Morgunblaðið - 29.01.1995, Blaðsíða 12

12 B SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
BOKMENNTIR, MANNRETTINDAMAL,
GRIKKLAND, FERÐALÖG, STJÓRNMÁL, TRÚ-
MÁL, KONUR OG AÐRAR LÍFSNAUTNIR ERU
NOKKRAR HELSTU ÁSTRÍÐUR SIGURÐA'R A.
MAGNÚSSONAR. SINDRI FREYSSON
KOMST AÐ ÞVÍ AÐ SIGURÐUR HEFUR MÖRG
JÁRN í ELDINUM NÚ SEM ENDRANÆR.
Með annan fntinn
í veruleikanum
OIGURÐUR A. Magnússon
skildi við lesendur í fimmta
hluta uppvaxtarsögu sinnar um
borð í skipi á leið burt frá íslandi.
Á rúmsjó og langt í land að manni
fínnst, lýkur hann bókinni: „Ég
hafði ekki annað meðferðis en
fatnað og örfáar bækur ásamt
fimmtíu krónum dönskum í vasan-
um. Þær áttu að fleyta mér yfir
fyrstu boðaföll í tvísýnni landtöku
og koma mér inná hálar brautir
hulinnar framtíðar. En fyrst var
að sigla yfir hið víða haf sem skildi
á milli heimahaga og ónuminnar
veraldar, milli róstugs uppvaxtar-
skeiðs og óráðinna manndómsára."
Þótt ég hafi aldrei kynnst Sig-
urði persónulega, hefur hann
gjarnan komið mér fyrir sjónir sem
slíkur ferðalangur, sá sem leitar
og er lengst af á svæði milli örygg-
isins og óvissunnar. Hann viður-
kennir að í sér búi togstreita á
milli þess sem er jarðbundið og
þess sem svífur, og hún kemur
sennilega fram í starfi hans sein-
ustu árin. Þýðandinn hefur haft
undirtökin og eigin skáldskapur
haldið sér til hlés, og því má segja
við hæfi að Sigurður er nýorðinn
ritstjóri nýs tímarits þýðenda, Jóns
á Bægisá, sem verða á sameinin-
legur vettvangur þeirra og mál-
gagn. Einnig hefur hann varið
dijúgum tíma í greinaskrif fyrir
innlend og erlend blöð og tímarit.
Löngun til aó
faera út landamæri
Sigurður sendi Úr snöru fuglar-
ans, lokabindi uppvaxtarsögunnar,
frá sér árið 1986. Tveimur árum
síðar kom út úrval ljóða hans og
ævisaga Sigurbjöms biskups Ein-
arssonar. Tvö rit af ferðabókaætt
komu út árið 1990 og 1992, annað
helgað íslandi og hitt Grikklandi,
en þá var þýðingahrota hans byrj-
uð. Árið 1989 kom út þýðing Sig-
urðar á Blindgötu í Kaíró, skáld-
sögu egypska Nóbelsverðlaunahöf-
undarins Nagíbs Mahfúz, og ári
síðar Míramar eftir sama höfund
og Dreggjar dagsins eftir Kazuo
Ishiguro, og loks Safnarinn eftir
John Fowles árið 1991. Þá var
glíman við stórvirki James Joyce,
Ulysses eða Ódysseif, þegar hafin
en bókin var gefin út í tveimur
bindum 1992 og 1993. Á liðnu ári
komu síðan út tvær ljóðaþýðingar,
annars vegar alþjóðlegt ljóðasafn,
Úr ríki samviskunnar, sem gefið
var út í tilefni af tvítugsafmæli
íslandsdeildar Amnesty Intemati-
onal, og hins vegar ljóð bandaríska
skáldjöfursins Walts Whitmans,
Söngurinn um sjálfan mig.
„Þýskur vinur minn sagði þetta
vera einkennandi fyrir íslendinga.
Þeir hlaupi alltaf frá erfiðinu og
fínni sér léttara viðfangsefni, geri
eitthvað annað en þeir ættu að
gera,“ segir Sigurður, aðspurður
um mikið vægi þýðingastarfa sein-
ustu árin. „Ég hef hins vegar aldrei
tekið að mér þýðingar nema ég sé
spenntur fyrir verkunum."
Hann hefur þýtt verk eftir
gríska, egypska, þýska, írska,
enska, rússneska, spænska og
pólska höfunda, svo fátt eitt sé
nefnt. „Mér hefur alltaf rannið til
rifja fáfræði okkar um bókmenntir
utan Evrópu og held að vera mín
á Indlandi hafi stuðlað að þeirri
hugsun, að nauðsynlegt sé að færa
stóra heiminn inn í okkar bók-
menntir. Ég hef alltaf verið haldinn
þessari voðalegu löngun til að
víkka út landamærin. Seinustu
15-20 ár hafa gerst stórkostlegir
hlutir á þessu sviði, við höfum
meðal annars eignast þýðingar úr
spænsku og rússnesku, gerðar af
ástríðu og listfengi, sem era gífur-
leg viðbót við bókmenntaarf okkar
og hafa greinilega heillavænleg
áhrif á yngri höfunda okkar.
Auk þess hef ég eingöngu haft
tekjur af ritstörfum seinustu 18
ár. Þýðingalaunin era rýr en öragg
og koma um leið, en maður verður
að bíða eftir ritlaunum í að minnsta
kosti hálft ár, þannig að öðram
þræði era þýðingarnar unnar af
flárhagsástæðum. Ég vil heldur
vinna fyrir mér með þeim heldur
en með útvárpserindum eða ein-
hveiju slíku, og fínnst þær áhuga-
verðari og varanlegri. Þýðingar era
heilmikil æfíng og kenna manni
ýmislegt um atið við tungumálið,
og ég held að ég hafí notið góðs
af þeirri þjálfun."
Fáranleg hugmynd
Að öðrum verkum ólöstuðum rís
þýðing Sigurðar á Ódysseifí eftir
Joyce hæst þeirra verka sem hann
hefur snúið á íslensku. Sigurður
kveðst hafa um langt árabil fund-
ist skammarlegt að verk Joyce
væra ekki til í íslenskri þýðingu
nema í brotum. Árið 1982 tók
hann sig síðan til og þýddi smá-
sagnasafnið Dubliners, I Dyflinni,
eftir Joyce, sem seldist upp og var
síðar gefíð út í kilju.
„Ég hefði aldrei látið mér detta
í hug að þýða Ulysses að eigin
framkvæði en Halldór Guðmunds-
son, útgáfustjóri Máls og menning-
ar, spurði hvort ég væri ekki tilbú-
inn til að vinna verkið. Mér fannst
hugmyndin fáránleg, en það er
eitthvað í mér sem er veikt fyrir
bijáluðum uppástungum, og því
svaraði ég strax játandi. Þá varð
ekki aftur snúið og ég henti mér
út í verkefnið án þess að vita hvað
ég væri að gera.
Þýski þýðandinn naut þess að
bókin hafði verið þýdd áður undir
handaijaðri Joyce en var samt fjög-
ur ár að skila af sér verkinu. Mér
vora gefin tvö ár til að ljúka þýð-
ingunni, en hún tók þijú ár og ég
vann því kauplaust í eitt ár. Ég
sé ekki eftir að hafa fallist á þessa
glímu, bæði mér til skemmtunar
og einnig til að reyna kraftana,
en myndi ekki leggja í að þýða til
dæmis Finnegans Wake eftir Jo-
yce. Sú bók var að vísu að koma
út á japönsku, en þar hlýtur að
vera um einhvers konar endur-
sköpun að ræða. ítalskur þýðandi
sem þýddi kafla úr Finnegans
Wake og sýndi Joyce, sagði frá
því að skáldið hafði ekki minnsta
áhuga á því hver merkingin var.
Verkið var tónlist í hans huga og
þannig er best að njóta þess. Mig
langar þó, hvort sem ég læt verða
af því eða ekki, að þýða A Portra-
it of the Artist as a Young Man,
sem kom út milli í Dyflinni og
Ódysseifs, til að fá heildarmynd-
ina.“
Á vissan hátt ber Joyce ábyrgð
á að Sigurður réðst í þýðinguna á
Walt Whitman. „Undanfarin tíu
ár eða svo dundaði ég við að þýða
ljóð og ljóð eftir Whitman,_en þeg-
ar ég var búinn að þýða Ódysseif
var ég svo uppspenntur að ég gat
ekki slakað á. Eg sá fram á eyði-
mörk, óstjómlegan tómleika, og
greip þá til þess ráðs að þýða
Whitman. Ég lokaði mig af í sex
vikur, gerði ekkert annað allan
tímann en að þýða af undarlegu
offorsi þessi ljóð. Ég lagðist að
vísu í rúmið á eftir, en ég komst
þó aftur niður á jörðina. Whitman
bjargaði mér frá þeim tómleika
sem ég fann til eftir þriggja ára
samvistir við Joyce."
Sigurður segist hafa verið með
Walt Whitman á heilanum í fjöru-
tíu ár, eða alveg síðan hann var í
námi í New York. „Þar var kenn-
ari sem vígði mig inn í Whitman,
og hann hefur verið mér mjög
hugstæður alla tíð síðan. Whitman
er á sérkennilegan hátt mjög sjálf-
hverfur og úthverfur í senn. Hann
yrkir um allan heiminn á eigin lík-
ama, gerir hann að „míkrókosm“,
smækkaðri ímynd alheimsins, en
heildaráhrifín vísa hins vegar til
veraldarinnar allrar.“
Tvífarí hðfundarins
Höfundarnir sem Sigurður hefur
þýtt era tiltölulega ólíkir. Hann
kveðst sökkva sér ofan í hvert
verk og koma ekki upp úr kafi
fyrr en því er lokið. „Það er kannski
eitthvert leikaraeðli í mér að geta
gengið inn í gjörólík hlutverk, ég
veit það ekki. Þegar ég tek að mér
verk nær það tökum á mér og ég
fæ á tilfínninguna að ég sé tvífari
höfundarins, hvort sem það kemur
fram í þýðingunum eða ekki. í
þessu er fólgin óskapleg hvíld,
maður hvílir sig frá sjálfum sér
um tíma. Ég hef löngum verið
mjög marglyndur og kemst ekki
frá því. Þetta marglyndi hefur
auðgað líf mitt mikið og gert það
litríkara og skemmtilegra, en um
leið hefur það dreift kröftunum.
Ég hef alltaf borið dulda öfund í
garð einlyndra manna sem geta
beitt öllum sínum kröftum að ein-
hveiju einu markmiði og verður
fyrir vikið meira úr lífsverkinu.
Én þetta er svo gagnstætt mínu
eðli að það er ekki nokkur leið að
ég gæti fengist við sama hlutinn
alla ævi. Þó að mig dauðlangi til
þess í aðra röndina, veit ég jafn-
framt að ég myndi ekki þola slíkt
líf.
Mér er nauðsynlegt að hafa
mörg járn í eldinum, sem kemur
meðal annars fram í áhugamálum
á öllum mögulegum sviðum. Ég
viðurkenni að oft hef ég valdið
ófyrirséðum sárindum og án þess
að ætla mér slíkt, eins og oft vill
verða í tilfinningamálum og öðrum
slíkum. En ég held að ég sé jafn-
framt mjög upptekinn af mann-
legri þjáningu og hún hefur gengið
mjög nærri mér. Kannski vegna
þess að maður upplifir tilverana
sem stórkostlegt sköpunarverk.
Meðal annars þess vegna hef
ég viljað koma á framfæri við ís-
lendinga ljóðum af sama toga og
er að finna í Úr ríki samviskunnar
og bókinni Naktir stóðum við, sem
geymir Ijóð sem grísk skáld ortu
um þjáningar sínar og sinna undir
herforingjastjóminni. Þetta er angi
af baráttunni gegn þjáningu.“i
Barist fyrir
mannréttindwm
Árið eftir að herforingjamir
komust til valda árið 1967 í Grikk-
landi, komu hingað til lands tíu
grískir námsmenn sem þá bjuggu
í Svíþjóð. í kjölfarið var Grikk-
landshreyfíngin stofnuð og starfaði
undir formennsku Sigurðar frá
1968-1974, þegar herforingjaklík-
an hrökklaðist frá völdum. Sigurð-
ur starfaði á sama tima í Víetnam-
hreyfingunni þangað til hemaðar-
íhlutun Bandaríkjamanna lauk þar
í landi. Hann gekk til liðs við ís-
landsdeild Amnesty International
skömmu síðar og hefur setið í
stjórn hennar seinustu sjö ár. Hann
gegnir nú formennsku í samtökun-
um hérlendis öðra sinni, en lætur
af því embætti í vor.
„Starfssvið Amnesty Internat-
ional er skýrt afmarkað og deild
hvers lands fyrir sig má ekki hafa
bein afskipti af mannréttindabrot-
um í eigin landi. Þetta er gert til
að deildirnar flækist ekki í pólítíska
togstreitu innanlands. Deildirnar
mega hins vegar benda á slík brot
og þá koma hlutlausir aðilar á
vettvang og meta eðli þeirra og
viðbrögð við þeim. Deildin hér hef-
ur meðal annars gagnrýnt og gert
tillögur um meðferð flóttamanna
sem hingað koma, og hefur ríkis-
stjóm íslands tekið tillit til ábend-
inga hennar.“
Bréfaskriftir samtakanna hafa
án minnsta vafa haft umtalsverð
áhrif. „Á afmæli samtakanna í
september fengum við hingað til
lands Mulugetta Mosissa frá Eþí-
ópíu sem hafði setið þar í fangelsi
í rúm ellefu ár, ásamt konu sinni,
sem fæddi honum son innan veggja
annars fangelsis. Hann sá ekki son
sinn fyrstu níu árin. Mosissa sagði
okkur að það sem hefði beinlínis
bjargað geðheilsu sinni undir lokin,
hefði verið vitundin um baráttu
Amnesty International og fleiri
samtaka fyrir frelsi hans. Þessi
vitnisburður er ekki einsdæmi.
Samtökin hafa bæði bjargað
mannslífum og haldið aftur af
stjórnvöldum í þeim löndum þar
sem mannréttindabrot era daglegt
brauð. Við beijumst t.d. heiftar-
lega gegn mannshvörfum og gríp-
um til skyndiaðgerða um leið og
fréttir berast af fólki sem hverfur
einhvers stáðar í heiminum fyrir