Morgunblaðið - 14.01.1997, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
MINNIIMGAR
ÞRIÐJUDAGUR 14. JANÚAR 1997 41
Er Jósafat Hinriksson er allur
leita minningar á hugann, minning-
ar sem spanna yfir langan tíma eða
allt frá æskudögum austur í Nes-
kaupstað.
Snemma fór hann að hjálpa til
í Eldsmiðju föður síns Hinriks
Hjaltasonar. Hinrik flutti til Nes-
kaupstaðar 1926 ásamt íjölskyldu
sinni, eiginkonunni Karítas Hall-
dórsdóttur og sonunum Jens og
Jósafat. Jósafat var engin undan-
tekning annarra drengja þar um
slóðir, hann kynntist ungur sjó-
mennsku og hinum ýmsu verkþátt-
um er tengjast sjónum og þótti
fljótt vel liðtækur.
Hann lauk námi í járnsmíði og
síðar vélstjórnarmámi frá Vélskóla
íslands. Hann var um árabil vél-
stjóri á fiskibátum og einnig togur-
um. Jósafat þótti góður vélstjóri
og lagði metnað sinn í að vel væri
gengið um vélasal og allt væri í
góðu lagi sem og regla á hlutunum.
Eftir að hann kom í land fór hann
að vinna við vélaviðgerðir, fyrst í
smáum stíl en síðar hóf hann aðal-
lega að smíða toghlera, sem hann
hefur þróað og endurbætt. Hann
hefur getið sér gott orð fyrir fram-
leiðslu sína og selt hér innanlands
og einnig til fjölda annarra landa.
Velgengni fyrirtækisins J. Hinriks-
son er í raun ævintýri líkust. Auð-
vitað hefur þetta verið þrotlaus
vinna við markaðsöflun, t.d. með
þátttöku í sjávarútvegssýningum
víða um heim sem hefur skilað sér
vel.
Ekki skal gleyma þætti eigin-
konu hans, Olafar Hannesdóttur,
en þau voru búin að vera gift í
fjörutíu og sex ár núna um jólin.
Hún var hans styrkasta stoð í gegn-
um árin og hefur Ólöf alla tíð fylgt
honum á ferðum hans á sýningar
og viðar. Eina ferð fóru þau meira
að segja til Ástralíu, fyrir mörgum
árum.
Þeim varð sjö barna auðið, ærinn
starfi það, fyrir sjómannskonu. í
dag er afkomendahópurinn orðinn
stór og eiga þau miklu barnaláni
að fagna. Til gamans má geta þess
að þegar sjötti drengurinn fæddist
sagði Jósafat, eins og honum einum
var lagið: „Það vantaði einn í fót-
boltaliðið."
Oft var vinnudagur hans langur.
Hann fór upp fyrir allar aldir því
hann var vakinn og sofinn í þeim
verkefnum sem hann var að fást
við hveiju sinni og kappsfullur.
Hann var þannig gerður að hann
geymdi ekki til morguns það sem
hann gat gert í dag. Jósafat var
félagslyndur og kunni þá list að
gleðjast með glöðum og naut stund-
arinnar. Orðheppinn var hann og
sagði skemmtilega frá, spaugsam-
ur og mikill fagurkeri. Löng er
orðin samleiðin, eða allt frá upp-
vaxtarárum okkar austur í Nes-
kaupstað, en stundum var suðvest-
anátt og blíða dag eftir dag og
þannig höfum við oft minnst heima-
byggðarinnar.
Haustið 1953 fluttum við hjónin
frá Neskaupstað til Reykjavíkur og
litlu síðar þau Ólöf og Jósafat.
Lengi bjuggum við nærri hvert
öðru og þá var samgangur eðlilega
mikill milli fjölskyldnanna, börnin
okkar voru á líkum aldri, en þó
átti Gísli sonur okkar alveg sér-
stakan sess á heimili föðursystur
sinnar, Ollu frænku, og Jóa, en
hann er nokkru yngri en börnin
þeirra, enda naut hann sín vel í
þessum frændgarði og er þess oft
minnst. Fyrir það og svo fjölmargt
annað skyldi ekki gleyma að þakka.
Jósafat var alltaf í miklum
tengslum við átthagana og fylgdist
grannt með því, sem var að gerast
þar, jafnt í sjósókn og aflabrögðum,
sem og uppbyggingu staðarins og
lét sig það miklu varða.
Ekki má gleyma einu aðaláhuga-
máli hans hin síðari ár, sem var
söfnun alls konar muna tengdra
sjávarútvegi og vélsmiðjum. Ber
Sjóminja- og smiðjumunasafn
hans við Súðarvog þessu áhuga-
máli hans glöggt vitni. Á safninu
hefur oft verið samankominn mik-
ill mannfjöldi t.d. í tengslum við
sjávarútvegssýningar. Ekki hefur
skort þar veitingar, en eins og hann
sjálfur sagði oft: „Hún Olla sér um
að allir fái nóg.“
Jósafat var sæmdur riddara-
krossi hinnar íslensku fálkaorðu
árið 1993 og heiðraður á sjómanna-
daginn í Neskaupstað sama ár. Þá
má geta þess að hann ritaði ævi-
minningar sínar árið 1995 sem eru
bæði fróðlegár og skemmtilegar til
aflestrar. Of fljótt er æviskeið hans
á enda runnið, því hann átti margt
eftir óunnið. Mennimir álykta, en
Guð ræður. Við hjónin og börnin
okkar minnumst Jósafats með hlý-
hug og virðingu og biðjum ÓlÖfu
og fjölskyldunni allri Guðs blessun-
ar. Hafði þökk fyrir allt og allt.
Af eilífðarljósi bjarma ber
sem brautina þungu greiðir,
vort líf sem svo stutt og stopult er,
það stefnir á æðri leiðir.
En upphiminn fegri en augað sér,
mót öllum oss faðminn breiðir.
(Einar Ben.)
Jóna G. Gísladóttir,
ívar P. Hannesson.
Þegar ég las tilkynninguna um
lát frumkvöðulsins Jósafats Hin-
rikssonar þá hvarflaði hugurinn
aftur til ársins 1964, því einn góð-
an haustdag fór ég með Atla skól-
afélaga mínum heim til hans á
Hrísateig. Erindið hlýtur að hafa
verið stórmerkilegt á mælikvarða
11 ára polla. Eitt af því sem vakti
athygli mína og er mér svo minnis-
stætt var að pabbi hans var að
vinna í bílskúrnum og ég man eftir
öllu jámabrakinu fyrir framan og
í skúrnum. Hvernig átti ég vita það
þá að þetta átti eftir að verða eitt
kröftugasta járniðnaðarfyrirtæki
Islands.
Mörgum árum seinna varð ég
þess aðnjótandi að kynnast örlítið
nánar þessum sérstaka manni.
Jósafat réð mig til vinnu og þó að
ég staldraði stutt við eða í u.þ.b.
tvö og hálft ár í vistinni hjá honum,
þá lærði ég margt. Jósafat var
ákaflega vinnusamur, ósérhlífinn
og kröftugur, hann átti það jafnvel
til að vera harður húsbóndi, en
hann var alltaf sanngjarn. Hinni
hliðinni á honum kynntust ekki all-
ir, en hann var líka mikill húmo-
risti eins og glottið gaf stundum
til kynna og hann hafði sérstakt
lag á því að segja sögur, enda frá
mörgu að segja. Jósfat var vel að
sér í sögu sjómanna og hafði til
að bera glöggt auga fýrir verðmæt-
um sem lágu í tækjum og tólum
sem voru komin til ára sinna. Eitt
af því sem vakti athygli vegfarenda
um Súðarvoginn var að hann end-
urskipulagði og fegraði allt um-
hverfí sitt í kringum gömlu gler-
verksmiðjuna sem nú þjónaði hlut-
verki toghleraverkstæðisins. Þetta
gerði hann meðal annars með því
að skreyta girðinguna með gömlum
borvélum, tannhjólum og ýmsum
verkfærum. í fyrstu var þessu fá-
lega tekið en fljótlega sáu menn
að þetta fór allt ákaflega vel og
varð úr mikil prýði. Jósafat hélt
áfram og nokkrum árum seinna
opnaði hann Sjó- og smiðjumuna-
safnið og var það rökrétt framhald
af þessum ytri skreytingum á
staðnum. Það var samt ekki þetta
sem heillaði mig helst við þennan
mann, heldur persónan sjálf, dugn-
aðurinn og krafturinn sem felst í
því að byrja í bílskúrnum heima
og enda með eitt öflugasta járniðn-
arfyrirtækið í landinu á rúmum 30
árum. Þetta gerði Jósafat einn,
með aðstoð sona sinna, og það er
það sem er svo markvert. Jósafat
er án vafa einn merkasti frumkvöð-
uli málmiðnaðar á íslandi. Jósafat
hafði margar góðar hugmyndir til
að efla málmiðnaðinn en því miður
var ekki alltaf hlustað á hann, til
þess skorti stundum framsýni ráð-
manna. Það er mikil eftirsjá í slík-
um manni og vitanlega er hún
mest hjá þeim er stóðu honum
næst. Eftirlifandi eiginkonu hans
Ólöfu Þórönnu Hannesdóttur, börn-
um, og öðrum aðstandendum votta
ég mína dýpstu samúð. Ég veit að
minningin um Jósafat Hinriksson
á eftir að verða þeim ljúf þegar frá
líður og vonandi fyrir sjómenn og
alla málmiðnarmenn verður hún til
eftirbreytni.
Árni Svavarsson.
Þriðjudaginn 7. janúar sl. bárust
þær fréttir til Neskaupstaðar að
Jósafat Hinriksson væri látinn.
Norðfirðinga setti hljóða við þessi
tíðindi.
Jósafat Hinriksson ólst upp í
Neskaupstað og bjó þar fram á
fullorðinsár. Eftir að hann flutti á
brott hélt hann mikilli tryggð við
bæjarfélagið og Norðfirðinga alla.
Jósafat fýlgdist með þróun mála í
bænum fyrir austan og hvatti menn
þar sífellt til dáða. Einkum var
honum hugleikið hvernig norðfirsk
útgerð og fiskvinnsla dafnaði og
ávallt var hann í góðu sambandi
við forsvarsmenn helstu fyrirtækj-
anna á staðnum og bæjarfélagsins
og ófáar voru heimsóknirnar hingað
austur.
Áhugi Jósafats á öllu því sem
norðfirskt er birtist með skýrum
hætti á hinu einstæða Sjóminja- og
smiðjumunasafni sem hann byggði
upp af miklum myndarbrag í hús-
næði fyrirtækis síns í Súðarvogi 4.
í safninu skipa norðfirskir munir
öndvegi og hver sá sem skoðaði
safnið uppgötvaði að hjarta safnar-
ans sló enn á æskustöðvunum fyrir
austan.
Síðustu árin gaf fyrirtæki Jósa-
fats, Vélsmiðja J. Hinrikssonar, út
myndarlegt fréttabréf sem Jósafat
skrifaði sjálfur. Drjúgur hluti efnis
þessa fréttabréfs fjallaði um Nes-
kaupstað. í skrifum sínum rifjaði
hann upp atburði fyrri tíma, fjallaði
um líðandi stund og kom á fram-
færi hugmyndum um framtíðar-
verkefni Norðfirðinga. Eftirminni-
legar eru t.d. hugmyndir hans um
framtíðarhöfn Norðfírðinga sem
birtust nýverið í fréttabréfinu.
Ávallt þegar málefni Neskaup-
staðar bar á góma kom í ljós hve
mikinn metnað Jósafat hafði fyrir
hönd byggðarlagsins. Öll hans um-
fjöllun um það var jákvæð og upp-
byggileg og bar vott um mikinn og
einlægan hlýhug.
Öllum í Neskaupstað er Ijóst að
með Jósafat Hinrikssyni er genginn
einn af bestu sonum bæjarins. Um
leið og hann unni byggðarlaginu
sínu fylgdust Norðfirðingar af stolti
með glæsilegum árangri hans á
sviði atvinnurekstrar. í rauninni var
þarna um gagnkvæma væntum-
þykju og stolt að ræða.
Að leiðarlokum eru Jósafat Hin-
rikssyni þökkuð öll þau ánægjulegu
samskipti sem hann hefur átt við
Norðfirðinga. Eftirlifandi eiginkonu
hans, Ólöfu Hannesdóttur, börnum
og íjölskyldum þeirra sendum við
okkar innilegustu samúðarkveðjur.
Guðmundur Bjarnason,
bæjarstjóri,
Smári Geirsson,
forseti bæjarstjórnar.
Fráfall Jósafats Hinrikssonar
iðnrekanda kom eins og reiðarslag,
því svo stutt var síðan við sáum
hann kátan og fullan af nýjum hug-
myndum. Ég kynntist Jóa, eins og
vinir og kunningjar kölluðu hann
alltaf, sem strákur heima á Norð-
firði. Fyrstu verulegu kynnin af
honum voru þó á síldveiðum sumar-
ið 1947. Þá var Jói vélstjóri á vél-
bátnum Hrafnkeli frá Norðfirði.
Báturinn var nýsmíði frá Svíþjóð
og var Jói einn þeirra sem hafði
sótt hann til Svíþjóðar. Litum við
yngri strákarnir mjög upp til Jóa
fyrir að vera kominn í þessa ábyrgð-
arstöðu, svo ungur sem hann var.
Strax fór mikið orð af honum sem
vélstjóra, bæði sem kunnáttumanns
í öllu því sem snerti vélar og vélbún-
að og sem snyrtimennis, því allt var
fægt og snurfusað í vélarrúminu.
Vegna hæfileika sinna varð Jói
fljótt eftirsóttur vélstjóri og af þeim
sökum flutti hann frá Neskaupstað
til Reykjavíkur. Þá hafði hann
kvænst mætri og traustri konu frá
Neskaupstað, Ólöfu Þórönnu Hann-
esdóttur, og komu þau sér upp
heimili í Reykjavík. Fyrstu árin þar
stundaði Jói sjóinn en þar kom að
hann ákvað að fara í land og setti
á Iaggirnar vélaverkstæði. Hann
færði stöðugt út kvíarnar uns véla-
verkstæðið var orðið að stórfyrir-
tæki á íslenskan mælikvarða. Eins
og alþjóð er kunnugt lét hann sér
ekki nægja að vinna fyrir íslenskan
markað heldur fór fljótlega að fiytja
framleiðslu sína út. Nú var svo
komið að hann flutti trollhlera sína
og blakkir til ótal landa í flestum
heimsálfum. Þetta afrek hans verð-
ur sennilega seint metið, en það
má með ólíkindum teljast að hægt
skuli að framkvæma það sem hann
gerði, þ.e. að flytja næstum allt
hráefni inn en selja síðan framleiðsl-
una, jafnvel til þeirra landa sem
hann keypti hráefnið af og í harðri
samkeppni. Vitaskuld tókst þetta
ekki nema með þeirri þekkingu sem
hann hafði sjálfur á störfum sjó-
manna og þeim eiginleikum sem
hann var gæddur. Þar á ég einkum
við kappsemi, þrautseigju, útsjónar-
semi og elju, og svo auðvitað það
hugvit sem hann bjó yfir. Þetta
hugvit átti hann ekki langt að sækja
því faðir hans, Hinrik Hjaltason,
var annálaður hagleiksmaður.
Jói var líka mikill skapmaður og
lét menn fá það óþvegið ef honum
fannst þeir hafa unnuð til þess. En
alltaf var stutt í dillandi hláturinn.
Þrátt fyrir brautryðjandastarf á
því sviði sem hér var minnst á fyrr,
hygg ég að Jói hafi reist sér varan-
legan bautastein með því merka
minjasafni sem hann kom upp í
húsakynnum sínum við Súðarvog.
Þetta safn er ótrúlegt afrek og mun
halda nafni hans lengi á lofti. Það
lýsir best kappi Jóa að hann tvöfald-
aði gólfrými safnsins sl. haust, og
veitti ekki af, því hann safnaði sjálf-
ur af ástríðu og sífellt bárust honum
munir frá velunnurum safnsins.
Jósafat var sæmdur riddara-
krossi fálkaorðunnar og hlaut
margar aðrar viðurkenningar fyrir
störf sín.
Ólöf og Jósafat eignuðust 7
mannvænleg börn. Heimili þeirra
er glæsilegt og ekki síður sumarbú-
staðurinn sem var unaðsreitur
þeirra.
Við Elsa áttum því láni að fagna
að eiga OIlu og Jóa að vinum frá
barnæsku og hafa þau sem ferðafé-
laga í ótal ferðum víðsvegar um
heim, sem ætíð var tilhlökkunar-
efni. Nú síðast áttum við ánægju-
legar stundir saman á Kanaríeyjum
fyrir rúmum mánuði og ákveðið var
að hittast þar í febrúar. Nú verður
þar skarð fyrir skildi. Við Elsa
þökkum Jóa allar samverustundirn-
ar og sendum Ollu vinkonu okkar
og öllum aðstandendum innilegar
samúðarkveðjur.
Svavar Lárusson.
Minnisstæður er mér fyrsti fund-
ur okkar Jósafats Hinrikssonar. Þá
stóð fyrir dyrum útgáfa á ævisögu
hans hjá fyrirtæki mínu.
Hann tók á móti mér á safninu
sínu, ekki hávaxinn en samanrekinn
og kraftalegur, þó hann væri þá
mjög farinn að nálgast sjötugt. Af
honum geislaði einstakur kraftur
og þor og mér skildist þá þegar að
ég hafði hitt mann sem átti engan
sinn líka.
Við ræddum líf Jósafats, sem að
mörgu leyti var ævintýri líkast, og
hvernig best yrði staðið að ritun
ævisögunnar. Hvort sem það var
rætt lengur eða skemur varð niður-
staðan sú að hann skrifaði sögu
sína sjálfur, og það var giftudijúg
ákvörðun. Eg var efins um að hann
gæti skrifað sjálfur svo langa og
mikla sögu, maður sem hafði ritað
lífssögu sína hingað til með öðrum
og grófgerðari verkfærum en
penna, ekki á hvítt blað heldur í
járn og stál. En Jósafat leysti það
verk aðdáunarlega vel af hendi.
Hann gekk í það af krafti eins og
aðrar áskoranir lífsins. Bókin er öll
enda ákaflega lík honum sjálfum.
Stíllinn er knappur og skýr, orðfær-
ið fallegt en skrúðlaust, frásagnim-
ar spennandi.
Það kom fljótt í ljós að Jósafat
var einstakur sögumaður. Oft sat
ég hjá honum og við ræddum efni
bókarinnar og þá jós hann af sagna-
brunni sem virtist ótæmandi. Hver
saga fæddi af sér aðra, hver maður
sem sagt var frá tengdist öðrum
sem líka var frásagnarverður.
Æskustöðvarnar á Norðfirði stóðu
honum ljóslifandi fyrir hugskots-
sjónum, foreldrahúsin, ýmsir merki-
legir bæjarbúar, landið sjálft. Norð-
fjörður var honum einstaklega kær
og sýndi hann hug sinn oft í verki,
nú síðast í hugmyndum sínum um
athafna- og hafnarsvæði þar, sem
hann setti fram í fréttabréfi fyrir-
tækis síns.
Jósafat átti merka starfsævi sem
rís hæst í fyrirtæki hans, J. Hinriks-
son vélaverkstæði, sem framleiðir
toghlera og annan búnað fyrir skip
og fleira og selur um víða veröld. „
Jósafat var frumkvöðull í sínum
atvinnurekstri, framleiddi góða og
trausta vöru sem ávann sér vin-
sældir meðal útgerðar- og sjó-
manna. Fyrirtæki hans var einnig
í fararbroddi á erlendum mörkuðum
meðal íslenskra fyrirtækja, sem
framleiða vörur fyrir sjávarútveg,
meðal annars með þátttöku í sýn-
ingum um allan heim.
Annan óbrotgjarnan minnisvarða
reisti Jósafat sér en það var Sjó-
minja- og smiðjumunasafn sem
hann setti á fót í fyrirtæki sínu.
Af einstakri elju og ósérhlífni safn-
aði hann gömlum munum og kom
fyrir á safni sínu sem telja má ein-
stakt í sinni röð. Við söfnunina
naut Jósafat atfylgis manna um
allt land sem treystu honum best
til að varðveita ýmsar þær þjóðar-
gersemar sem á safnið hafa ratað.
Jósafat gat virkað hijúfur á hinu
ytra borði. En ekki þurfti löng kynni
til að leiða innri mann hans í ljós,
hjartahlýjan mann sem lét sér mjög
umhugað um fjölskyldu sína og vini.
Stórhuga var hann og stefnufastur
og kom miklu í verk. Hugur hans
var fijór fram á síðasta dag - þeg-
ar ég hitti hann síðast að morgni
aðfangadags jóla rifjaði hann upp
gamlar sögur sem ættu fullt erindi
á bók. Þetta voru skemmtilegar
sögur, sagðar af glaðbeittum og
iífsreyndum manni.
Kynni okkar Jósafats voru hin
ánægjulegustu. Eftir á finnst mér
eins og mér hafi gefist kostur á
framhaldsnámi í skóla lífsins, svo
gefandi voru þau. Fjölskylda Jósa-
fats er stór og var honum hugleik-
in. Öllum var ljós hin djúpa virðing
og væntumþykja sem hann bar til
konu sinnar, Ólafar Hannesdóttur,
enda stóð hún styrk við hlið hans
alla tíð. Börnin og barnabörnin skip-
uðu stóran sess í lífi hans og hann
fylgdist stoltur með lífsgöngu --
þeirra. Öllum aðstandendum Jósa-
fats Hinrikssonar sendi ég hugheil-
ar samúðarkveðjur mínar.
Þórarinn Friðjónsson.
Mig langar með nokkrum orðum
að kveðja Jósafat Hinriksson og
þakka honum þann hlýhug sem
hann sýndi ávallt mér og fjölskyldu
minni.
Ég kynntist Jósafat fyrst fyrir
fjórtán árum, þegar hann og Olöf
komu til að sjá litlu sonardóttur
sína. Hlýlegt handtak og hlýlegt
bros, stoltur yfir litla barnabarninu
sem hafði bæst í hópinn.
Hann reyndist dóttur minni góð-'
ur afi, tilbúinn að fylgjast með
henni. Ég minnist þess er ég kom
í heimsókn til þeirra hjóna eitt sinn
sem oftar. Jósafat var nýkominn
úr vinnu, þreyttur eftir langan
vinnudag. Dóttir mín, þá tveggja
ára, vildi fá afa til að leika við sig
en Jósafat hafði hallað sér í stól.
Hann stóð strax upp og var kominn
á fjóra fætur til að leika við hana
þá leiki sem hún valdi þeim.
Ég og fjölskylda mín þökkum
ykkur allt, Ólöf mín, og sendum
þér og fjölskyldu þinni okkar inni-
legustu samúðarkveðjur.
Kristjana Jónatansdóttir
og fjölskylda.
• Fleirí minningargreinar um
Jósafat Hinriksson bíða birtingar
ogmunu birtast í blaðinu næstu
daga.