Morgunblaðið - 09.07.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
• SUNNUDAGUR 9. JÚLÍ 1995 B 7
MANNLÍFSSTRAUMAR
UMHVERFISIVIÁL7/ir//;;? á að skilgreina
ogplantna? ______
heimkynni trjáa
Um Umdnám trjáa og
annars gróðurs
YRKJA - afmælisrit forseta íslands, Vigdísar Finnbogadóttur, var gefið út
í tilefni 60 ára afmælis hennar árið 1990. Þetta er vegleg bók sem hefur
að geyma áhugaverðar greinar eftir valinkunna menn um málefni sem
eru forsetanum hugleikin. Þar á meðal er fróðleg grein eftir Sigurð Blönd-
al fyrrv. skógræktarstjóra sem heitir Landnám trjánna og hefst á þessum
orðum:
Tré eru merkilegar verur. Líf
þeirra er fullt af andstæðum
og í fari þeirra birtast andstæður.
Að því leyti eru þau ekki'ólík mönn-
um. Enda lífverur eins og þeir.“
Síðan lýsir hann eiginleikum
trjánna - þau eru
stór eða lítil - geta
orðið stærst allra
lífvera (90 m á
hæð) og líka elst
(4.000 ára). Hann
segir frá ótrúlegu
þolsviði þeirra og
þolinmæði, en á
bak við hana leyn-
ist líka drottnunargirni. Trén íifa
nefnilega oft í flóknu samfélagi sem
við köllum vistkerfi og þar eru trén
yfirstéttin. Þau eiga líka í harðri
baráttu hvert við annað þótt menn
greini hana varla vegna þess að
tímarás tijáa er hægari en manna
og dýra.
Barátta tijánna stendur líka við
höfuðskepnumar, umhverfið. í lífi
þeirra skiptast á skin og skúrir,
ekki síst þegar litið er á hina löngu
sögu tijánna sem nær yfir a.m.k.
400 miljón ár.
... Trén þekkja ekki landamæri
ríkja heldur marka lífsskilyrði þeim
landamæri, einkanlega loftslag og
jarðvegur. Stundum verða höf og
fjöll á vegi þeirra svo þau ná ekki
til svæða sem eiginlega byðu þeim
góð lífsskilyrði..."
Sigurður gerir grein fýrir ofur-
litlu broti úr sögunni um landnám
tijáa, einkum á norðurslóðum eftir
fimbulveturinn (ísaldirnar), og síð-
an þeim þætti sem hófst þegar
menn fóru að ferðast um heiminn
fjarri heimkynnum sínum. Þá sáu
þeir margt í náttúrunnar ríki, m.a.
plöntur sem ekki uxu heima.
Afleiðing þessa varð sú að allar
helstu nytjaplöntur sem mannkyn
hefur sér til viðurværis eru að veru-
legu leyti ræktaðar utan náttúru-
legra heimkynna. Þetta á við um
allar korntegundir, baðmull, kart-
öflur, te og kaffi svo nokkuð sé
nefnt. Sama á við um blóm, runna
og tré. Því er í raun erfitt að skil-
greina hvaða plöntur séu uppruna-
legar og hveijar ekki.
Sigurður segir að líklega hafi
Evrópumenn verið brautryðjendur í
plöntuflutningum. Rómveijar voru
t.d. mikilvirkir á sínum tíma en á
endurreisnartímanum hófust plöntu-
flutningar til Evrópu fýrir alvöru frá
fjörrum löndum einkum Asíu sunn-
an- og austanverðri. Þá urðu Bretar
hvað mikilvirkastir að þvi er varðaði
tijátegundir vegna þess að skógarf-
uru þeirra sem kennd er við Kaledo-
níu (upprunalegt nafn Skotlands)
eftir Huldu
Voltýsdóttur
hafði nærri verið útrýmt.. Það var
í byijun 16. aldar. Með landafundun-
um miklu laukst upp hinn ótrúlegi
lífheimur Ameríku og þar með
óþekktir möguleikar til að safna
nýjum tijátegundum. Sigurður rekur
söguna nánar um landnám plantna
með hjálp mannsins og segir í kafla
um aðfluttar tijátegundir í heims-
skógræktinni að af starfi tijásafnara
hafí tiltölulega fátæklegri tijáflóru
Evrópu bæst óteljandi tijátegundir
frá Asíu en einkum þó frá nýja heim-
inum, sem uxu ljómandi vel í nýjum
heimkynnum og margar miklu betur
en ýmsar sem fýrir voru.
Hann rekur síðan sögu ýmissa
þessarra tegunda í Evrópulöndum,
s.s. sögu döglingsviðar, hvítfuru,
japanlerkis, sitkagrenis frá Alaska,
stafafuru frá Yukon í Kanada,
geislafurunnar frá Kaliforníuströnd
sem nú er mest ræktaða barrtré á
suðurhveli jarðar. En sú tegund
lauftijáa sem nú geysist fram í
skógrækt heittempraða beltisins, á
heimkynni í Ástralíu. Það er Euk-
alyptus sem nefnt hefur verið trölla-
tré á íslensku. Hún telur hvorki
meira né minna en 600 tegundir.
Þar við bætir Sigurður að þessir
tveir landnemar sem síðast voru
taldir eigi eftir að valda byltingu í
skógrækt heimsins og eru sterkasta
vörn skógræktarmanna gegn hinni
geigvænlegu eyðingu skóga svo-
nefndra þróunarlanda.
I lokakaflanum segir frá landn-
ámi tijátegunda á Islandi. Hann
minnir á að gróðurríki íslands sé
ákaflega fáskrúðugt af svonefndum
æðri plöntum eða um 600 teg. sem
er aðeins þriðjungur þess sem er
við svipuð loftslagsskilyrði í Skand-
inavíu. Af þeim er talið að 90 hafí
borist til landsins vegna búsetu.
Landið er því kjörið dæmi um
hvernig úthaf lokar leið plantna að
landsvæði þar sem þær gætu vaxið.
Um síðustu aldamót fóru danskir
menn aða reyna ýmsar tijátegundir
hér. Þá hafði danska Heiðarfélagið
beitt sér fýrir skógrækt á jósku
heiðunum sem áður höfðu verið
skógi vaxnar en menn höfðu eytt.
Sú uppgræðsla hófst um 1866.
Tilraunir Dana með innfluttar
tijátegundir hér tókust ekki nema
að litlu leyti. Þó standa enn af þeim
litlar þyrpingar og einstaka tré sem
eru ómetanlegur vegvísir um hvaða
innflytjendur gætu þrifíst hér. Sú
viðleitni koðnaði niður um 20 ára
skeið. En þá kom til sögunnar fyrsti
háskólalærði íslenski skógræktar-
maðurinn Hákon Bjarnason. Hann
hófst handa af tvíefldum krafti við
innflutning tijátegunda víðs vegar
af norðurhveli jarðar, fór sjálfur til
Alaska og snéri heim hlaðinn fræj-
‘um' af ýmsum tegundum tijáa og
jurta. Hann leitaði líka í austurveg
og fékk þaðan fræ af rússalerki og
síberíulerki.
Síðan segir Sigurður: „Hákon var
vel menntur og víðsýnn náttúru-
fræðingur sem vissi að gróðurríki
íslands gaf aðeins takmarkaða hug-
mynd um lífsskilyrði fýrir plöntur.
Hann vissi að það þurfti að hjálpa
þeim yfir hið mikla úthaf sem um-
lykur landið.
Árangurinn blasir við. Yfir 100
tijátegundir víðs vegar að úr
heiminum hafa fengið að spreyta
sig hér. Um 10 þeirra hafa numið
land og eru orðnar hluti af gróður-
ríki íslands. Margar eiga eftir að
gera það. Þar hefur náttúran stað-
fest enn einu sinni að landamæri
þjóðríkja eru ekki landamæri tijáa.
íslendingar hafa tekið þessari
hegðun tijánna vel eins og gestrisn-
um húsráðanda sæmir þegar
ókunnuga ber að garði. Þeir ætla
fleiri og fleiri að opna lendur sínar
fyrir gestunum. Þeir ætla að láta
draum sinn rætast um margan
grænan lund og fjölskrúðugan í
landinu nakta. Og spuija ekki um
ætt og uppruna tijánna - bara hvort
þau vaxi og þrífist."
ANDREW
✓ Úrval fylgihluta fyrir
ESm farsíma
✓ Hraðhleðsla í bílinn
- Rafhlöður - Ýmsir
gagnlegir aukahlutir
✓ Gæðavara á góðu
verði
J. RSTVRIDSSON HF.
Skipholti 33,105 Reykjavík. sími 552 3580
NECTAR
náttúrulegar
snyrtivörur
Dregið hefur verið í
boðsmiðanúmcrum NECTAR.
Upp koma númerin
3695 7301 og 10963
Handhafar boðsmiða með
þessum númerum geta vitjað
vöruútekta í versluninni.
NECTAR,
snyrtivööruverlsun, Skólavörðustíg 3
Frábærar sólarvörur
Sigurður E. Þorvaldsson, lýtalæknir,
Læknastöðinni, ÁKheimum 74,
verður f jarverandi
frá 7. júlí til 15. október.
Rosenthal ^f>úve
• Brúðkaupsgjafir
siöf
• Tímamótagjafir
Hönnun Og gcOÖÍ l sérflokki Laugavegi 52, sími 562 4244.

VIRKA
MÖRKINNI 3 (VII) SUIHIRl.ANDSBRAUT), SÍMl 56» 7477
Bútasaumsefní
Bútasaumsvörur, nýjar bækur, ný föndursniö,
nýjar smávörur fyrir bútasaum.
-fös. KL.
Sólgleraugu með styrkleika
Lausn í sólinni fyrir þá sem nota gleraugu.
Verð frá 8.950 kr. ö
LINSATM
Aðalstræti 9. sími 551 5055