Morgunblaðið - 10.03.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 10. MARZ 1995 B 27 ,
Smiðjan
B Y GGIN G ARFLOKKURINN 1898. GANGUR í hinum gamla skóla.
\ílltíll Og
*»jö áia
gamalthús
Byggingasaga Miðbæjarskólans í Reykjavík er
merkilegt og fróðlegt viðfangsefni. Bjarni Ólafs-
sonrekurhér sögu hans í máli og myndum.
MIÐBÆJARSKÓLI séður frá Tjörninni.
eflir B|oma
Ólofsson
ÞAÐ ERU þrjú ár þar til hús
Miðbæjarskólans verður 100
ára gamalt. Það var byggt 1898.
Skólaskyldu allra barna var þó
ekki komið á fyrr en 1908. Eftir
■■■■■■■■■■ það varð skóla-
gangan ókeypis og
fjölgaði börnum þá
mikið í Barnaskóla
Reykjavíkur, um
300 börn, frá því
að vera 472 upp í
772 böm.
3. febrúar sl.
birtist smiðjugrein
hér í blaðinu um fyrsta barnaskóla-
húsið sem byggt var í Reykjavík.
í því húsi var lögreglustöðin um
langt árabil. Nú er það notað af
Pósti og síma. Ákvörðunin um
byggingu þess húss olli heitum
deilum og miklum umræðum í
bæjarstjórn. Bygging þess húss
varð til mikilla bóta miðað við
gamla húsið sem áður var notað
fyrir Barnaskólann í Reykjavík og
var heilsuspillandi, kalt og rakt.
Leiksvæði sem börnin höfðu þar á
bakvið húsið var einnig afar sóða-
legt því að vestantil á svæðinu var
mikil sorpgryfja sem vonda Iykt
lagði frá. Bygging steinhússins var
því virðingarvert átak enda þótt
menn gætu ekki þá gert sér grein
fyrir þeirri öru fjölgun barna er
hér varð á þessum árum og sem
olli því að skólahúsið varð á fáum
ámm alltof lítið.
Þá hófust aftur umræður og
deilur um byggingu nýs skólahúss.
í Árbókum Jóns Helgasonar bisk-
ups segir svo: „Varð niðurstaðan
sú að afráðið var að kaupa undir
nýjan skóla sneið af túni séra Ei-
ríks Briems fyrir austan tjamarós-
inn, reisa skólann þar og láta smíða
hann úr timbri, því að enn voru
jarðskjálftamir haustið 1896 ráð-
andi mönnum í bæjarstjórn í of
fersku minni til þess, að þeir teldu
hættandi á að byggja steinhús
handa skólanum." Þar sem Guðjón
Friðriksson sagnfræðingur segir
frá aðdraganda skólabyggingar-
innar við tjamarósinn í Sögu
Reykjavíkur, getur hann þess að
ástæða þess að ákveðið hafi verið
að byggja nýja skólann úr timbri
hafí verið sú að talið var að holl-
usta væri meiri í timburhúsum,
öfugt við niðurstöðu frá 1882.
GRUNNTEIKNING 1. hæðar í Barnaskóla Reykjavíkur,
sem nú nefnist Miðbæjarskóli.
Stórhýsi byggt
Þegar hafist var handa við bygg-
ingu barnaskólahússins austanvið
tjarnarósinn gengu framkvæmdir
hratt og vel.
í bókinni Saga Reykjavíkur eftir
Guðjón Friðriksson sagnfræðing
er birt ein mynd af stórum flokki
manna er unnu við byggingu skóla-
hússins. Þetta er enginn smáflokk-
ur, þeir eru 37 á myndinni og sér
á einn vagnhest. Myndin er tekin
af Sigfúsi Eymundssyni og fékk
ég keypt eintak af myndinni hjá
Ljósmyndasafni Reykjavíkur. Það
er skemmtilegt að skoða nánar
þessa mynd af vinnuhópnum. Við
húsbyggingar er töluverð verka-
skipting og ég sé ekki betur en
að greina megi á myndinni merki
um hveijir þessara manna eru tré-
smiðir, hveijir steinsmiðir eða
múrarar og svonefndir verkamenn,
sem er samheiti aðstoðarmanna,
sem einnig eru nefndir handlang-
arar. Auk þess má gera ráð fyrir
að tveir til þrír á myndinni séu
meistarar eða verkstjórar.
Það er athyglisvert að trésmið-
irnir eru margir auðkenndir með
því að þeir halda á trésmiðaverk-
færi. Greina má um 9 skaraxir í
höndum manna og 2 sagir sjást á
myndinni og sennilega 1 múröxi.
Mér þykir merkilegt að greina svo
margar axir á myndinni. Ástæða
þess getur varla verið sú að menn
þessir hafi allir hlaupið úr starfí
sínu til myndatökunnar í svo mikl-
um flýti að ekki hafi gefíst tími
til að leggja frá sér verkfæri sem
þeir voru að vinna með, líklegra
er að ljósmyndarinn hafí beðið
mennina að hafa smíðaverkfæri í
höndum svo að sjá mætti hver
staða þeirra væri við húsbygging-
una. Einnig er athyglisvert að ég
get ekki greint nema einn einasta
hamar en 1 hefíl og 2 sagir má
sjá. Mennirnir hljóta að hafa verið
beðnir um að halda á öxunum.
Ef tilgáta mín er rétt hafa verið
a.m.k. 12 trésmiðir úr þessum 37
OFAN við fimleikasalinn var
þakbrúnin en síðar var byggð
hæð þar yfir.
manna flokki sem unnu við að
höggva og telgja til viðina í þetta
stóra hús sem byggt var á ótrúlega
skömmum tíma, 9 mánuðum.
Skólahúsið var vígt og tekið í notk-
un 1. október á sama ári og smíð-
in hófst, eða 1898.
Rétt er að taka fram að húsið
var ekki byggt í einum áfanga
1898 heldur voru aðeins byggðar
tvær álmur í vinkil, þ.e. álman við
Fríkirkjuveg og norðurálman sem
var nokkuð lægri í fyrstu en nú
er. Þakið var þá byggt yfir fím-
leikasalinn en síðar var þakið yfír
fimleikasalnum hækkað jafnt öðr-
um hluta hússins.
Gert var ráð fyrir að þetta skóla-
hús, sem reist var 1898, rúmaði
300 böm en á fyrsta starfsári
barnaskólans við tjörnina voru 285
böm í skólanum svo að hann varð
strax fullsetinn.
Síðar, 1908 er skólaskyldan
komst á, var byggð þriðja álman
og taldist húsið þá rúma 600 börn.
Barnaskóli Reykjavíkur
Svo hét skólinn fram til 1930
er nýtt og vel búið skólahús hafði j
verið byggt austantil í Skólavörðu- \
holtinu. Sá skóli var nefndur ;
Austurbæjarskólinn en hinn eldri í
fékk þá heitið Miðbæjarskólinn.
Guðjón Friðriksson sagnfræð-
ingur rekur nokkuð skólagöngu
barna í Reykjavík á síðari hluta
19. aldar. Það er mjög fróðlegt
að lesa um skólahaldið og hver
fjöldi sótti skólann.
Mörg börn gátu ekki stundað
nám sökum fátæktar og þegar
bæjarstjórnin aulýsti hækkun
skólagjalda úr 12 kr. fyrir hvert
barn upp í 20 krónur fækkaði
börnum stórlega í skólanum. Vet-
urinn 1872-73 höfðu 90 böm sótt
skólann en eftir hækkun gjaldsins
í október 1875 komu aðeins 28
börn í skólann.
Oft voru erfíðleikar í sambandi
við skólann og skólagöngu barna.
Stærsta framförin varð þó með
ákvörðun um skólaskyldu 1908.
Mikil þróun hefur átt sér stað
og menntun hefur batnað, skóla-
húsnæðið er víðast hvar allgott
og kennslutækjabúnaður hefur
aukist og batnað.
Miklar framfarir urðu í barna-
skólunum á öðrum og þriðja ára-
tug aldarinnar og risu framfarir I;
einna hæst í kringum 1930 er j
Austurbæjarskólinn tók til starfa. ?
Hann var vel búinn og framúr- <
stefnulegur, með sundlaug og
margskonar nýjungar en auk þess
var kennaraliðið þá betur og betur
menntað til kennslustarfsins.
Tækniþættir
Ég hefði viljað vita meira um
hvernig skólahús Miðbæjarskólans
er úr garði gert. Gaman væri að
vita hver teiknaði húsið, hvemig
það er einangrað og er það rétt
sem ég hefi heyrt að á milliloftum
sé leir eða sandlag sem gefur
hljóðeinangrun og er um leið eld-
tefjandi.
Sjá má af gömlum skólamynd-
um að veggir hafa verið klæddir
að innan með kúlupanel. Nú er
búið að klæða veggi að innanverðu
með plötum sem vafalaust em
festar innan á panel klæðninguna.