íslensku
togurunum þegar þau ætluðu að færa
sig út fyrir svæðið vestur að verndar-
svæðinu við Svalbarða fyrir nokkrum
dögum og fylgdi strandgæslan skip-
unum aftur inn í Smuguna.
í seinustu viku kom fram í frétt í
Morgunblaðinu að hugsanlega stefni
yfír 50 íslenskir togarar á veiðar í
Smugunni eftir sjómannadag. Þetta
veldur áhyggjum innan stjómkerfísins
og einn viðmælenda minna sagði að
ef íslendingar sendu 50 háþróaða tog-
ara í Smuguna þá gætu þeir þurrkað
þetta svæði upp á örfáum vikum.
„Ef samningsviljann skortir getur
þetta leitt til árekstra og spillt fyrir
samstarfsvonum. En ef allir aðilar
líta til langtímahagsmuna ættu að
vera forsendur fyrir samkomulags-
vilja," segir Jón Baldvin aðspurður
um þetta. Hann segist leggja á það
mikla áherslu að íslendingar eigi að
leggja sig fram um að leita eftir sam-
komulagi við Rússa, ekki aðeins um
lausn á Smugudeilunni, heldur um
víðtækt samstarf á sjávarútvegssvið-
inu. Hann segir að óformlegar við-
ræður hafi farið fram við Norðmenn
en einnig milli fulltrúa íslendinga og
Rússa á úthafsveiðiráðstefnunni i
New York, sem hafi þó reynst
árangurslausar til þessa.
Ljóst er að samskipti Islendinga
og Rússa hafa kólnað að undanförnu.
Skemmst er að minnast er Rússar
afturkölluðu öll leyfi, vegna Smugu-
veiða íslendinga, til Kola hf., sem
stundaði tilraunaveiðar í Barentshafi
í vetur, „Svörin sem við fáum eru þau
að það verði ekki um neina samvinnu
við íslendinga að ræða á sviði sjávar-
útvegs fyrr en Smugudeilan hefur
____________________ verið leyst,“
segir Jón Sig-
urðarson, for-
stjóri Fiskaf-
urða hf. og
stjómarfor-
maður Kola hf.
Þorsteinn Pálsson hefur nýlega lýst
yfir áhuga á að kannað verði hvort
heimila beri landanir á síld og loðnu
úr íslenskum skipum yfír borðstokk
til vinnslu í rússnesk vinnsluskip gegn
því að íslensk skip fái heimild til
kaupa á þorski eða veiða í rússneskri
landhelgi. Deilan um Smuguna hafi
þó hindrað að frekari árangur yrði
af viðræðum um slíkt.
Þrátt fyrir að viðskipti Islendinga
og Rússa séu ekki mikil um þessar
mundir hafa ýmsir áhyggjur af vax-
andi stirðleika í samskiptum þjóð-
anna. Einn viðmælenda Morgun-
blaðsins, sem þekkir vel til samskipt-
anna við Rússa, segir ekki ólíklegt
að ef aukin harka hleypur í Smugu-
deiluna muni Rússar leggja bann við
að skip verði send til íslands til við
gerða og jafnvel muni koma til þess
að þeir banni alveg landanir rúss-
neskra togara á íslandi.
Jón Baldvin segir að íslenskir út-
gerðaraðilar verði að gera sér grein
fyrir því að raunsætt mat bendi til
þess að frjálsar veiðar á hafsvæðum
eins og Smugunni verði aðeins tíma-
bundnar, því gera verði ráð fyrir að
úthafsveiðiráðstefna Sameinuðu
þjóðanna endi með samkomulagi um
einhverskonar leikregiur, m.a. um
nýtingu og vernd flökkustofna, sem
verði þindandi fyrir aðilaarrikin.
Islendingar
vilja sjá sam-
komulagsvilja
MIÐVIKUDAGUR 18. MAÍ 1994'27
Ólympíuleikar framtíðarinnar verða takmarkaðir við 10.000 keppendur , en
hverri þjóð boðið að senda sex íþróttamenn að vissum skilyrðum uppfylltum
Margmenni í Barcelona
Morgunblaðið/RAX
ÍSLAND átti 29 keppendur á Ólympíuleikunum í Barcelona 1992. Hertar reglur varðandi þátttöku geta gert það að verkum að mun fámenn-
ari hópur íþróttamanna í einstaklingsgreinum fari héðan til Atlanta 1996.
EKKIFYRIR ALLA
HELDUR ÞÁ BESTU
Hertar reglur varðandi þátttöku á Ólympíuleikum
voru kynntar á fundi Evrópusambands ólympíu-
nefnda um helgina. Steinþór Guðbjartsson fylgdist
með gangi mála og ræddi við forystumenn um stöðu
íslands í breyttu skipulagi.
Islenskir íþróttamenn I einstak-
lingsgreinum verða líklega mun
færri á Ólympíuleikunum í Atl-
anta í Bandaríkjunum 1994 en
á fyrri leikum og jafnvel ekki fleiri
en Ijórir til sex talsins. Ástæðan er
sú að reglur varðandi þátttöku hafa
verið hertar til muna, en til að allar
þjóðir geti tekið þátt verður hverri
heimilt að senda sex þátttakendur,
svo framarlega sem viðkomandi
ólymplunefnd telur þá boðlega. Nái
enginn settum lágmörkum er það I
höndum ólympíunefndar og á hennar
ábyrgð hvaða íþróttamenn hún óskar
eftir að senda á leikana, en Alþjóða
ólympíunefndin, IOC, á síðasta orðið
að höfðu samráði við viðkomandi al-
þjóða sérsamband.
Gilbert Felli, framkvæmdastjóri
íþróttadeildar IÓC, skýrði frá þessu
á fundi Evrópusambands ólympíu-
nefnda, sem fór fram I Reykjavík um
helgina. Hann áréttaði ákvörðun IOC
frá 1991, sem annars vegar stóð
frammi fyrir æ fjölmennari leikum
og óviðráðanlegri að öllu óbreyttu og
hins vegar óskum mótshaldara I
Barcelona og Atlanta auk þeirra
borga sem höfðu sótt um leikana
árið 2.000 um að takmarka Ijölda
keppenda við 10.000 manns og ann-
arra s.s. fararstjóra, þjálfara, lækna
og starfsmanna við 5.000 manns.
Felli sagði að samfara fjölgun
þjóða og fleiri afreksmönnum væri
ekki auðvelt að setja þátttökureglur,
sem allir gætu sætt sig við, en þrennt
hefði fyrst og fremst verið haft að
leiðarljósi: í fyrsta lagi að tryggt
yrði að bestu íþróttamenn heims I
hverri grein tækju þátt. í öðru lagi
að keppendur kæmu frá öllum heims-
álfum. í þriðja lagi útbreiðsla íþrótt-
anna. Þessar hugmyndir hefðu verið
ræddar með alþjóða sérsamböndun-
um og samstaða hefði náðst um þessa
hluti. Hann áréttaði samt að þó mið-
að væri við að hverri þjóð yrði gert
kleift að senda sex íþróttamenn og
tvo þeim til aðstoðar þýddi það ekki
að hver sem er gæti öðlast þátttöku-
rétt, því keppendur, sem ekki næðu
lágmörkum, yrðu að uppfylla ákveðin
skilyrði. Engu að síður væri ólympíu-
nefndum heimilt að senda alla þá
íþróttamenn, sem næðu settum lág-
mörkum.
Júlíus Hafstein, formaður
Ólympíunefndar íslands, sagði ís-
lensku nefndina vera sammála IOC
varðandi strangari þátttökureglur til
að koma I veg fyrir svo nefnda „far-
þega“ — íþróttamenn, sem í raun
ættu ekkert erindi I keppni þeirra
bestu eins og Ólympíuleikar eiga að
vera. „Það hefur engan tilgang að
senda til dæmis kúluvarpara, sem
kastar lengst 13 metra, eða menn
eins og Eddie „Eagle“. Það verða að
vera stíf lágmörk til að tryggja að
aðeins þeir bestu taki þátt. Við sett-
um stífari reglur en IOC varðandi
val keppenda á Vetrarleikana I Lille-
hammer og það sýndi sig að það var
hárrétt ákvörðun.“
ísland hefur sent fjölmennt lið á
sumarleikana síðan I Los Angeles
1984 og munar þar mest um þátttöku
Iandsliðsins I handknattleik, en um
15 keppendur voru I öðrum greinum
I Barcelona 1992, Seoul 1988 og Los
Angeles 1984. Miðað við árangur ís-
lenska afreksfólksins á stórmótum
undanfarin misseri er óraunhæft að
ætla að margir nái settum lágmörk-
um fyrir Atlanta og tryggi hand-
knattleiksliðið sér þátttökurétt getur
svo farið að aðeins fjórir íslendingar
verði með að auki, karl og kona I
sundi og karl og kona I fijálsíþrótt-
um. „ísland býr við algera sérstöðu *
I þessu efni,“ sagði Felli við Morgun-
blaðið aðspurður um hvort reglan um
sex þátttakendur gilti ef aðeins hand-
boltaliðið tryggði sér sæti á leikunum.
,sÞað er einsdæmi áð þjóð eigi lið á
Ólympíuleikum en ekki einstaklinga.
Ef þessi staða kemur upp á ísland
engu að síður möguleika á að senda
karl og konu I keppni I sundi og karl
og konu I frjálsar, en ég get ekki á
þessari stundu sagt til um hvort þið
fáið tvö sæti til viðbótar. Það fer
eftir árangri einstaklinga annarra
þjóða I hinum ýmsu greinum og stöðu
Islendinga samanborið við þá, sem
beijast um sætin.“
Júlíus sagði ljóst að íslenskir
íþróttamenn, sem ekki stæðust kröfur
um þátttökurétt á Ólympíuleika, yrðu
að beina augum sínum að öðrum stór-
mótum og þetta kallaði á breyttar
áherslur. Hann nefndi Smáþjóðaleik-
ana I því sambandi og sagðist vilja
sjá þá fyrir fjölmennari þjóðir en
milljón íbúa eins og nú er miðað við,
jafnvel fimm milljónir, því þá yrði um
2.000 manna mót keppenda frá um
20 þjóðum að ræða.
„Það er engri þjóð gerður greiði
með því að senda „farþega“ á Ólymp-
íuleika og ef enginn nær lágmörkum
er alls ekki víst að við fyllum þau '
sex sæti, sem okkur bjóðast, en
Ólympiunefndin á eftir að ræða þetta
nánar. Hins vegar eru íþróttir að
aukast sem almenningseign og upp-
bygging íþróttanna er mál, sem yfir-
völdum kemur við og á að vera mál
allra landsmanna með því eina mark-
miði að eignast afreksmenn, sem
koma heim frá Ólympíuleikum með
verðlaun."