Morgunblaðið - 28.08.1994, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 28. ÁGÚST 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
• SUNNUDAGUR 28. ÁGÚST 1994 23
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Kringlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. á mánuði innan-
lands. í Iausasölu 125 kr. eintakið.
HARÐARIFIKNI-
EFNAHEIMUR
MARGT bendir til þess að
harka færist í vöxt í fíkni-
efnaheiminum hér á landi og að
fleiri en áður séu djúpt sokknir í
neyzlu eiturlyfja. Þeir, sem neyta
fíkniefna og umgangast aðra neyt-
endur og fíkniefnasala, bera í
auknum mæli á sér vopn. Morgun-
blaðið greindi frá því í vikunni að
maður, sem kunnur er að fíkniefna-
neyzlu, hefði haft hlaðinn riffil og
heimatilbúna eldvörpu í fórum sín-
um. Ekki var þá langt síðan lög-
regla hafði tekið af honum tvær
haglabyssur. Ofbeldi og líflátshót-
anir virðast vera daglegt brauð
meðal þeirra, sem iifa og hrærast
í svartnætti fíkniefnaheimsins.
Að mati SÁÁ eru að minnsta
kosti 300 manns hér á landi svo-
kallaðir sprautufíklar; sprauta sig
með amfetamíni og jafnvel sterkari
efnum á borð við heróín. Sprautu-
fíklum hefur farið fjölgandi á und-
anförnum árum. Mestur hluti fíkni-
efnaneytenda heldur sig væntan-
lega við „vægari" fíkniefni á borð
við hass, en nýleg dæmi um inn-
brot í apótek og heilsugæzlustöðv-
ar til að stela lyfjum eru talin benda
til þess að fólk sækist í vaxandi
mæli eftir sterkari efnum.
Það er ekkert réttlætanlegt við
fíkniefnaneyzlu. Allt tal um að sum
efni séu í raun skaðlaus um
skemmri eða lengri tíma er út í
loftið. Öll eiturlyfjaneyzla veldur
meira eða minna heilsutjóni, breyt-
ir persónuleika manna til hins verra
og leiðir þá oft í hræðilega ógæfu.
Ófá eru dæmin um voðaverk, sem
menn hafa unnið í annarlegu
ástandi vegna fíkniefnaneyzlu.
Ómennin í fíkniefnaheiminum
eru hins vegar ekki þeir, sem leið-
ast af einni eða annarri ástæðu út
í neyzlu eiturlyfja, heldur fíkni-
efnasalarnir - fólkið, sem hyggst
njóta góðs af ógæfu annarra. Hver
einasti fíkniefnasali hefur eyði-
leggingu eins eða fleiri mannslífa
á samvizkunni - sumir hljóta að
hafa lagt tilveru fjölda manns í
rúst.
Því miður eru dæmin alltof mörg
um að fíkniefnasalar, sem uppvíst
verður um, sleppi auðveldlega frá
réttvísinni og hljóti væga fangelsis-
dóma. Dæmi eru um menn, sem
hefja sama leikinn ævinlega á ný
eftir nokkurra mánaða afplánun
og maður, sem dómur taldi ábyrgan
fyrir sölu á hartnær tuttugu kílóum
af hassi og nærri kílói af amfetam-
íni, hlaut 4 Vi árs fangelsi.
í ljósi vaxandi hörku í fíkniefna-
heiminum og neyzlu „harðari" efna
er umhugsunarefni hvort þeir, sem
sannanlega ástunda að ýta undir
það að annað fólk steypi sér í glöt-
un, ættu að sleppa svo auðveld-
lega. Forvarnar- og endurhæfing-
arstarf, sem víða er unnið með
góðum árangri, skilar miklu, en það
kemur því miður ekki í veg fyrir
að nokkrir menn reyni að maka
krókinn á veikleikum meðbræðr-
anna. Þess vegna kunna harðari
refsingar að vera svarið við auk-
inni hörku í fíkniefnaheiminum.
Vísubrotið er svohljóðandi:
Heyr undr mikit,
heyr örlygi,
heyr mál mikit,
heyr manns bana.
Einsog sjá má er sama andrúm í
þessu erindi og vísunum sem Sturla
Þórðarson tilfærir í íslendinga sögu til
að lýsa ógnlegum aðdraganda Örlygs-
staðafundar.
Því má þá bæta við að Auður tekur
svo til orða þegar Þorkell hafði mælt
fram erindið:“Oft stendur illt af
kvennahjali, og má það vera, að hér
hljótist af í verra lagi, og leitum okkar
ráðs. “ Hér er sama handbragð og í
Njáls sögu og forsendur harmleiksins
sprottnar úr sama jarðvegi, þ. e.
kvennahjali.
Þetta eru samsagt karlrembubók-
menntir, mætti ætla af vinsælli tilgátu-
tækni nú um stundir(!)
En semsagt, eitt orð getur búið yfir
miklum ieyndardómi, ein vísa; ein setn-
ing. Það eru margir leyndardómar í
fomum sögum sem bundnir eru einu
orði eða fáum... og eru köld kvennar-
áð, segir Flosi í Njálu.
Einatt er leyndardómurinn augljós.
Þannig er lýsing Sturlu Þórðarsonar á
Flugumýrarbrennu nánast hin sama
og frásögn Njáluhöfundar af Njáls-
brennu. Hver væri þá líklegastur til
að tengja atburðina saman í veruleika
og skáldskap? Sturla upplifði sjálfur
brennuna og harmsögulegt andrúm
veruleikans.
Sumar vísurnar í Grettis sögu minna
mjög á Sonatorrek og Arinbjarnar-
kviðu. Skyldi það vera tilviljun einber?
Eða vísbending um tengsl; samtíma-
skáldskap sem sækir efni og umhverfi
í söguöld, þótt hertur sé í afli Sturl-
unga.
Mitt var gilt
gæfuleysi
í marþaks
miðjum firði,
er gamlir
grisir skyldu
halda mér
að höfuðbeinum.
Sama handbragð, sama áferð; sama
andrúm.
Eða þá þessi vísa sem minnir á al-
kunn erindi Sturlu Þórðarsonar í Há-
konarkviðu:
Þótti þá
þengils mönnum
ekki dælt
oss að stríða,
er Hlébarðr
hlífar eldi
bragða borg
brenna vildi.
M
(meira næsta sunnudag)
ÞEIR SEM
• sömdu fomar
bókmenntir okkar hefðu
vafalaust getað tekið
undir með þeim sem
sagði: Það er hægt að
heimsækja veruleikann,
en ekki búa í honum.
VIÐ HÖFUM ÁVALLT SÉÐ
• okkur í hlutverki Grettis. Við
höfum drepið hænsni okkur til dægra-
styttingar. Og við höfum glímt við
Glám. Hann er í raun ekkert annað
en óttinn sem býr í okkar eigin brjósti.
Og þessi föla birta af glottandi tungli
fylgir okkur enn. Þessi nærvera norð-
urhjarans; þessi nálægð við náttúruöfl-
in; þessi skammdegiskuldi.
TVÖ ERINDI ERU EKKI-
• sízt athyglisverð í Fóstbræðra
sögu og viðbótinni í Flateyjarbók. Það
eru vísurnar um Dags hríðar sporin
sem Þormóður á að hafa ort eftir Sti-
klarstaðabardaga, en eru harla ólíkar
þegar að er gáð.
I Fóstbræðra sögu segir:
Emkak rauðr, en ijóðum
ræðr grönn kona manni.
Jærn stendr fast et forna
fenstígi mér benja.
Þat veldr mér, enn mæra
marglóðar nú tróða
djúp ok danskra vápna
Dags hríðar spor svíða.
En í viðaukanum er vísan svohljóðandi:
Emkak rauðr, en ijóðum
ræðr grönn Skögul manni
hauksetrs en hvíta.
Hyggr fár of mik sáran.
Hitt veldr mér, at meldrar
morðvenjanda Fenju
djúp ok danskra vápna
Dags hríðar spor svíða.
Merking vísnanna er eitthvað á þessa
leið:
Ég er ekki ijóður en hin grannvaxna
kona og hörundsbjarta á ijóðan mann,
þ.e. heilan og ósærðan. Hin forna ör
stendur föst í sári mínu, segir í fyrri
vísunni, en í hinni síðari: fáir skeyta
um mig, særðan. Það veldur fölva
mínum að mér svíða djúp sár eftir
Dags hríð, þ.e. orustu, og dönsk vopn,
segir í fyrri vísunni, en í hinni síðari:
Það veldur fölva mínum, að svíður í
djúpum sárum eftir orustu og dönsk
vopn.
Aðdragandinn er eftirminnilegri í
viðaukanum: „Vel hefur konungurinn
alið oss, hvítt er þessum karli um
hjartarætur." En vísan sjálf er e.t.v.
eftirminnilegri í Fóstbræðra sögu, þó
er það álitamál svo vel sem bæði erind-
in eru kveðin. Og þá auðvitað á 13. öld.
Höfundar og skrifarar ortu áreiðan-
lega oft vísur inní ís-
lendinga sögur, einsog
ég hef nefnt í Bók-
menntaþáttum, þótt
þeir hafi einnig notað
þær til að stýra textan-
um, ef svo mætti segja.
Sú aðferð er einkum áberandi hjá Snor-
ra, og stundum einna helzt í Egils
sögu, þótt það eigi ekki við um Sonat-
orrek sem er líklega ekki eldra en rit-
un sögunnar. í Njálu eru margar vísur
ortar inní efnið en ekki út frá því, og
víðar, t.a.m. í Grettlu sem víst þykir
að sé eftir Sturlu Þórðarson.
Vísumar eru þá ortar í orðastað
söguhetjanna, ekkisízt vegna þess
margt af kveðskap þeirra hefur
gleymzt og glatazt, þegar stundir liðu.
Þannig hefur verið um Stiklarstaða-
vísur Þormóðs þegar komið var að rit-
un sögunnar. Jónas Kristjánsson telur
það ekki fráleitt í riti sínu um Fóst-
bræðra sögu og er það athyglisvert.
Margt fer forgörðum í meginsög-
unni og lendir annars staðar, einnig
vísur. Ástæðan er auðvitað sú að skáld-
skapurinn fer sínar eigin leiðir. Ef hin
rétta Dagshríðar-vísa Þormóðs á Sti-
klarstöðum hefði verið til óbrengluð,
hefði engum dottið í hug að fara að
blaka við henni eða breyta. Einhver
slitur hafa verið til, það er alltogsumt.
En annað afbakað. Úr því er svo unnið
inní mismunandi texta. Dals hríðar
spor er einnig til í handritinu og notar
Snorri þá gerð í Ólafs sögu sinni. Texti
hans er ávallt trúverðugastur. Hví
skyldu skrifarar Flateyjarbókar eða
höfundar Fóstbræðra sögu þá ekki
hafa notað svo fræga og áreiðanlega
heimild sem Heimskringlu? Það er ein
af ráðgátum þessara fornu rita. En
að öðru leyti er vísan í Flateyjarbók
einsog Snorri tilfærir hana.
Hann vissi að dals hríð, þ. e. örva-
drífa, er fomeskjulegra en dags hríð,
þ. e. orrusta, og þvf betur fallið til blekk-
inga; þ. e. nær samtímatízku í bók-
menntum og fomri íslenzkri sagnahefð.
En allt þetta sýnir að sjálfsögðu að
menn skyldu fara varlega í að eigna
dauðum skáldum og hetjum þau erindi
öll sem vitnað er til af ísmeyginlegri
sannfæringu í fornum sögum, 200-300
árum eftir dauða þeirra.
Munnlegri geymd vom takmörk
sett, þá einsog nú.
ÞAÐ ER EINKENNILEGT
• hvað eitt orð getur leitt hug-
ann að óskyldum efnum. Þannig hefur
lítið, dulmagnað orð í vísubroti í Gísla
sögu einatt leitað á mig og ýft upp
þá spumingu, hvort tengslin milli vís-
unnar og lýsinga á Örlygsstaða-fundi
í Sturlungu séu hending ein. Eða hvort
þetta eina orð segi meiri sögu en við
blasir.
Orðið er örlygi sem merkir ófriður,
mannvíg.
HELGI
spjall
-y—-
+
Fra þvi var skyrt
hér í Morgunblaðinu og
haft eftir þýzka vikublað-
inu Der Spiegel að stjórn-
arformaður raforkuveitu
Hamborgar, Hamburger
Electrizitátswerke, hafi
velt fyrir sér þeim mögu-
leika að borgin keypti rafmagn frá íslandi
enda fari rafmagnsþörfin vaxandi og fyrir
tveimur árum hafi kjarnorkuveri verið lok-
að við Elbu og engin orka verið tiltæk í
staðinn. Á þessu eru þó taldir ýmsir ann-
markar að því er þýzka blaðið segir, sæ-
strengur til íslands myndi kosta marga
milljarða marka og ekki hægt að ljúka
lagningu hans fyrr en í kringum árið 2010.
Auk þess yrði rafmagnið frá íslandi líklega
margfalt dýrara en það sem framleitt er
í kolakyntu orkuveri eða með kjarnorku.
En þó myndi borga sig að fá rafmagn frá
íslandi ef orkuskattur yrði lagður á í
Þýskalandi.
í síðasta sunnudagsblaði Morgunblaðs-
ins er svo frétt þess efnis að Rafveita
Hamborgar hafi óskað eftir samstarfi við
Landsvirkjun um athugun á tæknilegri og
fjárhagslegri hagkvæmni þess að flytja
út raforku frá Islandi til Hamborgar á
fyrsta áratug næstu aldar, en jafnframt
verði hin lagalega hlið málsins athuguð,
þ.e. allt er varðar réttinn til að leggja
sæstgreng um úthafið, landgrunnið og
efnahagslögsögu hlutaðeigandi strandríkja
eins og segir í frétt Morgunblaðsins.
Allt leiðir þetta hugann að umræðum
um sæstreng frá íslandi og sölu rafmagns
til meginlands Evrópu. Jóhannes Nordal
stjórnarformaður Landsvirkjunar skrifaði
t.a.m. grein um málið og birtist hún hér
í blaðinu 9. júlí sl. og segir þar að mörgum
úrlausnarefnum þurfi að sinna áður en
lagning sæstrengs teljist tæknilega fýsileg
en það sé þó skoðun færustu sérfræðinga
að það sé unnt að leysa vandamálið innan
þess ramma sem tæknin setur okkur nú
um stundir og þá gæti lausnin verið í
tengslum við önnur sæstrengsverkefni sem
eru á döfunni víðs vegar um heim. Unnt
verði innan tíðar að fá mun ódýrari sæ-
strengi en nú og nýjustu hugmyndir um
flutningsgetu rafmagns i sæstreng reikni
með því að unnt verði að lækka orkuverð
frá Islandi til meginlands Evrópu um
fimmtung. Þá segir dr. Jóhannes að sam-
tenging í stóru blönduðu vatns- og varma-
orkukerfi gæti stuðlað að hagkvæmari
uppbyggingu og rekstri orkuöflunarkerfis-
ins en nú er, auk þess sem slík tenging
fæli í sér stóraukið öryggi í rekstri ís-
lenzka kerfisins. „Er jafnvel ástæða til að
ætla, að ísland verði álitlegri kostur fyrir
staðsetningu nýs orkufreks iðnaðar, eftir
að það er orðið hluti af hinu samtengda
orkukerfi Evrópu.“
Umræður hafa verið um það að ekki
sé hagkvæmt að flytja út orku með þessum
hætti og hefur m.a. verið bent á að með
því væri verið að flytja atvinnu út til ann-
arra landa og þyrfti margs að gæta í því
sambandi. Auðvitað er það rétt en við hljót-
um samt að huga að nýjum möguleikum
í útflutningi okkar og kanna til hlítar hvort
ekki geti verið heppilegt að selja orkuna
hér heima til stóriðju eða annarra atvinnu-
skapandi verkefna og auk þess að flytja
hana til næstu nágranna með þeirri nýju
tækni sem nú er verið að fullkomna. Jó-
hannes Nordal segir líka í grein sinni að
uppbygging arðbærs orkufreks iðnaðar
ætti að hafa forgang umfram beina sölu
orku til útlanda svo að hún skili meiri tekj-
um í þjóðarbúið. En þar með sé ekki sagt
að þessir tveir kostir útiloki hvor annan.
„Enn skortir markað fyrir 90% af þeirri
vatns- og jarðvarmaorku sem hagkvæmt
er að beizla hér á landi. Nánast er óhugs-
andi að orkufrek stóriðja hér á landi taki
nema lítinn hluta þessarar orku á næstu
áratugum. Jafnvel með tíföldun á fram-
leiðslu stóriðju frá því sem nú er mundi
hún ekki nýta nema um 40% af óbeizlaðri
orku landsins." Ekkert sé því til fyrirstöðu
að við getum bæði selt orku til stóriðju
hér heima og tekið þátt í lagningu tveggja
til þriggja sæstrengja milli íslands og
meginlands Evrópu. Þá er áhugaverður sá
möguleiki að tengja sæstreng til íslands
við orkukerfi Noregs þar sem nægt afl og
miðlarnir eru fyrir hendi til að tryggja
afhendingaröryggi orkunnar og auka
þannig verðmæti hennar.
Niðurstöður dr. Jóhannesar eru svo
þessar: „Öll rök hníga því að áframhald-
andi könnun málsins, en jafn sjálfsagt er
að hafa gagnrökin ætíð í huga og veija
ekki fé á þessu stigi til annars en undirbún-
ings athugana, sem ekki kosta nema til-
tölulega lítið fé. Engum ætti að blandast
hugur um, að íslendingar verða að fylgj-
ast af vakandi áhuga með öllu sem gerist
á þessum vettvangi og halda áfram þeim
athugunum og kynningarstarfi sem nauð-
synlegt er til að tryggja hagsmuni þjóðar-
innar á þessu sviði í framtíðinni.“
Áhættu-
verkefni -
en 15 ár
glataðra
tækifæra
MORGUNBLAÐIÐ
hefur aflað sér upp-
lýsinga frá Aðal-
steini Guðjohnsen,
rafmagnsstjóra í
Reykjavík, um
þetta mikla verk-
efni og verður
stuðzt við upplýs-
ingar hans í því sem hér fer á eftir.
Hér mun eins og nú háttar vera um að
ræða 250-400 milljarða króna fjárfestingu
eftir því hvort um sæstreng til Skotlands
eða meginlands Evrópu er að ræða. Til
samanburðar er verg landsframleiðsla
tæplega 400 milljarðar króna. Ef til fram-
kvæmda kæmi yrði þetta langstærsta
verkefni sem íslendingar hefðu ráðizt í
fyrr og síðar. Enn höfum við einungis virkj-
að um 10% af virkjanlegri orku í landinu
og ef ekki kæmi til frekari stóriðja né
útflutningur á raforku tæki það líklega
um 80 ár að virkja næstu 10% orkunnar.
Útflutningur raforku, þ.e. sæstrengs-
verkefnið, er vissulega áhættuverkefni og
engum dettur í hug annað en erlendir fjár-
festar yrðu eignaraðilar slíks fyrirtækis
að verulegum hluta, þó að íslendingar
hefðu forystu um verkefnið og reynt yrði
í hvívetna að tryggja okkur sanngjarnan
arð af raforkuútflutningi og það öryggi
sem nauðsynlegt er til að hægt sé að ráð-
ast í slíkar framkvæmdir eins og Jóhannes
Nordal_ kemst að orði í fyrrnefndri grein
sinni. í raun og veru mætti segja að það
sé heldur dapurlegt hvernig okkur hefur
tekizt að nýta orkulindirnar í því skyni að
auka hag þjóðarbúsins og enn hafa ekki
risið nema þijú stóriðjufyrirtæki á íslandi.
Það er Áburðarverksmiðjan 1954, ísal
1969 og íslenzka járnblendifélagið 1979.
Augljóst má vera að mikið er ógert í þess-
um efnum og nauðsynlegt að fylgjast vel
með og grípa þau tækifæri sem bjóðast
en þó auðvitað með þeim hætti að við
höfum alltaf vaðið fyrir neðan okkur enda
dettur engum í hug að ana út í ný fjárfest-
ingarverkefni sem gætu jafnvel riðið þjóð-
arbúinu að fullu ef fyrirhyggju væri ekki
gætt í hvívetna. En við höfum líka séð að
hik getur verið það sama og tap og þeir
sem hafa lagzt gegn hóflegri stóriðjustefnu
hér á landi hafa valdið þjóðarbúinu miklum
skaða. Tregðulögmálið hefur verið heima-
tilbúinn vandi eins og kunnugt er. Útlend-
ingaótti er ekki vænlegur til leiðsagnar
þegar atvinnuuppbygging er annars veg-
ar. Því miður er ekki út í hött að taka svo
til orða að undanfarin 15 ár hafi verið tíma-
bil hinna glötuðu tækifæra á sviði stómýt-
ingar raforku, þ.e. nýrrar stóriðju á íslandi.
Mikilvæg at-
hugun
AÐDRAGANDI AÐ
hinu íslenzka sæ-
strengsmáli er all-
langur. Fyrstu um-
ræður um streng-
inn frá íslandi hófust 1952 á norrænu
móti raforkumanna hér á landi. Síðar tók
Orkustofnun málið tii athugunar en fyrsta
alvarlega könnunin fór fram á vegum
Landsvirkjunar og hún lét fyrir nokkrum
árum fara fram könnun á tæknilegum
möguleikum á raforkuútflutningi til Skot-
lands. Síðan bættust við á vegum Lands-
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 27. ágúst
virkjunar, svo og Markaðskrifstofu iðnað-
arráðuneytisins og Landsvirkjunar, athug-
anir á fjárhagshlið málsins.
Þá dró til tíðinda 1991 þegar íslenzkar
verkfræðistofur stofnuðu fyrirtækið ís-
lenzkir sæstrengir, síðar Islenzkir sæ-
strengir hf. Það fyrirtæki tók upp viðræð-
ur við Reykjavíkurborg vegna möguleika
á byggingu á sæstrengsverksmiðju í
Reykjavík en fyrirtækið hafði komizt í
samband við hollenzk fyrirtæki, bæði orku-
fyrirtæki og strengjaverksmiðju. Með því
að Landsvirkjun var bundin samningi við
strengjafyrirtækið Pirelli um athugun á
sæstreng til Skotlands taldi Reykjavíkur-
borg rétt, sérstaklega vegna strengjaverk-
smiðjunnar, að ganga beint til samvinnu
við Islenzka sæstrengi og hin hollenzku
fyrirtæki. íslenzkir sæstrengir hf. urðu
ekki aðilar að endanlegum samstarfshópi,
þar eð þeir höfðu hagsmuna að gæta vegna
væntanlegra verkefna fyrir aðila. Sam-
starfshópur þessi hefur gengið undir nafn-
inu ICENET og var samningur um verk-
efnið undirritaður í nóvember 1992. Forat-
hugun lá svo fyrir í desember 1993 og
sýndi jákvæða niðurstöðu. Því var ákveðið
að halda athuguninni áfram og ljúka
henni, helzt á næstu 12 mánuðum, en
áherzla lögð á að náin samvinna, helzt
bein þátttaka Landsvirkjunar, kæmi einnig
til. Samningaviðræður milli ICENET-hóps-
ins og Landsvirkjunar drógust nokkuð, en
1. júlí sl. var samningur undirritaður. Með
því var mikilvægum áfanga náð og tekur
Landsvirkjun nú þátt í starfi allra þeirra
fimm vinnuhópa sem að störfum eru. Ein-
um þeirra, þeim sem fjallar um raforku-
vinnsluna, veitir Landsvirkjun forstöðu.
Eins og sjá má af þessu er hér einungis
um athugun að ræða, bæði að því er varð-
ar könnun Landsvirkjunar á streng til
Skotlands og að því er athugun ICENET
varðar á strehg til Hollands. Til þessara
athugana veija íslenzkir aðilar tiltölulega
litlum fjármunum. ICENET-athugunin er
einungis talin kosta Reykjavíkurborg og
Landsvirkjun samanlagt um 40-50 millj-
ónir króna. Líklegt er að framlag hol-
lenzku aðilanna verði allt að átta til tíu
sinnum meira. í báðum tilfellum er átt við
heildarkostnað, ytri og innri.
Þessi athugun er mikilvæg hvort sem
hún leiðir til framkvæmda eða ekki. Við
eigum næga ómengandi orkugjafa og
stöndum því vel að vígi í samkeppni við
mengandi orkuver í Evrópu. En það er svo
alls óvíst hvort það sem við getum boðið
dugar okkur í harðri samkeppni og eins
og fyrr getur eru framkvæmdir svo dýrar
að óvíst er hvort fámenn þjóð eins og við
íslendingar höfum bolmagn til að taka
þátt í slíku risaverkefni. En þá má einnig
snúa dæminu við og spyija hvort við höfum
efni á því að taka ekki þátt í þeim könnun-
um sem nú eru gerðar og gættu leitt til
nýrrar auðsældar í tiltölulega fábreyttu
atvinnuumhverfi þjóðarinnar. Ef virkjun-
arhugmyndir Einars Benediktssonar hefðu
séð dagsins ljós á þeim tíma sem hann
vildi væri örugglega öðruvísi umhorfs í
íslenzku þjóðfélagi en nú er. Það væri
þróaðra og undirstöðubetra og engin
ástæða til að ætla annað en hugsjónir
skáldsins hefðu orðið þjóðinni til góðs en
ekki ills. Með erlendu áhættufjármagni
ættum við að geta tekizt á við risaverk-
efni eins og sæstrengi og útflutning raf-
magns enda er enginn vafi á því að slík
verzlun með orku mun á næstu öld þykja
jafnsjálfsögð og hver annar útflutningur.
En þó má ætla að fyrirtæki sem vinna úr
hráefni hér heima verði ávallt undirstaða
íslenzks atvinnulífs og þeirrar velferðar
sem þjóðin gerir kröfu til — og á það
bæði við fyrirtæki í sjávarútvegi og orku-
frekum iðnaði svokölluðum. En þess ber
þá einnig að minnast að raforka sem er
seld beint á markað í Evrópu er ekki talin
hráefni í venjulegum skilningi. Raforkuna
þarf að framleiða hér á landi og umbreyta
henni úr riðstraumi í jafnstraum og flytja
hana óravegu, breyta aftur í riðstraum á
sölustað erlendis og á endastað þarf hún
að fullnægja ströngum gæðakröfum. Við
Morgunblaðið/Magnús Fjalar
Samtenging
leiðir til
betri nýt-
ingar
þetta bætist mikil vinna í strengjaverk-
smiðju hér á landi ef af því yrði sam-
kvæmt samningi ICENET þar um.
mmmm—mm að ollu þessu
athuguðu er aug-
ljóst að þær rann-
sóknir sem nú
standa yfir geta
verið mjög mikil-
vægar fyrir íslenzk-
an þjóðarbúskap.
Þar er verið að takast á við tæknileg verk-
efni, umhverfismál, hagfræðileg atriði,
fjármál, lögfræðileg sjónarmið, markaðs-
mál, orkusölu og framleiðslu á þessum
langa sæstreng (1.000-1.800 km). Það
sem m.a. gerir athugun þessa vandasama
eru spár um verðbólgu, vexti, gengi, verð
á öðrum orkugjöfum, einkum gasi til raf-
orkuframleiðslu, svo og það hvort og hve
háir orkuskattar, m.a. mengunarskattar,
verði á lagðir í Hollandi og öðrum Evrópu-
löndum. Ljóst er að gas verður sá orku-
gjafi sem keppa þarf við, en kola- og kjarn-
orkuver eru á undanhaldi. Umhverfismálin
eru-viðkvæm og vissulega þurfa að liggja
fyrir óyggjandi niðurstöður í þeim efnum
og sátt um virkjanir og aðrar framkvæmd-'
ir ef til útflutnings á raforku á að geta
komið. Hið sama gildir að sjálfsögðu um
virkjanir til stóriðju. Það má ekki gleyma
því að það getur orðið mikið öryggi fyrir
íslenzka raforkukerfíð að verða hluti af
samtengdu orkukerfi Evrópu eins og fyrr
er getið. Stórfelldar náttúruhamfarir gætu
t.a.m. haft alvarleg áhrif ef virkjanir yrðu
óstarfhæfar. Samtenging mundi einnig
leiða til betri nýtingar íslenzkra orkuvera.
Það væri ekki úr vegi að enda þetta
bréf með tilvitnun í erindi sem Jóhannes
Nordal flutti á afmælisþingi Sambands
íslenzkra rafveitna haustið 1993 en þar
komst hann m.a. svo að orði: „Freistandi
er að gera sér nokkra grein fyrir því hvaða
áhrif það myndi hafa á þjóðarframleiðslu
og útflutningstekjur íslendinga, ef megin-
hluti hinna ónýttu orkulinda landsins yrðu
notaðar til beins orkuútflutnings eða orku-
freks iðnaðar hér innanlands.
Hugsum okkur t.d. að raforkufram-
leiðsla yrði aukin á einhveiju árabili um
30 TWh (terawattstundir), sem er um 60%
af nýtanlegri raforku landsins, í vatni og
jarðgufu, og helmingi þessarar orku yrði
varið til sölu um sæstreng og helmingur
til orkufreks iðnaðar.
Áætlanir benda til þess að slík þróun
gæti aukið þjóðarframleiðslu um þriðjung
til helming m.v. það sem hún er í dag og
skapað jafnmiklar tekjur í erlendum gjald-
eyri og nú fást fyrir allan útflutning þjóðar-
innar á vöru og þjónustu."
„Ef virkjunarhug-
myndir Einars
Benediktssonar
hefðu séð dagsins
ljós á þeim tíma
sem hann vildi
væri örugglega
öðruvísi umhorfs
í íslenzku þjóðfé-
lagi en nú er. Það
væri þróaðra og
undirstöðubetra
og engin ástæða
til að ætla annað
en hugsjónir
skáldsins hefðu
orðið þjóðinni til
góðs en ekki ills.“
f