Morgunblaðið - 17.08.1994, Side 21

20 MIÐVIKUDAGUR 17. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 17. ÁGÚST 1994 21
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
HIN BREYTTA
ÁSJÓNA MIÐ-
AUSTURLANDA
Þegar hugsað er til þess að einungis eru þrjú ár liðin
frá því friðarviðræðurnar um Mið-Austurlönd hófust
í Madrid er árangurinn, sem náðst hefur á þeim tíma,
ótrúlegur.
Líklega hafa fáar deilur verið jafnharðvítugar á eftir-
stríðsárunum og deilur ísraela og araba á þessu litla
svæði fyrir botni Miðjarðarhafs. Réttlætingu deiluaðila
fyrir átökunum mátti rekja margar aldir aftur í tímann
þrátt fyrir að Ísraelsríki hafi ekki verið stofnað fyrr en
1948 og hin andstæðu sjónarmið gyðinga og múslima
virtust allt að því ósættanleg. Deilan snerist ekki einung-
is um stríðsátök síðustu áratuga heldur ekki síður sögu
og trúarbrögð.
Auðvitað verður slík deila ekki leyst á skömmum tíma,
en þróun undanfarinna missera bendir þó til að vonin um
frið á þessum slóðum sé raunhæfari en ætla hefði mátt
fyrir einungis þremur árum. ísraelar og Frelsissamtök
Palestínu hafa sett niður deilur sínar og gert samkomu-
lag um sjálfstjórn Palestínumanna í borginni Jeríkó og á
Gazasvæðinu. ísraelar og Jórdanir hafa einnig undirritað
yfirlýsingu um frið og opnað landamæri ríkjanna.
Viðræður ríkjanna standa enn yfir og er stefnt að því
að hægt verði að undirrita formlegan friðarsamning inn-
an skamms. Þó hægt mjakist virðist þróunin öll vera í
eina átt. Síðast í gær undirrituðu þjóðirnar samkomulag
um útflutning á jórdönskum vörum til Vesturbakkans,
en það er gamalt baráttumál Jórdana.
Líbanir eru einnig taldir hallir undir friðarsamkomulag
við ísraela en ekki sagðir treysta sér í viðræður um slíkt
fyrr en Sýrlendingar gera slíkt hið sama. Til þessa hafa
stjórnvöld í Sýrlandi farið sér hægt í þeim efnum og sett
kröfuna um endurheimt Gólanhæða á oddinn.
í ljósi þróunarinnar í þessum heimshluta frá því
Madrid-viðræðurnar hófust virðist ekki lengur útilokað,
að á næstu árum náist heildarsamkomulag um frið í þess-
um heimshluta og eðlileg og vinsamleg tengsl ríkja þar
við Vesturlönd.
?ROTHÆTTUR
AFANGASIGUR
••
Onnur deila, ekki síður hatrömm, er nú háð í fyrrver-
andi Júgóslavíu og bendir fátt til að þeim hildarleik
muni slota í bráð. Afskipti umheimsins af deilunni hafa
þó leitt til að litlir áfangasigrar hafa unnist, sem hafa
ekki síst verið mikilvægir fyrir hina óbreyttu borgara á
átakasvæðunum.
Síðastliðinn sunnudag gerðu Bosníu-Serbar og múslim-
ar samkomulag um að stöðva árásir leyniskyttna, en þær
hafa myrt tugi íbúa borgarinnar á undanförnum mánuð-
um. Fréttir benda til að samkomulagið sé virt að mestu
leyti.
Því miður sýnir hins vegar reynslan að lítið þarf að
bera út af til að allt fari í sama horf á ný. Þó að leyni-
skytturnar láti íbúa Sarajevo í friði í einhverja daga geta
þær látið aftur til skarar skríða á hverri stundu án þess
að friðargæsluliðar SÞ geti nokkuð að gert. Hið sama
má segja um griðasvæði múslima í austurhluta Bosniu,
þar sem tugþúsundir manna hafast við. Ef átökin harðna
á nýjan leik yrðu þau eflaust eitt helsta skotmark Serba.
Bosníudeilunni er langt í frá lokið og enn er vel hugsan-
legt að átökin muni breiðast út til fleiri héraða í fyrrver-
andi Júgóslavíu. Hin óbilgjarna og hrokafulla afstaða
Bosníu-Serba er ekki til þess fallin að auka vonir um frið.
Reynslan frá Mið-Austurlöndum sýnir þó að ekkert er
útilokað í þeim efnum. Hún kennir okkur aftur á móti
einnig að það er ekki fyrr en að deiluaðilarnir sjálfir átta
sig á mikilvægi friðar og sjá sér hag í að hætta átökun-
um að árangur næst.
SVALBARÐAPEILAN
Samningaleið
eða dómstólaleið?
SAMVERKAMAÐUR Sjakalans borinn á börum út úr höfuðstöðvum Samtaka olíuframleiðsluríkja
(OPEC) í Vínarborg 21. desember 1975. Særðist hann í skotbardaga við lögreglu en hryðjuverkamenn-
irnir tóku 11 olíuráðherra í gíslingu og var það eitt kunnasta verk Carlosar. Hann lék þó lausum hala
þar til í fyrradag að 18 ára eltingarleikur frönsku leyniþjónustunnar við hann bar árangur.
Notagildi Sjakal-
ans þvarr eftir að '
kalda stríðinu lauk
ATOKIN SEM nýlega áttu sér stað
á miðunum við Svalbarða eru tilefni
til þess að velta fyrir sér nokkrum
spurningum sem miklu máli skipta
þegar um þessa deilu er rætt.
Sá ágreiningur sem skapast hefur
vegna veiða íslenskra skipa á vernd-
arsvæðinu við Svalbarða er í raun-
inni af tvennum toga spunninn.
Hann varðar í fyrsta lagi sam-
vinnu og samstarf tveggja nor-
rænna vina- og grannþjóða sem
hingað til hafa leyst ágreiningsmál
sín með friðsamlegum hætti en ekki
með vopnavaldi. Bæði hafa þessi tvö
norrænu ríki þá sameiginlegu hags-
muni og markmið með sjávarút-
vegsstefnu sinni að vemda auðlind-
ir hafsins gegn rányrkju og hvers
kyns ofnýtingu. ísland hefur á eftir-
stríðstímanum verið í fararbroddi
um mótun og setningu réttarreglna
á alþjóðavettvangi til að tryggja
rétt strandríkisins innan lögsögu
þess. Bæði ísland og Noregur vilja
jafnframt koma í veg fyrir ofveiði
á úthafínu utan 200 sjómílnanna.
Af þessum ástæðum er stigmögn-
un deilunnar um fiskveiðar á Sval-
barðasvæðinu dapurlegt dæmi um
skort á stjómvisku og sjálfsögðu
samráði tveggja vinaþjóða sem ættu
að vita að slíka hagsmunaárekstra
ber að leysa með friðsamlegum
hætti.
Að þessu leyti er því Svalbarða-
deilan stjórnmálalegs eðlis og það
er sanngjörn krafa borgara beggja
ríkjanna á hendur ríkisstjórnum sín-
um að um deiluna verði án tafar
ijallað í þeim anda sem hingað til
hefur verið aðalsmerki norrænnar
samvinnu.
Réttarstaða verndarsvæðisins
er umdeild
Hinn þáttur Svalbarðadeilunnar
er lagalegs eðlis og varðar réttar-
stöðu vemdarsvæðisins sem Norð-
menn lýstu einhliða yfir 3. júní
1977.
í þeim efnum hefur margvíslegur
misskilningur verið á ferðinni sem
ástæða er hér til þess að gera að
nokkm umtalsefni og leiðrétta.
Staðreyndir málsins em ljósar en
mikill ágreiningur er bæði utan
Noregs sem innan hvemig þær beri
að túlka og hvaða ályktanir megi
af þeim draga.
Gmndvöllurinn er hér Svalbarða-
samningurinn sem gerður var 1920
og rúmlega 40 ríki em aðilar að,
þar á meðal íslendingar. Eyjaklas-
inn Svalbarði, þ.m.t. Bjamarey,
hafði verið einskis manns land (terra
nullius). Markmið samningsins var,
eins og fram kemur í inngangi hans,
að „setja þessu landsvæði eðlilega
stjóm í því skyni að tryggja þróun
og friðsamlega nýtingu þess“.
Til þess að stuðla að þessu varð
vitanlega að fela einhveiju ríkjanna
að fara þar með ríkisyfirráð og urðu
samningsaðilar sammála um að fela
Noregi það hlutverk.
En því fer fjarri, og hefur valdið
misskilningi, að með þessu hafi
Norðmönnum verið fengi ðjafnmikið
vald yfir Svalbarða og sínu eigin
landi.
í 2. grein samningsins er kveðið
skýrt og ótvírætt á um það að allir
þegnar og skip frá aðildarríkjunum
skuli njóta sama réttar til veiða á
eyjunum og í landhelgi þeirra.
í þessari sömu grein er annað
mjög mikilsvert ákvæði. Noregi er
heimilt að gera ráðstafanir til að
vernda auðlindir á landi og í land-
helgi Svalbarða en þær ráðstafanir
skulu ávallt eiga jafnt við um alla
þegna samningsaðilanna „án nokk-
urra undantekninga, forréttinda eða
ívilnana sem eru beint eða óbeint
til hagsbóta fyrir einhvern þeirra“.
Hér er með öðrum orðum samið
um að algjört jafnrétti skuli vera
með aðilum Svalbarðasamningsins
hvað varðar nýtingu auðlindanna á
landi og í hafinu undan ströndum
eyjaklasans. Samkvæmt þessu
ákvæði er Noregi því algjörlega
óheimilt að taka sér þar nokkur
„forréttindi eða ívilnanir".
Jafnræðisreglan brotin
Beint liggur því við að spyrja:
Hvemig hefur þessi ótvíræða jafn-
ræðisregla verið framkvæmd á
undanfömum ámm? Svarið liggur
fyrir. Með því að lýsa einhliða yfir
einkalögsögu Noregs á 200 sjómílna
svæði út frá eyjunum
1977 hefur Noregur
tekið sér vald bæði til
að setja þar fiskvernd-
arreglur og úthluta
veiðikvótum eingöngu
að eigin geðþótta, án
samráðs við aðra samn-
ingsaðila.
Það þarf því engan
að undra að ekkert að-
ildarríkja Svalbarða-
samningsins hefur við-
urkennt þessa sjálf-
tökuráðstöfun Noregs
1977, að Finnlandi und-
anskildu. Ýmis þeirra
mótmæltu henni harð-
lega, svo sem þáverandi
Sovétríki, Bretland, Spánn, Græn-
land og ísland er það gerðist samn-
ingsaðili.
Síðasta dæmið um andstöðu og
véfengingu annarra aðildarríkja
Svalbarðasamningsins gegn þessari
norsku reglugerð er að öllu Sval-
barðasvæðinu er haldið utan við
aðildarsamning Noregs við ESB. í
skýrslu Norska utanríkisráðuneytis-
ins 3. júní 1994 til Stórþingsins um
aðild Noregs er bemm orðum viður-
kennt að það sé vegna þess að ein-
stök ESB-ríki sem eru aðilar að
Svalbarðasáttmálan um geti ekki
fallist á réttargrundvöll hins norska
fiskverndarsvæðis við Svalbarða
(bls. 335).
Þrátt fyrir þetta og efasemdir
ýmissa norskra fræðimanna virða
norsk stjómvöld slík sjónarmið að
vettugi.
Röksemdir þeirra em þær að
Svalbarðasamningurinn frá 1920
banni ekki nýju norsku fiskverndar-
lögsöguna út í 200 sjómílur eftir
þær breytingar sem síðan hafa orð-
ið á hafréttinum. Höfundar hans
hafi ekkert vitað um þær 1920 og
því ekki getað tekið afstöðu til
þeirra!
Lögfræðin er merkileg fræðigrein
en stundum má nota hana til að
gera flókna hluti einum of einfalda.
Hið rétta er að Noregur fer með
yfirráð á Svalbarða skv. samningn-
um frá 1920. Réttur Norðmanna
hlýtur því að byggjast á því að eyja-
klasinn sé „strandríki“ í merkingu
Hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóð-
anna.
Noregur hefur að vísu ekki enn
séð sér fært að gerast aðili að þess-
um merka sáttmála en hann endur-
speglar samt gildandi þjóðarétt.
Samningurinn nær til 200
mílnanna
Ágreingsefnið er það að norsk
stjórnvöld halda því fram að samn-
ingurinn frá 1920 gildi aðeins innan
landhelginnar við Svalbarða, þ.e.a.s.
innan 12 mílnanna en ekki utan
hennar. Út frá grunnreglum þjóðar-
réttarins stenst ekki slík lagatúlkun.
Við túlkun alþjóðasamninga er
það grundvallarregla að ríki geta
við breyttar aðstæður ekki aðeins
tekið sér aukin réttindi samkvæmt
samningi heldur verða þau jafn-
framt að uppfylla þær skyldur sem
í samningnum felast. Réttur Norð-
manna til að setja 200 sjómílna fisk-
vemdarlögsögu byggist á aðild
þeirra að Svalbarðasamningnum.
Sem strandríki þar notfæra þeir sér
þau nýju réttindi sem hafrétturinn
í dag býður upp á. En á sama hátt
verður Noregur að virða þær skyld-
ur við önnur ríki sem í samningnum
felast. Á sama hátt og þróun haf-
réttarins hefur veitt Norðmönnum
rétt út að 200 sjómílna
mörkunum hefur sú
þróun veitt hinum
samningsaðilunum
þann sama rétt. Af því
leiðir að jafnræðisregl-
an gildir fyrir öll ríkin
út að 200 sjómílum en
ekki aðeins 12 mílum.
Þessa niðurstöðu er
einfalt að • rökstyðja
með lögjöfnun sem er
viðurkennd lögskýr-
ingaraðferð á sviði
þjóðaréttar og lands-
réttar. Þar að auki er
fyrir henni ljóst og
skýrt fordæmi í dómi
Haag-dómstólsins í
deilu um mörk landgrunnsins í Eyja-
hafi þar sem dómstóllinn skýrði
samningsskyldu frá 1928 í ljósi
breytinga á þjóðarétti svo sem hann
er í dag. (Aegean Sea Continental
Shelf Case, 1978).
Sú skoðun er því ekki byggð á
réttum lagarökum að Svalbarða-
samningurinn gildi ekki í 200 sjó-
mílna fískvemdarlögsögunni. Virtir
norskir fræðimenn eru þeirrar skoð-
unar að gildi hans þar sé ótvírætt
og má þar m.a. nefna til sögunnar
Geir Ulfstein dósent í hafrétti við
háskólann í Osló.
Sú staðreynd að norsk stjórnvöld
gáfu ekki út ákæru fyrir fiskveiði-
brot í máli íslenska togarans Há-
gangs sem tekinn var að veiðum á
Svalbarðasvæðinu virðist líka styðja
þá ályktun að þeim sé sjálfum vel
ljóst að taka skipa samningsaðila á
Svalbarðasvæðinu væri bæði þjóð-
réttar- og samningsbrot.
Af þessari niðurstöðu leiðir að
jafnvel þótt norsk stjómvöld hafi
heimild til þess að setja lög og fisk-
verndarreglur á Svalbarðasvæðinu
verða þau að gæta jafnræðisregl-
unnar við þá framkvæmd sem er í
2. gr. Svalbarðasamningsins. Það
er því brot á þjóðréttarlegum skyld-
um Noregs að úthluta þar þorsk-
veiðikvótum nær eingöngu til
norskra og rússneskra skipa svo
sem Norðmenn hafa gert frá 1986.
I hlut annarra samningsaðila hafa
aðeins komið 4% þorskveiðikvótans!
Það er því ljóst að Norðmenn
hafa á undanförnum árum hyglað
eigin sjómönnum gífurlega, í trássi
við jafnræðisákvæði 2. gr. samn-
ingsins. Er ekki furða þótt mörg
ríki hafi mótmælt svo geðþóttafullri
kvótaúthlutun, sem fyrr var nefnt.
Hér skal því þó ekki haldið fram
að allar samningsþjóðirnar eigi jafn-
an rétt til veiðikvóta á Svalbarða-
svæðinu. En þær eiga fullan rétt á
því að samráð sé við þær haft um
úthlutun veiðiréttinda og sú úthlut-
un fari fram á sanngirnisgrundvelli
svo sem samningurinn gerir ráð
fyrir. Við úthlutun kvóta er eðlilegt
að tillit sé tekið til allra aðstæðna
svo sem ástands stofnsins, fiskveiði-
þarfa ríkjanna, nálægðar þeirra við
miðin og veiðireynslu í fortíðinni.
Fullyrðingar um að íslendingar hafi
aldrei áður stundað veiðar á Sval-
barðasvæðinu eru rangar. íslensk
skip stunduðu fyrr á árum veiðar á
Svalbarðasvæðinu og eiga m.a. þess
vegna rétt á nokkrum kvóta þar.
Jafnvel þótt Norðmenn og Rússar
yrðu efstir á blaði vegna veiði-
reynslu og nálægðar yrði dyrum
ekki lokað á önnur ríki eins og nú
er raunin.
í því sem hér hefur verið rakið
Þjóðimar tvær eiga að
setjast sem fyrst að
samningaborði, segir
Jón Baldvin Hanni-
balsson, og finna heild-
arlausn, sem ekki tekur
aðeins til Svalbarða-
svæðisins; móta skyn-
samlega fískveiði-
stefnu, byggða á vís-
indalegum rökum og
sjálfbærri þróun. Grein
þessi er einnig birt í
norska blaðinu Aften-
posten í dag.
felst að þótt hinn nýi hafréttur veiti
Noregi mikilsverð réttindi á Sval-
barðasvæðinu eru þau þó hvergi
nærri jafn víðtæk og sá réttur sem
þeir njóta í eigin efnahagslögsögu
við heimalandið Noreg. Frá sjónar-
miði þjóðaréttarins gengur það
nefnilega ekki upp að beita þröngrí
lögskýringu um réttindi aðila Sval-
barðasamningsins (takmarka þau
við 12 mílur) en beita hinsvegar
rýmkandi lögskýringu til að heimila
Noregi óskert réttindi á 200 sjó-
mílna svæðinu á grundvelli þessa
sama samnings.
Málskot til alþjóðadómstóls
Næst er þá eðlilegt að spurt sé
hvemig þessi deila hinna tveggja
gömlu vinaríkja verði leyst. Fram
til þessa hafa norsk stjórnvöld lýst
því yfir að ekki komi til greina að
Islendingar fái neinar veiðiheimildir
í Barentshafi - þeir eru því eina
fiskveiðiþjóð Evrópu sem þau úti-
loka frá því svæði. Sé lagadeila
ekki leyst með samningum stendur
dómstólaleiðin opin.
Milli Noregs og íslands er í gildi
samningur sem gerður var á Þing-
völlum 27. júní 1930 um lausn deilu-
mála með friðsamlegum hætti.
Samkvæmt 1. grein hans skal vísa
réttardeilum milli landanna, sem
ekki hefur tekist að jafna, til fasta
alþjóðadómstólsins, nú arftaka
hans, Alþjóðadómstólsins í Haag.
Alþjóðadómstóllinn hefur komið
mikið við sögu í hafréttarmálum og
það er hlutverk hans að stuðla að
friði og almennri réttarþróun. Ekki
eru nema fá ár síðan hann kvað upp
dóm í máli sem Danir höfðuðu á
hendur Norðmönnum vegna lög-
sögumarkanna milli Jan Mayen og
Grænlands. Hafréttardómstóll Sam-
einuðu þjóðanna er enn ekki tekinn
til starfa en hann gæti einnig kom-
ið hér til skjalanna. 297. grein Haf-
réttarsáttmálans undanskilur deilur
um rétt strandríkja til lifandi auð-
linda innan 200 mílnanna. Sú grein
á hér ekki við því að Svalbarðadeil-
an fjallar fyrst og fremst um túlkun
alþjóðlegra samningsskuldbindinga.
íslendingar hafa allt frá söguöld
haft mikið yndi af hvers kyns mála-
þrasi, ekki síst landamerkjadeilum!
Það er þó að minni hyggju ljóst að
málskot til alþjóðlegs dómstóls yrði
hér þrautalending sem æskilegast
væri að komast hjá. Er þó vart að
efa að alþjóðlegur dómstóll myndi
komast að þeirri niðurstöðu að jafn-
ræðisregla 2. greinar Svalbarða-
samningsins hlyti að gilda á öllu
200 sjómílna svæðinu.
Samningar besta lausnin
Um það munu flestir vera sam-
mála að Norðmenn hafi á undan-
fömum árum unnið mikið og gott
verk við að byggja upp fiskistofnana
í Barentshafi og norsk-íslenska
síldarstofninn. Þeir hafa sýnt
ábyrgð við þá fiskveiðistjórnun. Það
hafa íslendingar einnig gert með
ströngum lagaákvæðum um veiði-
stjórnun, minnkun kvóta, fiskvernd-
arsvæði, reglum um leyfíleg veiðar-
færi o.fl.
Það er því hinn mesti misskilning-
ur, sem haldið hefur verið fram í
norskum greinargerðum að það sé
markmið íslendinga að kollvarpa
fískveiðistjórnun Norðmanna á
Svalbarðasvæðinu og stunda ótak-
markaðar veiðar í Barentshafi og
jafnvel rányrkju. Ekkert af þessu
er rétt. íslendingar eru án efa fúsir
til að hlíta norskum fiskverndarregl-
um á Svalbarðasvæðinu og hafa
lýst því yfír að þeir muni forðast
alla smáfíska- og ofveiði á úthafs-
svæðum í Barentshafi.
Það sem norskir blaðalesendur
átta sig e.t.v. ekki á er að á nokkr-
um árum hefur þorskstofninn við
ísland hrunið, þrátt fyrir stranga
löggjöf um fiskveiðistjórnun. Heild-
arþorskaflinn hefur minnkað úr
450.000 tonnum í um 150.000 tonn
á fáum árum. Þetta er ástæða þess
að íslensk skip leita nú á fjarlægari
mið. Og ennþá eru fiskafurðir um
80% vöruútflutnings íslendinga en
sambærileg tala í Noregi er um 6%.
Þetta er ástæða þess að íslend-
ingar hafa óskað eftir fískveiðikvóta
á Svalbarðasvæðinu, en þeir eru
eina þjóðin sem engra slíkra kvóta
njóta.
Það er mín skoðun að samningar
séu hér viturlegasta leiðin, eins og
hinn alþjóðlega virti norski haf-
réttarsérfræðingur, Jens Evensen,
hefur nýlega undirstrikað. Það er
nefnilega um margt fleira sem ís-
lendingar og Norðmenn þurfa að
semja á næstunni en þorskinn við
Svalbarða. Nú hefur norsk-íslenski
síldarstofninn hafíð aftur göngur
sínar á úthafið og til íslands. Um
stjórnun stofnsins á úthafssvæðinu
þurfa Norðmenn og íslendingar að
semja. í allmörg ár hafa Norðmenn
veitt tugi þúsunda tonna af karfa á
Reykjaneshrygg rétt utan við 200
sjómílna mörk Islands. Strandríkinu
(Islandi) verður senn heimilt sam-
kvæmt alþjóðareglum sem verið er
að semja innan S.þ. að hafa forystu
um að setja kvóta á þær veiðar. Þar
eiga Norðmenn verulegra hags-
muna að gæta.
Af öllum þessum ástæðum eiga
þjóðirnar tvær að setjast sem fyrst
að samningaborðinu og finna
heildarlausn, sem ekki tekur aðeins
til Svalbarðasvæðisins. Það eitt er
í samræmi við þá stefnu þjóðanna
beggja að móta skynsamlega fisk-
veiðistefnu, byggða á vísindalegum
rökum og sjálfbærri þróun.
HSfundur er utanríkisriðherra og
formaður Alþýðuflokksins.
AÐ FÓR fyrir hryðjuverka-
manninum Carlos eins og
mörgum fómarlamba hans að
honum var fórnað. Eftir lang-
an og blóðugan feril þvarr notagildi
Sjakalans, eins og hann hefur einnig
verið nefndur. Með tilliti til stjórn-
málaþróunarinnar undanfarin ár má
segja að örlög hans hafí verið ráðin
er kalda stríðið leið undir lok. Hvarf
þá fjárstuðningur fjölda ríkja við Car-
los og fjaraði hratt undan veldi hans.
Stjómir fjölda arabaríkja munu
ugglaust anda léttar eftir handtöku
hryðjuverkamannsins Carlosar. Til-
hugsunin um að hve miklu leyti hann
muni draga þær til ábyrgðar fyrir
rétti mun þó eflaust hræða einhveijar
þeirra. Vísast kætast Sýrlendingar þar
sem þeir liggja ekki lengur undir gmn
um að halda hlífískildi yfír honum.
Hermt er að þar hafí hann dvalist þar
til snemma árs er Sýrlendingar létu
undan þrýstingi Frakka og hröktu
hann úr landi. Einungis nokkur sam-
tök Palestínumanna með brostinn
kjark og liðsmenn flesta í flótta-
mannabúðum í Sýrlandi og Jemen,
syrgja handtökuna. En harmagrátur
þeirra dmkknar í fagnaðarhljóðum,
svo mjög hefur ástandið breyst í Mið-
austurlöndum í seinni tíð.
Breyttar aðstæður
Aðstæður eru allt aðrar í Miðaust-
urlöndum í dag en þær vora á áttunda
áratugnum er Carlos átti þar griðland
og ferðaðist tiltölulega auðveldlega á
milli. Arabaríkin voru fuli biturðar í
garð ísraela eftir auðmýkjandi ósigur
í sex daga stríðinu í júní 1967. Tilfínn-
ingaofsi og hefndargirni róttækra
samtaka Palestínumanna í garð ísra-
ela og vestrænna stuðningsríkja þeirra
varð til þess að þau hófu samstarf
við Carlos og aðra nafntogaða misind-
ismenn í framlínu alþjóðlegrar hryðju-
verkastarfsemi. Róttæklingarnir áttu
griðland um lengri eða skemmri tíma
í Alsír, Suður-Jemen, Líbýu, Sýrlandi
og írak. Þar fengu þeir fjármagn og
þjálfun og þaðan stunduðu þeir spell-
virki sín víðs vegar um heim.
Flest þeirra ríkja sem hjálpuðu
Sjakalanum og mönnum af hans
sauðahúsi nutu gjafmildi Sovétríkj-
anna og annarra austantjaldsríkja.
Með gjaldþroti kommúnismans og
endalokum sovéska heimsveldisins
neyddust arabaríki sem hafnað höfðu
viðræðum við ísraela, til að taka upp
raunsærri afstöðu jgagnvart Vestur-
veldunum. Ósigur Iraka í Persaflóa-
stríðinu, smán Yassers Arafats og
annarra arabaleiðtoga, sem studdu
Saddam Hussein íraksforseta, varð
til þess að leiðir skildu; meirihluti ara-
baríkjanna íjarlægðist róttæku ríkin
Handtaka Sjakalans
undirstrikar hvemig eðli
alþjóðlegrar hryðju-
verkastarfsemi hefur
breyst eftir hrun Berlín-
armúrsins og endalok
Sovétríkjanna. Hryðju-
verk eru ekki lengur
framin í nafni stéttabar-
áttu heldur vegna trúar-
--------------»-----7----
ofstækis. Agúst As-
geirsson fjallar um
þessa þróun.
í hópnum og þörfin fyrir Sjakalann
þvarr.
Af róttæku ríkjunum hafa yfirvöld
í Alsír átt fullt í fangi með að halda
aftur af herskáum bókstafstrúar-
mönnum og því ekki viljað skjóta
skjólshúsi yfír Sjakalann. Líbýa hefur
verið lömuð vegna alþjóðlegra refsiað-
gerða. Sýrlendingar hafa leitað eftir
betri samskiptum við Vesturlönd.
Borgarastyijöld hefur þjakað Jemen.
Af ijandvinum ísraels átti einungis
Súdan eftir að skella hurðum á Carlos.
íranir einangraðir
Það sýnir best hve hringurinn var
farinn að þrengjast um Sjakalann að
stjórn strangtrúarmanna i Súdan, sem
fóstrað hefur margan íslamskan mis-
indismanninn, skyidi fremur láta til
skarar skríða gegn honum og fram-
selja hann Frökkum en láta bendla
sig við Sjakalann. Vestrænir stjórnar-
erindrekar segja að nú sé Iran eina
Miðausturlandaríkið sem Bandaríkja-
menn og Bretar saka opinskátt um
að fóstra hryðjuverkamenn og starf-
semi þeirra. Þrátt fyrir að lítill skortur
sé á and-vestrænum áróðri frá Teher-
an sækjast íranir eftir því að evrópsk-
ir og bandarískir aðilar fjárfesti þar
í landi. Því eygja menn þá von að þar
eigi stefnubreyting sér einnig stað.
Stéttabarátta úr sögunni
Handtaka Sjakalans undirstrikar
hvernig eðli alþjóðlegrar hryðjuverka-
starfsemi hefur breyst eftir hrun Ber-
línarmúrsins og endalok Sovétríkj-
anna. Hryðjuverk eru ekki lengur
framin í nafni stéttabaráttu, nú stafar
mun meiri hætta af hermdarverkum
sem framin em vegna trúarofstækis.
Rejmdar beita hermdarverkamenn
víðs vegar um heim, frá Miðaustur-
löndum til Norður-írlands og róm-
önsku Ameríku, ennþá byssum og
sprengjum í þágu málstaðar síns. Hins
vegar hefur gjaldþrot kommúnismans
orðið til þess að vígorð vinstri-
mennsku, sem blésu eldmóði í starf-
semi samtaka á borð við hreyfingu •*
Carlosar, Rauðu herdeildina í Þýska-
landi, Rauða herínn í Japan og Rauðu
herdeildimar á Italíu, heyrast tæpast
lengur. Flestir vopnabræðra Sjakalans
í þessum samtökum em ýmist dauðir,
í fangelsi eða hafa snúið baki við
hryðjuverkum.
Ráðamenn á Vesturlöndum búast
vart lengur við hermdarverkum í nafni
stéttabaráttu. í staðinn óttast þeir
hryðjuverk af hálfu herskárra íslam-
skra bókstafstrúarmanna og ekki síð-
ur að öfgamenn komist yfír efni til
smíði kjarnorkusprengju sem smyglað
er frá gömlu sovétlýðveldunum. Þann-
ig stendur Frökkum stuggur af her-
skáum alsírskum bókstafstrúarmönn-
um sem þykja líklegir til að vilja hefna
fyrir stuðning frösnku stjómarinnar
við herstjórnina í Algeirsborg.
Með öllu er óljóst hvar Abu Nidal,
palestínskur samverkamaður Sjakal-
ans, er niðurkominn. Hann hefur ver-
ið sakaður um blóðug hryðjuverk,
sprengjutilræði og flugrán í þremur
heimsálfum. Áfram halda aðskilnað-
arhreyfíngar á borð við Baskasamtök-
in ETA og írska lýðveldisherinn IRA
ofbeldisverkum en slökunin milli Aust-
urs og Vesturs eftir lok kalda stríðs-
ins hefur leitt til þess að önnur sam-
tök hafa ekki lengur neinn málstað
að beijast fyrir og liðsmenn þeirra eru ■
berskjaldaðir þar sem griðlönd þeirra
týna tölunni. Hermt er að Carlos hafi
haft hægt um sig og ekki staðið fyrir
spellvirkjum nokkur undanfarin ár.
Gagnabanki
Ástæður þess að nú hefur tekist
að handtaka Carlos og uppræta marg-
an vígabróður hans em meðal annars
raktar til þess að skýrslur og gagna-
söfn leyniþjónusta fyrmm kommún-
istaríkja, ekki síst skjöl austur-þýsku
leyniþjónustunnar Stasi, hafa nú opn-
ast vestrænum yfirvöldum. Vonast er
til að yfirheyrslur yfir Carlos eigi eft-
ir að upplýsa enn frekar um mykra-
verk hans og aðild einstakra ríkja að
þeim. Frönskum sérfræðingum um
hermdarverk finnst fengur að honum.
„Carlos er gagnabanki um hryðju-
verkastarfsemi," sagði einn þeirra í
gær og bætti við að nokkur ríki hefðu {
áreiðanlega lítinn áhuga á að hann [
yrði dreginn fyrir rétt. Saksóknari í '
París varaði við tilraunum til að frelsa ‘
hann úr einangruninni í La Sante- {
fangelsinu við Arabo-breiðgötuna.
Jón Baldvin
Hannibalsson