Morgunblaðið - 28.11.1996, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ
14 C FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1996
VIÐSKIPTI
Viðskiptasiðferðið með
augum útskrifaðra MBA
Sjónarhorn
Erfiðleikarnir við að gera gott siðferði að hluta
af fyrirtækjabrag fyrirtækis geta verið ómældir.
Það virðist sérstaklega eiga um stærri fyrirtæki,
skrifar Þröstur Siguijónsson, sem hér fjallar um
könnun á viðskiptasiðferði meðal útskrifaðra
MBA-nemenda frá Harward-háskóla.
FRÁ AFHENDINGU vlðurkenningar Hasselblad, f.v. Baldvin Ein-
arsson, eigandi BECO, Staffan Junel, forstjóri VD Hasselblad og
Haraldur Þór Stefánsson, fulltrúi BECO.
BECO heiðrað
*
MÖRGUM háskólum sem bjóða
upp á nám í viðskiptafræði er
farið að kenna viðskiptasiðfræði
sem hluta af náminu. Farið er yfir
helstu kenningar siðfræðinnar og
nemendum sýnt með hvaða hætti
siðfræðin verði hagnýtt í viðskiptum.
Megin áhersla er lögð á gildi góðs
siðferðis fyrir viðgang viðskipta.
Nemendur eru búnir undir að þurfa
að glíma við siðferðileg vandamál
og þeim sýnt hvernig megi leysa úr
þeim á ábyrgan hátt. En hvemig
skyldi þeim í raun reiða af þegar út
í atvinnulífið er komið? Hver er skoð-
un þeirra á ríkjandi viðskiptasið-
ferði? I fyrra var gerð könnun á þess-
um þáttum meðal útskrifaðra MBA
(management of business administr-
ation) nemenda frá Harvard Busi-
ness School í Bandaríkj-
unum.
Siðferðistalið
truflar
Þátttakendumir í
könnuninni höfðu
tveggja til þriggja ára
starfsreynslu og störf-
uðu á flestum sviðum
viðskipta. Mikill meiri-
hluti hafði upplifað ýms-
ar aðstæður þar sem
reyndi á siðferðisþrek
þeirra og vilja og getu
til ábyrgrar ákvarðana-
töku. Flest fyrirtækj-
anna bjuggu við siðareglur, siða-
nefndir eða höfðu sent starfsfólk sitt
á siðanámskeið. En það virtist í sum-
um tilvikum ekki koma að miklu
haldi. Þátttakendur töldu helstu
ástæðu þessa vera þá að ekki hafí
tekist að gera siðareglurnar að hluta
af fyrirtækjabragnum. Aðra sterka
skýringu töldu þau vera þá að yfir-
menn þeirra, sem flestir voru milli-
stjórnendur, væru undir gífuriegum
þrýstingi, bæði frá efri og neðri lög-
um fyrirtækisins og allt tal um sið-
ferði eða ábyrgð væri til þess fallið
að trufla. Dæmigerði millistjórnand-
inn var kominn með fjölskyldu, hafði
fjárfest í sínu framtíðarhúsnæði með
tilheyrandi fjárhagsskuldbindingum,
þannig að ekki var um annað að
ræða en að standa sig í starfi, hvað
sem það annars kunni að kosta.
í einu tilfelli hafði þátttakandi í
könnuninni verið beðinn af yfirmanni
sínum að lappa upp á tölur í skýrslu
sem átti að kynna nýja vörutegund.
Þegar nemandinn ætlaði að andmæla
þessu og fór að tala um siðferði svar-
aði yfirmaðurinn; Just do it! og mál-
ið var ekki frekar rætt. Annar þátt-
takandi þurfti að reikna út arðsemi
fjárfestingar einnar og hafði fengið
út samkvæmt gögnum sínum 12%
arðsemi. Yfírmaðurinn skýrði fyrir
honum að fjárfestingin fengist ekki
samþykkt af yfirstjórninni nema arð-
semin væri 25%. Því skipaði hann
viðkomandi að gjöra svo vel að fá
út rétta tölu. í öðrum tilvikum voru
þátttakendur beðnir að smyija vel
tímum á vinnuskýrslur sínar, iíta
fram hjá göllum í vörum eða þjón-
ustu, finna leiðir til að reka fólk án
þess að fyrirtækið ætti von á lögsókn
og fleira í þessum dúr.
Fjórar ástæður fyrir siðleysi
Þátttakendurnir töldu flestir að
ástæður þess að yfirmenn þeirra
færu fram á óheiðarleg vinnubrögð
væru af fjórum rótum runnar. I
fyrsta lagi væri krafist 100% frammi-
stöðu og árangurs af yfirmönnum,
svo málið er að búa til nógu góðar
tölur ef þær eru það ekki fyrir. í
öðru lagi einkennist fyrirtækjabrag-
urinn af mikilli innbyrðis samkeppni.
Og ef menn vinna saman í hópum,
þá líta yfírmenn svo á að enginn
megi svíkjast undan, allir verða að
taka þátt í sameiginlegum aðgerðum,
hvort sem þær eru heiðarlegar eða
ekki. í þriðja lagi fara menn eins
langt og þeir komast án þess þó að
brjóta lögin. Fjórða ástæðan er að
menn telja sig ekki hafa hag af því
að vera siðferðilega ábyrgir í starfi.
Samkeppnisandi meðal
starfsmanna
Hörð og óvægin samkeppni fyrir-
tækja virðist hafa gríðarleg áhrif inn
í raðir starfsmanna. Áhersla á að
standast og hámarka tekjur og mark-
aðshlutdeild er ofar öllu.
Einn þátttakandinn
svaraði; Það var mjög
erfitt að starfa á þessum
vinnustað. ... Álagið var
svo gríðarlegt að þrír af
meðeigendunum hafa
látist á síðustu fimm
árum. Þessir menn voru
allir undir 35 ára aldri!
Það er grundvallaratriði
í augum þátttakanda,
sem allir voru nýkomnir
úr námi, að standa sig
afburðavel og sanna sig
í augiim yfirmanna
sinna. Álit þeirra er að
yfirmennirnir hafi nánast framtíð
þeirra í hendi sér. Þeir geti ekki ein-
ungis sagt starfsfólki sínu upp ef
þeim svo sýnist, heldur geti þeir einn-
ig svert orðspor þess og þá muni það
eiga erfítt uppdráttar eftirleiðis. Þess
vegna er það áfall ef starfsmaður
fellur í ónáð hjá yfírmanni sínum, til
dæmis vegna þess að hann vill ekki
falsa skýrslur eða hylma yfír gallað-
ar eða hættulegar vörur. Í þessu
sambandi sagði einn svarandinn að
fólk tekur flest þá ákvörðun vegna
starfsframa síns að gera auðvelda
og siðferðilega ranga hlutinn, heldur
en að gera erfiða og siðferðilega rétta
hlutinn.
Yfirmenn vilja góðar fréttir
Það kemur ekki á óvart að könnun-
in skyldi sýna að það dugar ekki að
hafa innleitt siðareglur eða koma á
siðanefndum, ef stjómendur sýna
málinu hvorki áhuga né gott for-
dæmi. Fyrirtækin höfðu flest innleitt
siðareglur, en sjaldnast hafði innleið-
ingin heppnast þannig að fyrirtækja-
bragurinn einkenndist af þeim. Þátt-
takendur kenndu ýmsu um. Sumir
sögðu að fyrirtækin væru það stór
og mikil bákn að þeir sem réðu ferð-
inni væm í engum tengslum við neðri
lögin þar sem hin raunverulegu átök
færu fram. Enn fremur væri fjöldi
stjómenda oft óæskilega mikill. Það
væru til ráðgjafar, félagar, stjórn-
endur, yfírstjórnendur, meðeigendur,
meðeigendur sem starfa sem fram-
kvæmdastjórar o.s.frv. Þegar menn
hafa náð þessum stöðum, eru þeir
fyrir löngu búnir að gleyma því
hvernig var á neðri lögum valdapír-
amídans eða hafa engan áhuga á að
muna eftir því. Samskipti milli þess-
ara aðila og þeirra sem verma neðri
lögin eru í lágmarki. Hugsunin hjá
mörgum er sú að þegar menn hafa
loksins náð frama eiga þeir að fá
að njóta hans í friði fyrir baráttunni
í skotgröfunum. Yfirmenn vilja enn
fremur aðeins heyra góðar fréttir.
Þeir sem flytja slæmar fréttir eru
skotnir. Þess vegna er gríðarlegt álag
á millistjórnendur, sem áður er nefnt.
I þeim tilvikum í könnuninni þar sem
sannanlega siðferðilegur og ábyrgur
andi sveif yfir vötnum, sýndu stjórn-
endur undantekningalaust gott for-
dæmi og starfsmenn tóku eftir því.
Stjómendurnir höfðu vakandi áhuga
á að fyrirtækin væru þekkt af heiðar-
legri og ábyrgri starfsemi. Fram-
koma þeirra sjálfra, í einkalífí ekki
síður en í starfí, bar áhuga þeirra
glöggt merki.
Hvernig bregðast menn við?
Hvernig fóru hinir nýútskrifuðu
nemendur að þar sem siðferðið var
slakt og siðareglur orðin tóm? Marg-
ir notuðu þá leið að spyija sig ákveð-
inna spurninga þegar kom að því að
taka erfiðar ákvarðanir. Spumingar
eins og mun ég geta sofíð í nótt? eða
verð ég með þessu sú persóna sem
ég vil vera? voru algengar viðmiðan-
ir. Aðrir notuðu vísanir til uppeldis
eða fjölskyldunnar, eins og get ég
sagt foreldrum eða bömum mínum
frá þessu og enn aðrir vísuðu til al-
mennrar umfjöllunar með því að að
spyija sig hvort mér muni líða vel
ef ákvörðunin kæmist á forsíðu New
York Times.
Hins vegar virtust þessi vandræði
ekki bara hafa slæmar afleiðingar í
för með sér. Margir töldu sig hafa
þroskast á því að þurfa að kljást við
siðferðilega erfið mál. Menn fóm að
spyija sig grundvallarspurninga eins
og hvað skipti þá máli í lífinu, hvert
þeir vildu stefna og með hvaða hætti.
Margir urðu tortryggari gagnvart
öðrum og varkárari sjálfír. Það var
mjög algengt að þeir sem störfuðu
hjá fyrirtækjum þar sem fyrirtækja-
bragurinn hafði engin einkenni sið-
ferðis og ábyrgðar, mótuðu menn
sínar eigin siðareglur. Ef brotið yrði
gróflega gegn þeim, myndu þeir
ganga út.
Nokkrir minntust kennara síns í
Harvard sem ráðlagði þeim að fá sér
eins konar „farðu íjandans til“ spari-
reikning. Hann sagði nemendum sín-
um að koma sér upp sjóði sem gæti
haldið þeim á floti í þijá til sex
mánuði. Ef að því kæmi að þeir vildu
ekki tilheyra fyrirtæki sínu lengur,
gætu þeir sagt farðu til fjandans og
labbað út. Eftir tvö til þijú ár í starfí
höfðu þátttakendurnir gert sér ljósa
grein fyrir því að fyrirtækjabragur-
inn skiptir gríðarlega miklu máli.
Þeir sögðu nær allir að þegar kæmi
að því að leita að næsta starfi, myndi
verða lögð einna mest áhersla á að
kanna hvers kyns fyrirtækjabragur
einkenndi fyrirtækin.
Stjórnendur geta ýmislegt lært
af þessari könnun. Eftirfarandi at-
hugasemdir kann að vera gagnlegt
að hafa í huga:
* Erfiðleikarnir við að gera gott
siðferði að hluta af fyrirtækjabrag
fyrirtækis geta verið ómældir. Það
virðist sérstaklega eiga um stærri
fyrirtæki.
* Flestu vel menntuðu fólki í
áhrifastöðum innan fyrirtækja er
mjög annt um frama sinn og árang-
ur í starfí. Þetta getur skapað mikið
álag og sú hætta er fyrir hendi að
auðveldar en hæpnar leiðir eru farn-
ar frekar en þær erfiðu og siðferði-
lega vandasömu.
* Siðareglur geta verið hjálplegar
en markmiðið með þeim þarf að vera
skýrt. Ef þær eiga ekki að gegna
hlutverki leiðarljóss sem starfsmenn
geta stuðst nokkuð örugglega við í
starfí, verður að vera til handbók
starfsmanna sem þeir geta leitað til
í vandasömum tilfellum. Þeir þurfa
að geta sagt; ég tók þessa ákvörðun
í samræmi við reglur félagsins.
* Hugur verður að fylgja máli
stjórnenda. Ef stjórnendur predika
gott siðferði og gagnsemi ábyrgs
fyrirtækjabrags, en fylgja síðan ekki
eigin siðaboðskap, er lítil hætta á
að siðferðilegt andrúmsloft skapist
innan fyrirtækis.
Byggt á „A view from the trenchesCali-
fornia Management Review, veturinn 1995.
Höfundur er viðskiptafræðingur
fr& Hdskóla íslands og með BA í
heimspeki frá sama skóla.
SÆNSKI ljósmyndavélafram-
leiðandinn VD Hasselblad veitir
annað hvert ár umboðsaðila sín-
um einhvers staðar í heiminum
sérstaka viðurkenningu fyrir
framúrskarandi markaðssetn-
ingu. BECO, sérhæfð ljósmynda-
þjónusta, fékk viðurkenninguna
að þessu sinni og var ákvörðun
sænska fyrirtækisins tilkynnt í
haust á Photokina, ljósmynda-
vörusýningu sem haldin er ann-
að hvert ár í Köln í Þýskalandi.
Á viðurkenningarskilti sem
BECO hlaut segir að fyrirtækið
hafi náð einstakri markaðsstöðu
á íslandi vegna framúrskarandi
þjónustu. Sænska fyrirtækinu
þyki til fyrirmyndar hvernig
staðið hafi verið að málum hjá
BECO og því hafi fyrirtækið
verið útnefnttil verðlaunanna
að þessu sinni, að því er fram
kemur í fréttatilkynningu.
Mynd Guðmundar
á dagatali
Þá prýðir mynd eftir Guð-
mund Ingólfsson ljósmyndara í
Imynd septembersíðu dagatals
Hasselblad fyrir árið 1997. Vald-
NÝVERIÐ kom á markað
Windows-útgáfa af launakerfi
Tölvumiðlunar, H-laun og af því
tilefni var haldin kynning á Hótel
Loftleiðum.
Vel á annað hundrað manns
mættu á kynninguna og tókst hún
mjög vel, að því er fram kemur í
fréttatilkynningu. „H-laun hafa
verið í notkun hjá íslenskum fyrir-
tækjum og stofnunum síðan 1991
og í dag er launakerfið komið í
ar voru 12 myndir eftir jafn
marga ljósmyndara víða að úr
heiminum, úr rúmlega 7000 lit-
skyggnum sem ríflega 90 ljós-
myndarar frá 25 löndum sendu
fyrirtækinu.
Þema dagatalsins að þessu
sinni er vatn og á breiðtjaldssýn-
ingu sem Hasselblad stóð fyrir
á Photokina var þemað hið sama.
Á sýninguna í voru valdar um
600 myndir úr áðurnefndum
fjölda sem fyrirtækinu bárust,
og jafnhliða voru myndir valdar
í dagatalið. Auk Guðmundar Ing-
ólfssonar átti Snorri Snorrason
mynd á sýningu Hasselblad i
Köln.
Umboð fyrir
ljósmyndatöskur
BECO hefur fengið umboð
fyrir Lowepro ljósmyndatöskur.
Töskurnar eru hannaðar af
áhugafólki um ljósmyndun og
útivist og þannig úr garði gerðar
að þær séu sem þægilegastar og
meðfærilegastar við hvað að-
stæður sem er, til dæmis í fjall-
göngu, segir ennfremur í frétta-
tilkynningu fyrirtækisins.
Windows-umhverfi. Flestir notend-
ur þekkja Windows-umhverfið og
er því nýja útgáfan til mikilla
þæginda fyrir alla notendur launa-
kerfisins. Gestir kynningarinnar
gerðu góðan róm að H-launum og
mun notendahópur H-launa koma
til með að stækka ört á næstunni
þar sem óhætt er að fullyrða að
H-laun er eitt besta launakerfi sem
til er á markaðnum í dag,“ segir
ennfremur.
Þröstur Siguijónsson
GUÐMUNDUR Torfi Gíslason frá Tölvumiðlun kynnlR áhugasöm-
um nýju útgáfuna af H-Iaunum á kynningu á hótel Loftleiðum.
Kynning á
H-Iaunum