Morgunblaðið - 13.05.1997, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 13. MAÍ1997 29
Óðinn
BÓKMENNTIR
Ritgerdir
GUÐAMJÖÐUR OG ARN-
ARLEIR - SAFN RIT-
GERÐA UM EDDULIST
Ritstjóri Sverrir Tómasson
EDDUKVÆÐI hafa gegnt viða-
miklu hlutverki í menningarlífi
Islendinga gegnum aldirnar.
Edduhefðin hefur líka verið lífseig
með afbrigðum. Jafnvel þegar
flest önnur menningarleg verð-
mæti virtust falla í gleymsku og
dá gripu menn í hálmstrá eddu-
reglunnar. Á seinni öldum kynnt-
ust aðrar þjóðir hinni íslensku
hefð, ekki síst þegar Snorra-Edda
og það safn eddukvæða sem
stundum er nefnt Sæmundar-
Edda voru þýdd yfir á önnur
tungumál en norrænu. Nú orðið
eru eddurnar vafalaust sá hluti
menningararfs okkar sem einna
mestri útbreiðslu hefur náð enda
gætir áhrifa þeirra jafnvel ríku-
lega í heilli skáldsagnagrein eða
tegund í hinum engilsaxneska
málheimi að ógleymdum áhrifum
á þýskar tónbókmenntir.
Það er því vel við hæfi að um
þessar mundir skuli gefið út safn
ritgerða, Guðamjöður og arnar-
leir, um viðtökur eddulistar hér á
landi frá upphafi 14. aldar fram
á 19. og 20. öld. í forspjalli rit-
stjóra, Sverris Tómassonar, kem-
ur fram að rannsókninni sem að
baki bókinni býr hafi verið hrund-
ið af stað að frumkvæði Lars
Lönnroth 1989. í upphafi átti hún
sé með yður
að takmarkast við
skáldskaparfræði
Snorra-Eddu og áhrif
hennar. Síðar hafí
sviðið verið víkkað út
og látið ná til eddu-
kvæða en einnig vikið
að áhrifum þeirra á
norrænar, enskar,
þýskar og jafnvel
franskar bókmenntir.
Guðamjöður og
arnarleir er þó ein-
göngu samsafn rit-
gerða sem tengjast
hinum íslenska hluta
rannsóknarinnar
enda hlýtur sá hluti
að vera fyrirferðar-
mestur og ná yfir lengra tímabil.
Fjallar kjarni hennar um fornt
skáldamál, heiti og kenningar í
skáldskap og viðhorf til heiðinna
goðsagna. Skoðað er hvernig
skáld og fræðimenn meðtóku hina
innlendu bókmenntahefð og lög-
uðu hana, ef svo bar undir, að
erlendum menntastefnum.
Margt er bitastætt í rigerðasafn-
inu. Ritstjórinn, Sverrir Tómasson,
á tvær ritgerðir. Fyrri ritgerðin,
sem hann nefnir Nýsköpun eða
endurtekning? íjallar um notkun og
áhrif eddanna fram á daga
Magnúsar Ólafssonar og Laufás-
Eddu hans. Framan af eru þessi
áhrif einhæf og handbók Snorra
notuð í hófí. Á tímabilinu gætir
einföldunar ljóðmálsins hjá rímna-
skáldum. Rekur Sverri það til áhrifa
erlendra mælskufræða. Hins vegar
er edduhefðin svo sterk að hin er-
lendu áhrif nægja ekki til endur-
fæðingar eða nýsköp-
unar skáldamálsins. í
þrjár aldir verður það
hlutskipti skálda að
setja fremur fram
skapandi endurtekn-
ingar en nýja skáld-
hugsun.
I seinni ritgerð
Sverris, sem nefnist
„Suttungs mjöðurinn
sjaldan verður sætur
fundinn", beinist at-
hyglin að Laufás-Eddu
Magnúsar Ólafssonar
og áhrifum hennar.
Telur Sverrir það eng-
um vafa undirorpið að
hún hafí verið áhrifa-
valdur á meðferð skáldamálsins á
17. og 18. öld. Enda þótt Magnús
telji íslenska skáldskaparfræði
henta íslendingum einum þýðir
hann og aðrir í kjölfar hans þau
yfír á latínu. Þær þýðingar ryðja
braut þótt ekki séu þær fremur en
aðrar uppskriftir Magnúsar alltaf
hátt skrifaðar hjá helstu fræði-
mönnum 17. og 18. aldar.
Margrét Eggertsdóttir bendir á
það í grein sinni Eddulist og barokk
hvemig barokktískan og hin foma
edduhefð renna saman í eina heild
á 17. öld. Megineinkenni barokksins
var að nota klassíska mælskulist.
Það gera skáld eins og Hallgrímur
Pétursson og Stefán Ólafsson og
nota heiti og kenningar með öðrum
stflbrögðum í samræmi við þá kveð-
skapartísku. Áhrif Snorra-Eddu eru
því mikil og þaðan eru ættaðar
kenningar og út frá þeim samdar
nýja umorðanir.
Sverrir
Tómasson
Tvær heimsmyndir á 17. öld
nefnist ritgerð eftir Viðar Hreins-
son. Fjallar hún um verk Jóns
lærða Guðmundssonar, Saman-
tektir um skilning á Eddu. Bendir
Viðar á að túlkun Jóns á goðsögn-
um Snorra sé mjög einstaklings-
bundin og siðferðisleg og óvíst sé
að sú túlkun hafi haft verulega
þýðingu fyrir almennar viðtökur
Eddu. Skoðanir Jóns á trú forfeðr-
anna sé þó varla hans eins enda
þótt þær hafi varla haft almenna
útbreiðslu.
Athyglisverðar finnast mér nið-
urstöður Bergljótar Soffíu Krist-
jánsdóttur í ritgerðinni „Gunnlöð
ekki gaf mér neitt af geymslu-
drykknum forðum ...“ þar sem hún
frjallar um kveðskap formóður
vorrar, Steinunnar Finnsdóttur.
En hún heldur því fram að Stein-
unn hafi markað þáttaskil í ís-
lenskum rímnaskáldskap. Hún
hafi notað þekkingu sína á Eddu
og hina karlmannlegu hefð til að
koma sjónarmiðum konu á fram-
færi. Með endurskoðun sinni á
mansöngnum út frá kvenlegu
sjónarhorni marki hún viss tíma-
mót.
Þótt upplýsingarstefnan leiddi
til gagnrýninnar afstöðu til fornra
kenninga og framandlegra orða í
skáldskap og menntamenn gagn-
rýndu rímnahefðina á þeim for-
sendum lifði hún þó góðu lífi á
18. öld. í grein sinni Varðhalds-
englar Eddu bendir Svanhildur
Óskarsdóttir á að þrátt fyrir þessa
gagnrýni hafi alþýða manna varð-
veitt edduhefðina sem upp úr
þessu reyndist frjór jarðvegur fyr-
ir viðtökur rómantísks skáldskap-
ar þar sem ný not voru fundin
fyrir eddufræði á forsendum nýrr-
ar fagurfræði.
Sveinn Yngvi Egilsson ritar
tvær ritgerðir um áhrif eddu-
kvæða á rómantísk skáld. Helstu
brautryðjendur rómantíkur hér-
lendis, Fjölnismenn, voru miklir
gagnrýnendur hinnar fornu eddu-
hefðar rímnakveðskaparins. Eink-
um á þetta við um Jónas Hall-
grímsson. Samt sem áður er fram-
lag hans til endurnýjunar og end-
ursköpunar jafnt fornra bragar-
hátta sem edduminna mikilvægt
fyrir edduhefðina. Um þetta megi-
nefni fjallar Sveinn Yngvi í fyrri
ritgerðinni sem hann nefnir Óðinn
sé með yður.
í seinni ritgerð Sveins verður
kvæði Benedikts Gröndals Brís-
ingamen honum að umfjöllunar-
efni. Þar bendir höfundur á hvern-
ig í kvæðinu má í senn greina
þræði sem spunnir eru úr eddu-
kvæðum, áhrifum frá kenningum
ættuðum frá Bjarna Thorarensen,
áhrifum frá Adam Oehlenscláger
um hetjuöld norrænna manna og
atriðum úr einkalífi Gröndals en
ýmislegt var skáldinu mótdrægt á
ritunartíma kvæðisins.
Sú leið er valin í þessum rann-
sóknum að stikla fremur á stóru
og velja úr nokkur svið og ein-
staklinga til að fjalla um í stað
þess að leggja allt undir. Það verð-
ur að teljast skynsamleg leið. Hún
veitir okkur í senn innsýn í skáld-
skaparheim tímanna og gefur
okkur yfirsýn yfir sögu og þróun
edduáhrifa. Jafnframt er athygl-
inni fremur beint að bókmennta-
fræðilegum atriðum en texta-
fræðilegum og gerir það ritgerða-
safnið aðgengilegra en ella.
Hér hefur því að mörgu leyti
vel tekist til. Guðamjöður og arn-
arleir hefur á sér sterkan heildar-
svip, er fróðleg og að ýmsu leyti
aðgengileg bók þótt ekki sé slegið
af fræðilegum kröfum.
Skafti Þ. Halldórsson
Spáð góðu
gengi í Vín
TÓNLIST
Víöistaöakirkja
EINSÖNGSTÓNLEIKAR
Sigurður Skagfjörð Steingrímsson
og Bjarni Þór Jónatansson fluttu
innlend og erlend söngverk.
Miðvikudagurinn 8. maí, 1997.
AÐ LÆRA til söngs þótti mönn-
um fyrrum ekki mikið mál og nóg
að vera söngvís, hafa góða rödd og
læra nokkur lög, til að halda tón-
leika. Nú er öldin önnur, enda hafa
bæði viðfangsefnin og kröfurnar
breyst og söngnámi því ætlaður
sami tími og öðru tónlistarnámi.
Það sem setur söngnemum nokkrar
skorður, er að eiginlegt söngnám
hefst að öllu jöfnu mun seinna en
almennt tónlistarnám. Að uppgötva
rödd sína er stórkostleg upplifun
og til að sjá sér framtíð í því að
rækta hana, getur viðkomandi þurft
að voga einhveiju. Lengi hafa tón-
leikagestir vitað að Sigurður Skag-
fjörð Steingrímsson er efnilegur
söngvari, gefín í vöggugjöf sérlega
fögur rödd og hefur aflað sér nokk-
urrar kunnáttu á sviði sönglistar-
innar. Nú hyggur hann á námsferð
til Vínarborgar og er það sannar-
lega fagnaðarefni.
Sigurður hóf tónleikana með
tveimur ítölskum söngverkum og
eftir tvo söngva eftir Beethoven,
komu þijú Ijóðalög eftir Schubert.
Það mátti heyra, þó Sigurður syngi
þessi lög með þokkalegri áferð, að
enn vantar „punktinn yfir i-ið“. í
lögum Schuberts gat oft að heyra
aukahljóð, „klökkva", sem tengdist
túlkun hans, t.d. í Die Forelle og
Der Tod und das Madchen, nokkuð
sem söngvari má ekki gera. I ís-
lensku lögunum var söngmátinn allt
annar en í erlendu lögunum, allt að
því hljómlaus, nema í Sverri kon-
ungi, eftir Sveinbjöm Sveinbjörns-
son, sem var, ásamt Eg lít í anda
liðna tíð, eftir Sigvalda Kaldalóns,
best sungna íslenska lagið.
Það var hins vegar í The Vaga-
bond, eftir Ralph Vaughan-Will-
iams, sem söngur Sigurðar var sér-
lega góður og þar birtist sú mynd-
uga rödd, sem hann á í fórum sínum
og tekst vonandi að rækta í væntan-
legu framhaldsnámi sínu. Banda-
rísku lögin My curly headed baby
og Ol’man river, voru vel sungin,
sérlega vögguvísan fræga, My curly
headed baby, sem var sungin mjög
veikt og af innileik. Það verður fróð-
legt að heyra Sigurð syngja Als
Búblein og Nautabanasönginn, þeg-
ar hann hann hefur lokið fram-
haldsnámi, því eftir þessa tónleika
verður ekki annað sagt en að Sig-
urður eigi sannarlega erindi til Vín-
ar og má binda vonir við að honum
takist að bæta því litla við, sem á
vantar til að ná því besta, sem hans
ágæta rödd hefur upp á að bjóða.
Bjarni Þór Jónatansson lék ágæt-
lega og sérstaklega vel í Schubert
lögunum, sem telja verður til með-
mæla fyrir Bjarna sem undirleikara.
Samvirkni félaganna var hin besta
og eftir þessa tónleika, sem í heild
voru góðir, er óhætt að spá Sigurði
góðu gengi hjá Vínarbúum, sem búa
að rótgróinni hefð á sviði tónlistar,
enda má segja, að klassísk tónlist
hafi orðið til í Vínarborg og því
margt þangað að sækja.
Jón Ásgeirsson
Sólgleraugu með styrkleika
Lausn í sólinni fyrir þá sem nota gleraugu.
Verð frá 9.500 kr.
ÚKlBAN
Aðalstræti 9, simi 551 5055