Morgunblaðið - 29.01.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 1995
MANIMLÍFSSRAUMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Menning, menning,
kynning!
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
bættu óperuhúsi og undirstöðu-
borg Evrópu án
þess að hafa komið
upp einu stykki
fullkomnu tónlist-
arhúsi, endur-
BORGARYFIR-
VÖLD hafa
síðan í vor kannað
möguleika á að
Reykjavík verði út-
nefnd menningar-
borg Evrópu árið 2000. Stórt orð
Hákot! sagði karlinn. Til að ná
upp í það hefur ekki dugað það
sem til var í gömlu menningar-
borgunum, sem fengið hafa
þetta hlutverk síðan ráðherraráð
Evrópu tók að sæma 1-2 borgir
þessari menningarorðu. Þær
hafa því rembst við að reisa
nýjar menningarbyggingar og
útvega fé. Átakið nýst á ýmsa
vegu. Sú fyrsta, Glasgow, hvíts-
kúraði t.d. allar sínar byggingar
og undan margra alda sóti komu
hin glæsilegustu menningarhús.
Metnaðurinn kom 80% borg-
arbúa í kynni við sína eigin
menningu heima. Lissabon var
menningarborgin 1994 og veitti
samkvæmt áætlun í menningar-
árið 2,8 milljörðum kr. Menning-
arborgin 1995, Lúxemborg,
hyggst aðeins eyða 1,8 milljarði,
við efasemdarraddir heima-
manna. 1996 hefur Kaupmanna-
höfn titilinn. Þótt undirbúningur
hafi byijað fyrir tveimur árum
er vafasamt að náist
að byggja áformaðar
viðbyjggingar og ný-
byggingar, enda
tregt um fé. Al-
dagömlu menningar-
höfuðborgina okkar
þótti vanta ýmislegt
til að standa undir
nafni, tónlistarhús
sem á að reisa við
höfnina, viðbygging-
ar við Konunglega
bókasafnið og Stat-
ens Museum, nýtt
nútímalistasafn
sunnan við borgina
o.fl. Fjárhagsáætlun
hátíðarinnar sjálfrar
er upp á 8 milljarða
króna. Undirbúning-
ur er löngu hafinn í
Stokkhólmi fyrir
1998. Nanna Her-
mannsson þurfti í fyrra að flýta
sér heim til að fylgja eftir fjár-
hagsáætlun Borgarminjasafns
Stokkhólmsborgar, sem þarf
aukafé til að verða til sóma 1998.
Reykjavík og ríkið þurfa því al-
deilis að bretta upp ermamar til
að skaffa það sern við á að eta
í menningarborg. Á fimm árum!
Þetta er nú bara grín! varð að
orði framkvæmdastjóra eins af
söfnum íslands, sem í heila öld
hefur barist fyrir sýningarhús-
næði. Nei, fúlasta alvara, sýnist
af ummæium formanns viðkom-
andi nefndar að flármögnun yrði
ekkert stórmál. Við þyrftum ekk-
ert að eyða eins miklu og „dýru
borgimar". Kannski hleypur
mönnum ekki svo kapp í kinn
áður en umsóknarfrestur rennur
út nú í júní, að lofað verði upp
í ermina á bömunum okkar, eins
og henti vini handboltakappanna.
Farið á stað án íjárhagsáætlunar
eða hugsað að við getum bara
gert þetta með kotungsbrag.
Hvað getum við ekki komist
hjá að gera á þessum fimm
ámm? Hér er blómlegt menning-
arlíf, en botninn vantar eðlilega
í svo ungri systur menningar-
borga Evrópu. Við emm búin
að slefa upp einu nútíma bóka-
safni. Og fyrir stafni að endur-
bæta og gera við menningar-
byggingamar sem byrja á þjóð,
Þjóðminjasafn, Þjóðleikhús og
Þjóðskjalasafn. Endurgerð
Bessastaða upp á milljarð hegg-
ur í þann sjóð. Innrétting Lista-
háskólahússins er brýn. Nú,
varla telst ein borg menningar-
söfnum, svo sem Náttúmgripa-
safni til fræðslu um náttúra sem
ku draga að útlendingana o.fl.
Gaman verður að sjá þetta bráð-
nauðsynlega rjúka upp á engum
tíma eftir öll árin!
Grunnspurningin hlýtur að
vera til hvers sækjumst við svona
eftir því að fá strax nafnið menn-
ingarborg Evrópu? Helstu rökin
að í nafninu sé svo mikil kynning
að ferðafólk muni streyma hing-
að og það lyfti undir menninguna
á heimaslóðum. Sömu rökin og
vom í upphafi Listahátíða. Gekk
eftir, nema aðstreymi útlend-
inga. Kynning ótiltekið er orðið
að tískuorði eins og laxeldi og
refarækt á sínum tíma. Því var
trúað um leiðtogafundinn um
árið að næsta sumar mundi
streyma ferðafólk í þeim mæli
að rokið var til að byggja hótel,
sem ekki nýttust.Væntingin of
mikil.
Þurfum við ekki fyrst að skil-
greina „kynninguna“ og fá hug-
mynd um tilkostnað? Hvað vilj-
um við kynna? Við eigum gey-
simikið af góðu listafólki. Það
er rjóminn á tertunni í okkar
listalífí, en þarf ekki líka undir-
stöðuna, tertubotninn? Lofar
ekki góðu að ný kynslóð skyldi
taka á málum með öðm hugar-
fari en „draumóra-kynslóðin
’68“, sem nú ræður mestu, þeg-
ar háskólastúdentar sáu kjarna
málsins, undirstöðuna, að ný
bókhlöðubygging þjóðarinnar
þyrfti bækur og hófu söfnun að
eigin fmmkvæði.
Þarf ekki að taka töfraorðið
„kynning" til skoðunar og endur-
mats? Auðvitað þurfum við ís-
lendingar mikla kynningu. En
ætti ekki að vanda til þess hvert
átakið beinist? Á undanfömum
ámm virðist tiltækt fjármagn í
ríkum mæli fara í að kynna ís-
lenska menningu fyrir íslending-
um — erlendis. Námsmaður í
London kveðst nýlega hafa feng-
ið upp undir 20 boðskort til að
kynnast íslenskri menningu, sem
var voða gaman því þar lyfti
hann glasi með allri islendinga-
nýlendunni og listamönnum að
heiman, en varla heyrðist annað
mál en íslenska. Raunar ekki
nýtt að sendiráðin smali íslend-
ingum til að fá aðsókn, sem gott
er til afspumar. Ætli þurfi ekki
að skilgreina betur markmiðið og
markhópinn? Hvort dregur t.d.
fleiri túrista til íslands menning-
arlífið hér eða íslensk náttúra?
Við höfum nóg fram að færa og
kynna. Gaman ef leynist einhvers
staðar glás af peningum!
VERALDARVAFSTUR/£r „stölvan “ svaribf
Dauði sjónvarps og síma
SALA og þróun í sjónvarps- og síma-
iðnaði hefur aldrei verið meiri en
nú. Þannig jókst veltan á þeim svið-
um innan OECD-landanna úr 225
milljörðum dollara 1980 í 360 millj-
arða dollara tíu ámm seinna. Er
nokkur ástæða til þess að ætla að
hér verði afgerandi breyting á?
Iþví virta blaði The Economist fjall-
ar tæknirannsakandinn Georg
Gilder um almenna tækniþróun á
sviði samskipta: Líf og dauði á
tæknisviðinu er ekki spurning um
tmmmmmm^m fjármuni heldur
spurning um
möguleika. Þegar
sími og sjónvarp er
borið saman við
tölvuna bæði
tæknilega séð og
einnig sem aðferð
til samskipta fólks,
þá verður niður-
eftir Einar
Þorstein
staðan óumdeilanlega sú, að tvennt
það fyrra er dauðadæmt. Orðin sími
og sjónvarp munu þá lenda á bekk
með „hestlausi hestvagninn" eða
„mynda útvarpið". En í stað þess
munum við nota orð sem lýsa sam-
skiptatækjum framtíðarinnar eina
og „stölva“ (teleputer).
Gilder byggir mál sitt á skoðun
tæknimöguleikanna: Nú em að opn-
ast tæknimöguleikar á því að auka
svið samskiptaorkunnar (band-
breiddar) þannig að hún verður
óþijótandi. Örgjövar sem nota svo-
kölluð CDMA-tengsl gera þetta
mögulegt. Það þýðir að útvarps- og
sjónvarpstækni sem er byggð á mið-
stöðvum (sendingarstöðum) vegna
skorts á bandbreidd, verður úrelt.
Réttlætingin á útvörpun frá miðstöð-
um er þar með horfín. Móttkandinn
við hinn endann, sem er orðinn van-
ur og þreyttur að láta mata sig á
Símasamskipti
einhveiju efni, sem aðrir ákveða,
getur því með nýrri tækni fengið
nákvæmlega það sem hann óskar.
Sú tækni byggist á jafnvægi milli
efnisútveganda og kaupanda efnis
og það er tölvutæknin.
Hann bendir einnig á það, að
mannleg samskipti séu í gmnninn
byggð á því að menn skiptist á skoð-
unum, en skoðanir séu ekki mataðar
frá toppnum niður. Og enda þótt við
höfum nú haft nokkuð tímabil, þar
sem miðlunin var í eina átt, þá sé
meginþörfin svo sterk í manninum,
að tækni sem lagar sig ekki að henni,
sé dauðadæmd. Tölvan er sú tækni
og möguleikar hennar em rétt að
byija að koma í ljós.
Hraði tölvukerfanna á eftir að
margfaldast allt að 4 milljarða sinn-
um á komandi árum, segir Gilder.
Þetta kemur tvíhliða samskiptum til
óða en einhliða samskiptum ekki.
stað farsíma á stærð við vasa-
reikni, sér hann fartölvur, sem munu
skilja talað mál og rata um allt lands-
lag eða götur, opna dyr, starta bíl-
um, safna í sig, póstinum og fréttun-
um og borga reikninga og síðast en
ekki síst tengjast tölvumiðstöðvum
með öllum upplýsingum, filmum,
skemmtiefni og túristastöðvum að
ósk notandans.
í þannig heimi verða sjónvarp og
sími einungis notuð af þeim sem
hafa vanist á þá tækni, og vilja því
ekki skipta, hvað sem í boði er. Það
mun koma þeim fyrirtækjum á haus-
inn.
Það hefur komið þó nokkuð oft
fyrir í veraldarsögunni, að það sem
okkur órar ekki fyrir gerist. Á tækni-
sviðinu er nokkuð auðvelt að sjá
breytingar fyrir, en þó trúir sá sem
við málefnið sjálft fæst, þó sjaldnast
því, að neitt komi fyrir hjá sér. Þan-
ig var það t.d. með rekstur járnbraut-
anna í Bandaríkjunum: Samgöngur
á því sviði vom orðnar algjörlega
einráðar þar í landi. Eigendur þeirra
hlógu að þessum litlu rellum, sem
einstaka ævintýramaður hafði til
sýnis fyrir almenning. En flugrell-
urnar komu þeim nú samt á hausinn
eins og við vitum öll nú.
Það er ekkert öruggt í heiminum,
nema það að við getum átt von á
breytingum. Skyldi Árbæjarsafn
vera farið að viða að sér sjónvörpum
og símtækjum?
ÞJÓÐLÍFSÞANKARV/íy/í) er hcegt ab gera til ab libsinna
syrgjandi hami? __________
SORGIN hefur sett mark sitt á sálar-
líf íslendinga að undanfömu. Mitt í
skammdegismyrkri og óveðrum er-
um við hastarlega minnt á fallvalt-
leika lífsins þegar böm og fólk á
besta aldri ferst í snjóflóðum á Vest-
fjörðum. Margir eiga um sárt að
binda vegna þessara óhugnanlegu
atburða og þurfa að vinna úr sárri
sorg, jafnt fullorðnir sem böm. Sorg-
arferli hjá bömum mun þó að ýmsu
leyti lúta öðrum lögmálum en hjá
hinum fullorðnu eins og t.d. er kom-
ið inn á í grein Helgu Hanndesdótt-
ur bamageðlæknis í tímaritinu Upp-
eldi. Þar segir: „Börn skynja hins
vegar alvarleg veikindi og dauða
öðmvísi en fullorðnir." Og einnig:
„Böm eiga jafnframt erfiðara með
að syrgja og tjá sorg sína en full-
orðnir. Börn sýna sorgarviðbrögð
vanalega skemur en fullorðnir."
Helga segir í grein sinni að það
sé börnum vanalega fyrir
bestu að vita allan sannleikann og
horfast í augu við hann, en ekki flýja
hann eða bæla jafnvel þótt sannleik-
i urinn geti verið
ógnvekjandi eða
sársaukafullur.
Jafnframt bendir
hún á að flestir
sem missi foreldra
sína í bernsku verði
ekki þunglyndir
eða komi til með
að þjást af sjálfs-
n
eftir Guðrúnu
Guðlaugssdóttur
vígshugleiðingum á fullorðinsárum.
Sorgarferli barna skiptir Helga í
stig. Fyrst koma mótmæli. Það stig
getur staðið allt frá fáeinum klukku-
stundum upp í nokkra daga. Barnið
grætur eftir hinu látna foreldri og
reynir að standa nálægt dyrum í
þeirri von að foreldrið birtist loks.
Næsta stig er örvænting. Það stig
getur varað í nokkrar vikur. Hegðun
bams á þessu stigi einkennist enn
af söknuði, en ber þó vott um vax-
andi vonleysi. Bamið verður innhvef-
ara og afskiptalausara. Oft er þetta
ranglega túlkað af ættingjum, ef
barnið hefur róast, þeir telja að barn-
ið sé nú búið að aðlagast aðskilnaðin-
um og breytingunni. Þriðja stigið er
afneitun. Bamið fer að sýna meiri
áhuga á umhverfi sínu á yfírborð-
inu. Það hrindir ekki lengur frá sér
aðkomufólki og brosir jafnvel. Þetta
er oft tekið sem góðs viti en er í
raun hættumerki.
Helga segir einnig grein sinni:
„Aðlögunarhæfileiki bama er mis-
munandi. Hann er kominn undir
greindarfari bamsins sem oft og tíð-
um er samofið persónuleikaþroska
þess. Einnig era eldri börn færari
um að tjá sorgartilfinningarnar og
vinna úr þeim í tilfinningalegum
samskiptum við ættingja og um-
hverfi. Böm sem verða fyrir sorg
eiga sorgarviðbrögð sameiginleg
með öðrum í fjölskyldunni. Eigin
sorgarviðbrögð og önnur álagasein-
kenni innan fjölskyldunnar geta ein-
mitt komið í veg fyrir að aðrir í fjöl-
skyldunni hjálpi barninu.“
Samkvæmt upplýsingum Helgu
Hannesdóttur hafa rannsóknir gefið
til kynna að allmörg einkenni geti
komið fram í kjölfar sorgarviðbragða
hjá börnum. Algengust eru eftirfar-
andi einkenni: Væg taugaveikluna-
reinkenni, t.d. grátur, kvíði og vanl-
íðan. Svefntruflanir og lystarleysi
er algengt. Afturhvarf til fyrra
þroskaskeiðs er ekki óalgengt hjá
ungum börnum. Loks getur þung-
lyndi þróast með börnunum, vana-
lega þó eldri bömum en tíu til tólf
ára.
Hvemig bömum gengur að vinna
úr sorg sinni er mikið komið undir
flölskylduaðstæðum. Mikilvægt er að
þeir sem í kring em geri sér grein
fyrir hvenær sorgarviðbrögð hjá heil-
brigðum bömum fara að taka á sig
sjúklega mynd. Við mat á geðrænum
erfiðleikum í kjölfar sorgarviðbragða
í kjölfar sorgarviðbragða er mikil-
vægt að gera sér grein fyrir því,
hvort framþörfum bamsins sé mætt
og þá hvemig. Þ.e.a.s. fullnægt sé
næringarþörf, barninu sé sýnd um-
hyggja og nærgætni, uppeldi þess sé
sinnt og það fái að vera nægilega
mikið í nærvera þess sem annast
það. Ættingjar bama sem verða fyr-
ir sorg ættu að mati Helgu að leggja
áherslu á að reyna fyrst og fremst
að taka tillit til þarfa barnsins og
fullnægja þeim fram yfir þarfir full-
orðinna á heimilinu.
Þá kemur fram í umræddri grein
að álitið er að þeir sem bregðast sjúk-
lega við sorg á fullorðinsámm hafi
oft þurft að reyna sársaukafullan
missi í bemsku, eða hafi áður upplif-
að þunglyndi, en ekki tekist að veita
tilfinningum sínum rétta útrás á rétt-
um tíma. Einnig segir Helga: „Mörg
tilfinningaleg vandamál, sem fram
geta komið eftir sorgarviðbrögð og
aðskilnað, má koma í veg fyrir með
því að bregðast strax við framþörfum
bamsins og reyna að láta einhvem
koma í stað þess sem lést.“ Að lokum
getur Helga um mikilvægi þess að
bamið fái að tjá sig um það álag sem
á því hvílir, bæði í leik og í samræð-
um við fullorðna.