Morgunblaðið - 21.08.1994, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR21. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1994
Itofgunftlfritö
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 125 kr. eintakið.
FISKVEIÐIDEILUR
OG VEIÐIGJALD
RÍKI Evrópu hafa oft deilt
um fiskveiðar í gegnum
árin. Nærtæk dæmi, sem snúa
að okkur íslendingum, eru
þorskastríð fyrri ára og ágrein-
ingurinn við Norðmenn um
veiðar í Smugunni og á fis-
kverndarsvæðinu við Sval-
barða.
í grein á dögunum bendir
breska tímaritið The Econom-
ist á að það eina sem virðist
geta fengið lýðræðisríkin í
Evrópu til að slást, sé fiskur.
Tímaritið segir í greininni
að ein af aðferðunum við að
vernda fiskistofna sé að tak-
marka aðgang að ákveðnum
hafsvæðum. Það hafi þó sýnt
sig að þrátt fyrir slíkar tak-
markanir minnki fiskistofnarn-
ir og virðast slík „hólf“ því
ekki duga til ein og sér. Önnur
aðferð sé að ákveða heildar-
kvóta á hverja fisktegund á
grundvelli vísindalegra ráð-
legginga, sem síðan er skipt
niður á milli ríkja og/eða út-
gerðaraðila. Economist segir
reynsluna innan Evrópusam-
bandsins vera þá að ár eftir
ár hundsi stjórnir ríkjanna
framkvæmdastjórn ESB og
leyfi afla, sem er meiri en vís-
indamenn leggja til.
Hér á landi er þess skemmst
að minnast að á dögunum var
tilkynnt um að þorskafli síð-
astliðins árs hefði farið 20%
fram úr heimildum og er það
ekkert einsdæmi!
En hver er lausnin á þessum
vanda? Economist leggur eftir-
farandi til: „Kannski væri það
besta lausnin að leigja sjó-
mönnum hafið eða selja þeim
framseljanlega veiðikvóta. Með
þeim hætti gæti farið svo að
sameiginlega sjávarútvegs-
stefnan skilaði hagnaði þegar
upp væri staðið - og fjarlægði
síðustu styrjaldarorsök lýð-
ræðisríkjanna".
Rögnvaldur Hannesson, pró-
fessor við Verslunarháskóla
Noregs í Bergen, bendir ein-
mitt á í grein í Morgunblaðinu
í gær, laugardag, að hægt sé
að leysa deiluna um úthlutun
veiðikvóta við Svalbarða með
því að selja eða leigja veiði-
leyfi á svæðinu.
Morgunblaðið hefur ítrekað
bent á kosti þess að gjald verði
innheimt fyrir réttinn til veiða.
Fyrir því mæla jafnt réttlætis-
sem hagkvæmnissjónarmið,
sem oftsinnis hafa verið rakin
hér á þessum stað.
Svo virðist sem sjónarmið
af þessu tagi njóti nú vaxandi
stuðnings víða um heim, sem
eina skynsamlega framtíðar-
lausnin til að tryggja hag-
kvæmni og réttlæti og koma í
veg fyrir ofveiði.
Um þessar mundir er til
dæmis verið að taka upp fisk-
veiðistjórnunarkerf'i í Nýju-
Suður Wales í Ástralíu, sem
grundvallast á framseljanleg-
um veiðirétti og auðlinda-
skatti. Höfundur þess kerfis,
auðlindahagfræðingurinn
Michael Young, benti nýlega á
það í samtali við Morgunblaðið
að einn helsti kostur slíks kerf-
is væri að það gæti gert útgerð-
armenn næmari fyrir lang-
tímaástandi fiskistofnanna.
Ekki er vanþörf á því.
VIÐ ÍS-
• lendingar
höfum lifað og hrærzt
í andörlögum okkar. I
glæsileik fomra bók-
mennta þarsem ís-
lenzkar hetjur voru
ávallt í samfélagi stórmenna. Minna
mátti ekki gagn gera. Það var
menntamálaráðherra De Gaulles,
Malraux, merkilegur höfundur, sem
átti hugmyndina að andörlögum.
Það eru andörlög þegar Egill Skal-
Iagrímsson yrkir Sonatorrek og lifir
harm sinn af í listaverkinu. Þar var
sorgar og saknaðar hefnt.
Þannig hafa íslendingar einnig
lifað af í bókmenntum sínum. Þær
hafa verið andörlög okkar. Þar var
hefnt fátæktar og illra örlaga. Þess
vegna ekkisízt hafa bókmenntimar
verið jafnmikilvægar og raun ber
vitni. I þeim var tekizt á við lífshá-
skann. Og þar var sigurinn vís.
Ljóðlistin er þannig ávallt því
mikilvægari þegar halla tekur und-
an fæti en í góðæri einsog nú.
Sovétríkin trúðu á hagfræði. Og
það var hagfræðin sem gekk af
þeim dauðum. Vonandi lifum við
af þau tízkuhagkerfi sem otað er
að okkur einsog gulrót.
OKKUR HEFUR LIÐIÐ
•vel j fylgd með Sighvati og
Kjartani Ólafssyni. Við höfum
gleymt því þetta voru búandkarlar
sem komust til frama og áhrifa,
þráttfyrir smæð sína. Þráttfyrir
heldur helgrindalegt bakland.
En hvemig fóru þeir að því? Þeir
áttu innangengt í hirðina vegna list-
ar sinnar, einkum Ijóðlistar. Þess
vegna hefur hún verið í hávegum
höfð. Hún svalaði metnaði okkar.
Við fengum þessum metnaði einnig
fullnægt þegar Halldór Laxness
hlaut Nóbelsverðlaun. Búandkarl-
arnir og fátæka fólkið hér úti á
hjara veraldar var á vegum heims-
listar og kunni vel við sig í glæstum
hirðsölum. Islendingum hefur aldrei
dottið í hug þeir gætu verið hjákát-
legir í erlendum speglasölum. Ein-
stæð arfleifð er veganesti okkar.
Við höfum séð okkur í tvíþættu
eðli Þormóðs Kolbrúnarskálds.
Þannig hefur fá-
tæk alþýða íslands
ávallt lifað í spegli
andörlaganna. Ég veit
ekki hvernig þreki
hennar er háttað að
þessu leyti nú á dög-
um. Hún hefur sótt í sig veðrið.
Við erum sæmilega efnuð þjóð og
ekki vantar stoltið. En em sjón-
varpsglansmyndimar utanúr heimi
og afþreyingarskvaldrið að spilla
verðmætamatinu og viðmiðuninni?
Er kominn brestur í spegilinn? Göm-
ul kona sem vildi ekki láta taka
mynd af sér lengur sagði hún væri
einnig farin að forðast spegla; þeir
væm orðnir einsog nýju myndavél-
amar, svo hörmulega lélegir! Emm
við farin að forðast spegil andlegar
menningar okkar vegna saman-
burðar við erlend tízkuáhrif?
ÞAÐ MÁ EKKI SVIPTA
• okkur ævintýrinu. Íslenzka
þjóðin mundi deyja á því andartaki
sem hún glataði því. Fornsögur
okkar, þessar heimsþekktu bók-
menntir sem Borges nefnir í sömu
andrá og gotneskar kirkjur og foma
heimspeki, urðu þjóðinni athvarf í
fátækt og auðnuleysi. Þangað sótti
hún. í fornum bókmenntum hreiðr-
aði hún um sig. Þar bjó hún sér til
raunvemleika sem var henni sam-
boðinn þráttfyrir baslið. Það var í
þessu ævintýri sem hún lifði af. En
svo kom sjónvarpið; svo komu þessi
sjóköldu útlönd í heimsókn og við
höfum ekki lengur tækifæri til að
sækja okkur sjálf andlega næringu,
velja og hafna eins og áður.Það
þarf sterk bein til að lifa af þetta
andlega rót og óvíst hvort við höld-
um okkar hlut ef þessi uppáþrengj-
andi ágengni einsmenningarinnar
sviptir okkur íslenzka ævintýrinu,
sviptir okkur þeirri þjóðernislegu
hvatningu að við höfum einstæðu
hlutverki að gegna, að arfur okkar
sé mikilvægur og þá einnig að sá
sem á að vernda hann og ávaxta
hafí mikilvægu hlutverki að gegna.
Ég er dularfulla blómið í draumi
hins unga manns / og ég dey ef
hann vaknar, segir í kvæði eftir
Tómas.
Þannig höfum við einnig litið á
okkur. Það hefur farið okkur vel
að lifa í svona draumi; að vera hluti
af menningu sem er ástæða til að
elska og virða af ástríðufullu tillits-
leysi við vemleikann.
FRÆÐIMAÐUR NOKKUR
• sem fjallaði um ævintýrið í
Kjalnesinga sögu minnti í út-
varpsrabbi á þau ummæli Halldórs
Laxness hve Islendingar hafí oft á
þjóðveldisöld barizt með gijóti og
megi t.a.m. sjá það af gijótkastinu
í sögunni um Búa Andríðsson og
Fríði Dofradóttur. En vafamál er
hvort þetta gijótkast átti sér stað
á þjóðveldisöld þegar hin beztu vopn
vom ávallt tiltæk. Þvertámóti heim-
færði höfundur Kjalnesinga sögu,
að ég hygg, grjótkast sinnar eigin
aldar uppá þjóðveldisöld. Oft er tal-
að um gijótkastsbardaga á sturl-
ungaöld, t.a.m. í frásögninni um
fyrirsát Sturlu Sighvatssonar fyrir
Vestfirðingum við Hundadal, en þar
er kastað steinum í gríð og erg. Og
í frásögninni um bardagann við
Hólastað, eða Viðinesbardaga, milli
Kolbeins Tumasonar og fylgjenda
Guðmundar byskups er einnig lýst
gijótkasti en í þeim átökum féll
Kolbeinn þegar hann fékk stein í
höfuðið.
Sturlungaaldarhöfundar em oft-
aren ekki að lýsa eigin samtíð þeg-
ar þeir bregða Ijósi á atburði sögu-
aldar í íslendinga sögum. Þannig
minnir fyrirsátin við Hundadal í
Dalasýslu á margt í lýsingu Lax-
dælu á vígi Kjartans Ólafssonar
t.a.m. missa vígamenn fót í baðum
bardögum.
En þannig átti grjótkastið í Kjal-
nesinga sögu sér stað á 13. öld, eða
í samtíma höfundar þessarar furðu-
sagnar, en ekki á þjóðveldisöld,
enda þekkti hann hana einungis af
afspurn.
Margt glatast í munnmælum,
breytist og brenglast á skemmri
tíma en þremur öldum.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
■■■■■■■■■■ INGIBJÖRG THORS
var ein merkasta
Ingibjórg kona sinnar samtíð-
Thors ar á íslandi. Hún
vár ekki merk af
embættum heldur sjálfri sér. Hún var
gagnmenntuð kona og sótti einstæðan
áhuga á menningar- og stjórnmálum í
æskuheimili sitt enda var faðir hennar
fyrsti hagfræðingur landsins, leikritaskáld
og þýðandi en móðir hennar af merku
tónlistarfólki. Ingibjörg bar þessum arfi
rækilegt vitni alla tíð, hún var listræn að
upplagi, músíkölsk og bókelsk og sinnti
ævinlega þessum áhugamálum sínum þrátt
fyrir hússtjórn á heimili þeirra Ólafs Thors
sem var vinum og samheijum griðastaður
og Ólafi það skjól sem nauðsynlegt var í
önnum og umsvifum sem voru í samræmi
við skyldustörf hans og stjórnmálaforystu.
Það er því ástæða til að minnast frú
Ingibjargar í dag því hún var fædd 21.
ágúst fyrir 100 árum og stendur Morgun-
blaðinu öðrum nær að minnast hennar
enda áttu þau hjón og blaðið langa sam-
fylgd eins og kunnugt er.
Ingibjörg Thors er ekki fyrst og síðast
eftirminnileg vegna þess hvílík gæfa hún
var manni sínum sem var stórbrotinn for-
ystumaður þjóðar sinnar á erfiðum og
merkum tímamótum í sögu okkar, heldur
miklu fremur fyrir það hvað hún var sjálf.
Hún átti í eðli sínu inngróinn arf þess
bezta sem hefur varðveitzt með þjóð okkar
og hún reyndi að ávaxta hann eins vel og
unnt var þar sem hún stóð í næðingnum
mikla við hlið manns síns og gerði engan
greinarmun á skyldum hvors um sig. Arf-
urinn úr heimahúsum er ekki sízt eftir-
minnilegur í ævisögu föður hennar, Séð
og lifað, en fullyrða má að þetta ritverk
Indriða Einarssonar sé einhver bezta
sjálfsævisaga sem rituð hefur verið hér á
landi. í henni er andrúm mikillar menning-
ar, fróðleikur og reynsia sem eru dýrmætt
veganesi áhugasömum lesanda. Sá sem
kynnir sér þetta ritverk á auðveldara en
ella með að skilja þann jarðveg sem Ingi-
björg Thors er vaxin úr en skilningur á
umhverfi hennar er mikilvægur hveijum
þeim sem hefur áhuga á samtímasögu
okkar og forustu Ólafs og Ingibjargar fyr-
ir stærsta stjórnmálaflokki landsins um
áratuga skeið. Það er rétt sem vitnað var
til hér í blaðinu við andlát hennar að Sjálf-
stæðisflokkurinn og heimili þeirra Ingi-
bjargar og Ólafs uxu saman þá áratugi
sem stjórnstöðin var á heimili þeirra. Öll
þjóðin þekkti Ólaf en Ingibjörgu síður.
Þeir sem kynntust henni náið mátu hana
því meir sem þeir kynntust henni betur. í
Ólafs sögu Thors er hennar víða getið
enda var hún öruggasta heimildin um hagi
þeirra og afstöðu Ólafs, svo sanngjörn,
minnug og raunsæ sem hún var á um-
hverfi sitt og eiginmann. „Þegar ég heyri
Ingibjargar Thors getið, minnist ég þess,
hvílíkt bjarg slík kona er hveijum þeim,
sem stendur í návígi mikillar baráttu í
fámennu landi, þar sem framagirni er jafn
sjálfsögð og feimnislaus krafa um eftir-
tekt; þar sem mannjöfnuður er landlæg
plága og sækir ekki sízt kraft sinn í forn-
ar sagnir.“
Svo segir í Ólafs sögu.
Á 100. afmælisdegi Ingibjargar Thors
er hennar minnzt með virðingu og þakk-
læti. Hún var ein þeirra sem brá stórum
svip á dálítið hverfi og var hún þó heldur
hlédræg og gerði engar kröfur til neinnar
athygli. En hún var þeim mun betra skjól
þeim manni sem átti hana að bakhjarli og
þeirri lífsskoðun sem þau börðust fyrir og
hefur orðið íslenzku þjóðinni gifturík og
endingargóð.
I ÞEKKTUM FYR-
irlestri sem banda-
rískur prófessor
flutti nýlega við
háskóla vestra um
gríska sagnfræð-
inginn Þúsídídes sem skrifaði um stríðin
í Hellas á 5. öld fyrir Krists burð og þyk-
ir einn óhlutdrægasti og merkasti sagn-
fræðingur sögunnar (talar um sjálfan sig
Sijórnmála-
fíflískjóli
lýðræðis
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 20. ágúst
í þriðju persónu eins og Sturla Þórðar-
son), uppáhald brezka heimspekingsins
Hobbes sem þýddi hann á ensku og að
margra dómi upphafsmaður þjóðfélags-
fræðinnar í heiminum, er fjallað um Perí-
kles og lýðræðið og þá ekki sízt allskyns
málskrafsmenn og lýðskrumara sem not-
uðu það á sínum tíma sjálfum sér og klík-
um sínum til framdráttar. Bandaríski fyrir-
lesarinn segist oft hafa verið spurður um
það hvers vegna Forn-Grikkir höfðu jafn-
miklan ímigust á lýðræði og raun bar
vitni, þótt þejr hefðu í raun lagt drög að
því og þeirri heimspekilegu hugsun sem
að baki lýðræðinu býr. Hann segir að
ástæðan á andúðinni á lýðræðinu hafi ver-
ið sú að það hafi tortímt sjálfu sér; það
hafi komið óorði á sjálft sig. Lýðskrumar-
ar hafí getað notað það sér til framdráttar
og lýðnum sé aldrei að treysta. Þetta komi
einnig fram í samtímaheimild Þúsídídesar
sem telur alþýðu manna eða alrtienning
ekki til þess fallinn að veita neina forystu
í stjórnmálum og bendir á mörg dæmi
þess hvernig lýðurinn í Aþenu leiddi þjóð-
ina til glötunar á lýðræðislegan hátt ef svo
mætti segja. Og bandaríski prófessorinn
bætti við að merkir sagnfræðingar, stjórn-
málafræðingar og heimspekingar í fornöld
hafi séð að lýðræðið var ákaflega óstöðugt
og opið fyrir allskonar stjórnmálafíflum
eins og hann kemst að orði. Þetta sé hin
raunverulega ástæða þeirrar vantrúar sem
Forn-Grikkir höfðu á lýðrseðinu sem þeir
höfðu sjálfir lagt grundvöllinn að. Og heim-
spekingar eins og Platón hafi af þeim sök-
um og vegna mikillar reynslu Aþeninga
lagt áherzlu á að þjóðfélaginu væri ekki
endilega stjórnað á lýðræðislegan hátt
heldur af vitrum mönnum svonefndum sem
kynnu fótum sínum forráð og gætu leitt
þjóðina til þeirrar sæmdar sem efni stóðu
til. Þessar hugmyndir hafa einræðisseggir
allra tíma — og þá ekki sízt á okkar tímum
— notað sér til framdráttar enda hafa þær
verið taldar fyrirmynd heildarhyggjunnar
og Marx sótti margvíslegar hugmyndir i
þennan lýðræðisótta merkra fornra heim-
spekinga.
ÞAÐ ER AUG-
ljóst mál að á sama
tíma og rússneska
stórskáldið Solzh-
enítsyn átti í höggi
við versta alræði
sem sagan þekkir
og var sendur í gúl-
agið en síðar í út-
legð hefur hann aldrei haft mikla trú á
vestrænu lýðræði og raunar talið að illræð-
ismenn gætu notað það til óþurftar; vest-
rænt lýðræði hafi staðið á brauðfótum og
því sé lífsháskinn ávallt mikill eins og léleg-
ir og tækifærissinnaðir stjórnmálamenn
hafa notað það sér til framdráttar. Það
sé annars konar lýðræði sem þjóð eins og
Rússar þurfi á að halda því að þeir eigi
ekki þá lýðræðislegu hefð og þekki ekki
það andrúm sem getur hrist af sér lýð-
skrumara en vestrænt lýðræði hefur þó
haft bolmagn til þess, a.m.k. eftir síðustu
styijöld þótt svo hafi ekki verið þegar ein-
ræðisseggir fasismans og nasismans lögðu
undir sig vestræn menningarlönd og
hreiðruðu um sig eins og forstjórar gúlags-
ins og stalínistar gerðu í austurvegi.
Nú er Solzhenítsyn kominn aftur heim
til Rússlands. Það eru að sjálfsögðu mikil
tíðindi. Það er yfirlýsing um að kommún-
isminn sé hruninn til grunna þar eystra.
Það er jafnframt yfirlýsing um að hann
hafði rétt fyrir sér þegar hann sagði á
sínum tíma og fáir virtust trúa honum að
hann ætti eftir að halda heim til móður
Rússlands. Loks er það einnig yfirlýsing
um að þrátt fyrir allt trúi hann því að ein-
hvers konar lýðræði geti dafnað í föður-
landi sínu. En hann hefur á því mikla fyrir-
vara eins og við urðum vitni að í stór-
merku sjónvarpssamtali sem sænskur
blaðamaður átti við hann á dögunum. Þar
svipti skáldið af sér grímunni og sýndi
þann manneskjulega styrkleika og innri
hlýju sem hann á í ríkum mæli en allir
þekkja hugrekki hans og ofurmannlegt
Lýðræði á
brauðfótum
- skálka-
skjól lýð-
skrumara
AF Snæfellsnesi
Morgunblaðið/Golli
þrek. Þau ummæli hans hljóta að vekja
mikla athygli sem fjalla um það efni sem
hér hefur verið drepið á.
SOLZHENÍTSYN
sagði meðal annars:
Á þriðja og fjórða
áratugnum dýrk-
uðu vestrænir
menningarvitar
Sovétríkin. Loksins
væri komið þjóðfé-
lagskerfi sem færði
mannkyninu sanna
hamingju. Fólk á
Vesturlöndum var
svo ruglað að það sýndi engan mótþróa í
kalda stríðinu. Ég reyndi að vara vestur-
veldin við. „Gætið ykkar. Þið eruð í lífs-
hættu. Þið vitið ekki hvað þið eruð að
gera. Veitið mótspyrnu.“ ... ég sagði þeim
að hætta að dýrka kommúnismann
... kommúnismi er ómennskt fýrirbrigði.
Hann getur ekki lifað til eilífðar. Kommún-
ismi byggði allt á hagkerfi. Hugmynda-
fræði hans er hagfræði. Sagan getur hleg-
ið dátt að þessu. Það var hagkerfið sem
tortímdi honum.
En hvað gerum við Vesturiandabúar nú
um stundir? Dýrkum við í raun eitthvað
annað en hagkerfi; hagfræði? Það var á
Solzhenítsyn að heyra að við gætum svo
sem átt meiri og háleitari hugsjónir.
Og um vestrænt lýðræði sagði Solzhen-
ítsyn að hann hefði séð að veikleiki hefði
myndazt á Vesturlöndum er menn áttu
valkosti, eins og hann komst að orði.
En því má svara til að við eigum ekki
annað betra stjórnmálakerfi en lýðræðið
með öllum sínum veikleikum. Það er eins
og höfundur þess, maðurinn sjálfur; hvorki
betra né verra. Og það vissu Grikkir þeg-
ar þeir voru að leggja hornsteininn að
því. Og nú er sagt að lýðræði sé komið á
í Rússlandi. En það stendur því miður á
brauðfótum. Það veit Solzhenítsyn ekki
síður en aðrir en vonar hið bezta.
Og loks er ástæða til að minna á þessi
orð Solzhenítsyns: Kommúnismi hefur
einkum haldizt í lýðveldum Mið-Asíu, í
Kákasus, Azerbadjan. Þar stjórna sömu
menn sem áður voru flokksritarar. Nú
kalla þeir sig þjóðernissinna en hafa í
kringum sig sama liðið. í Tadzhíkístan er
sama kommúníska lýðræðið og það var
og það sama má segja um Túrkmenístan
þar sem Ieiðtoginn hefur útnefnt sjálfan
Kommún-
isminn
byggði allt á
hagkerfi -
og hagkerf-
ið tortímdi
honum!
sig hálfguð ... Kravtsjúk hegðar sér eins
í Ukraínu. Allt til hins síðasta var hann
trúr kommúnistaleiðtogi. Hann sagðist
hata hinn blágula fána þjóðemissinna. En
þegar hann sá valdaskiptin í Kreml var
hann fljótur að skipta um andlit. Þá hafði
hann alltaf verið þjóðernissinni og alltaf
unnað fána þeirra. Þannig héldu kommún-
istar áfram völdum. Vinnustaður þeirra
er ekki lengur höfuðstöðvar flokksins, þeir
hafa fengið ný dyraskilti og hafa flutt í
önnur hús ... Margir kommúnistar hafa
sagzt vera lýðræðissinnar. Þeir segjast
alltaf hafa verið það ... Og skáldið bætti
við að margir lýðræðissinnar hefðu verið
„trúir þjónar“ kommúnismans. Þeir komu
hugsjónum hans í framkvæmd, lærðu við
stofnanir hans, fengu kommúnistískar
stöður og gáfu út kommúnísk tímarit.
Og skáldið er þeirrar skoðunar að allt
þetta lið, ekki sízt gamlir kommúnistar,
hrifsi nú til sín að vild, eins og hann komst
að orði. Þetta fólk sé óheiðarlegt og spillt
og mútur séu leiðin til áhrifa og velsældar.
Það er ástæða til að gera sér grein fyr-
ir þeim orðum skáldsins að breytingar
munu taka langan tíma og ástæðulaust
að vera alltof bjartsýnn um framtíðina.
Jeltsín tók áhættu en liðið í kringum hann
og meiri hluti rússneska þingsins eru gaml-
ir kommúnistar. Andstæðingunum var út-
rýmt.
en við skulum
Andlýðræði ^
verulegu hetju
Rússlands, Solzhenítsyn, alls hins bezta
og vona að sá þáttur í eðli hans og hug-
sjónum sem snýr að raunverulegu lýðræði
án spillingar og lýðskrums megi verða
rússnesku þjóðinni það leiðarljós sem hún
þarf nú mest á að halda. Hlutverk hans
er að sameina þjóðina, eins og hann sagði
sjálfur, svo fólk með mismunandi skoðanir
geti óhindrað hlustað á rödd hans. Rödd
Solzhenítsyns hefur aldrei verið rödd hróp-
andans í eyðimörkinni. Og það er Rússum
lífsnauðsyn að hlusta á þessa rödd því nú
blasa hvarvetna við afleiðingarnar af 70
ára tímabili stjórnkerfis sem hefur fyrirlit-
ið heiðarleika og heilbrigði og gjörspillt
skynsemi og réttlætiskennd svo vitnað sé
í skáldið sjálft. Réttlætiskenndin er okkar
veika hlið, segir skáldið, hún var ekki beys-
in hér fyrir byltinguna en eftir byltinguna
þurrkaðist hún alveg út. Þegar réttlætis-
kenndin hefur þróazt aftur getur þjóðfélag
okkar þróazt aftur smám saman. En það
tekur mjög langan tíma. . . . Við skulum
hafa í huga að við höfum fallið æ neðar í
70 ár og það er auðveldara að falla en
rísa upp aftur. Það tekur ekki 70 ár held-
ur 100-150 ár. ... Lenín fór ránshendi
um Rússland, sundraði þjóðinni. í því skyni
kom hann strax á fölsku ríkjasambandi.
Áður var ríkinu skipt í fylki, það voru
traustar stjórnsýslueiningar sem dugað
höfðu mjög vel í tvær aldir. En í stað
þeirra kom hann á fót sjálfstjórnarlýðveld-
um. Sjálfstjórnarlýðveldi merkir að þar
sem fyrir hendi er þjóðernislegur minni-
hluti fær hann allt svæðið til umráða.
Þannig eru sjálfstjórnarlýðveldin nú á tím-
um. Meðan Lenín og Stalín lifðu, meðan
kommúnisminn ríkti, var þetta eiginlega
bara innantómt formsatriði. Af því að
flokkurinn var alstaðar. Og skáldið telur
að í mörgum sjálfstjórnarlýðveldunum
gömlu ríki andlýðræði; eða vald minnihlut-
ans. Rússlandi sé í raun stjórnað af minni-
hlutahópum. Rússar séu 80% íbúanna en
þeir stjórni ekki Rússlandi. Það sé ekki
miðsækið stjórnunarafl sem ráði í sovét-
samfélaginu gamla heldur miðflóttaaflið.
Allir reyni að forða sér og það sé rétt að
þjóðirnar í Mið-Asíu og fyrir sunnan
Kákasus eigi að losna úr tengslum við
Rússland. Og ýmis sjálfstjórnarlýðveldi
önnur. Ég héldi ekki í þau stundinni leng-
ur, segir skáldið, látum þau flakka ef þau
vilja, þetta eru hvorteð er landamæra-
svæði.
Þetta er svo sannarlega önnur afstaða
en þjóðrembuforinginn Zhírínovskíj hefur
haft og er ástæða til að íhuga það.
Solzhenítsyn sagði að lokum að sam-
bandsríki Rússlands væru nú byggð á
fölskum forsendum, eins og hans komst
að orði, en ríkið ætti að sameinast iheð
þessum skilyrðum: virku lýðræði á hveijum
stað og þróun allra þjóða, svo að vitnað sé
í hann sjálfan. Allir minnihlutahópar eigi
að hafa fullt frelsi til að þróa eigið tungu-
mál, menningu og efnahag en miðstýring-
in eigi að vera sterk. Án sterkrar stjórnar
fái svo gríðarstórt ríki ekki þrifízt: Áður
en óveður skellur á sjá menn ský sem þjóta
í eina átt og önnur sem þjóta í aðra. Það
táknar óstöðugleika.
Og þannig er ástandið hjá okkur núna,
segir skáldið.
„En því má svara
til að við eig’um
ekki annað betra
stjórnmálakerfi
en lýðræðið með
öllum sínum veik-
leikum. Það er
eins og höfundur
þess, maðurinn
sjálfur; hvorki
betra né verra.
Og það vissu
Grikkir þegar
þeir voru að
leggja hornstein-
inn að því.“