Morgunblaðið - 13.05.1997, Blaðsíða 44

- 44 ÞRIÐJUDAGUR 13. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Samsekt „kjósenda“
í BK, félagsblaði
Bandalags kennarafé-
laga, í september 1985
er fréttapistil með titl-
inum: „Kennarar
brýndir til dáða“. Þar
segir frá ráðstefnu um
skólamál_ sem bar
nafnið „íslensk skóla-
stefna". Fyrirlesarar á
ráðstefnunni voru:
Wolfgang Edelstein,
r Jónas Pálsson, rektor
Kennaraháskóla ís-
lands, og Svanhildur
Kaaber. Síðan segir:
„Jónas Pálsson, rektor
Kennaraháskólans,
studdist við kenningar
skoska heimspekingsins Johns
Mcmurrays í umfjöllun sinni um
fræðilegan grundvöll að náms-
skrárgerð og skólastefnu. Það var
byggt á þeirri staðhæfingu að vits-
munir, geðsmunir og tilfinningar
manna séu ein stafræn heild. Dró
Jónas af því ályktanir um starfs-
hætti skóla og lagði m.a. áherslu
á skólastarf sem einkenndist af
félagslegri virkni og sjálfstæðu
starfi nemenda og kennara."
Þessi einkennilega staðhæfing
um þá „stafrænu heild“ sem mun
fara fram innan höfuðskelja hvers
einstaklings og útlistun hennar
innan veggja Kennaraháskólans
er e.t.v. einn þáttur þess upp-
götvunamáms og leitarnáms sem
eru þættir hinnar dularfullu vís-
indagreinar, kennslufræðinnar,
sem miklum tíma er varið til í
Siglaugur
Brynleifsson
þeirri stofnun. Eða
hafa nefndir þættir
„vitsmunir, geðsmunir
og tilfinningar
manna“ verið aðskildir
á einhvern yfirskilvit-
legan hátt hingað til?
Það var ekki vonum
seinna að „hin starf-
ræna heild“ skyldi loks
vera uppgötvað me_ð
seminaristum K.H.Í.
annó 1985 eftir tug-
þúsunda ára þroska-
sögu mannsins.
„Námsskrárgerð og
skólastefna" kristall-
ast síðan í þeim náms-
gögnum sem Náms-
gagnastofnun dreifir meðal grunn-
skólanemenda og eru þau náms-
gögn, bækur og forrit sniðin og
markast af „kennslufræðinni". En
um þá vísindagrein segir Helga
Siguijónsdóttir: „Góð kennsla er
staðreynd, en vísindalega sönnuð
og rétt kenning um kennslu er
ekki til““. Fyllstu upplýsingar um
nýskólastefnuna og stefnumark-
andi reglugerðir menntamálaráðu-
neytisins 1974 og 1992, eru öllum
aðgengilegar í riti Helgu um þau
efni „Þjóð í hættu - Hvert stefnir
í skólamálum?“ Rv. 1997.
Útgáfustarfsemi
Námsgagnastofnunar
í Nýjum menntamálum 4. tbl.
1994 er birt skoðanakönnun að
tilhlutan Námsgagnastofnunar.
Sérfræðingur um áhrif kennslu-
Afnema á einokun
N ámsgagnastofnunar,
segir Siglaugur Bryn-
leifsson, enda er árang-
ur hennar hörmulegur.
bóka á nám við Kennaraháskóla
íslands var fenginn til þess að
vinna verkefnið og spurt var um
þjónustu stofnunarinnar við grunn-
skóla, allt frá sölu blýanta, papp-
írs, hringfara og námsbóka. Könn-
uð voru viðbrögð 200 skólastjóra
grunnskóla, aðstoðarskólastjóra og
5 kennara og eins leiðbeinanda.
Grunnskólafjöldi landsins var ca
217, þegar könnunin var gerð.
Niðurstaðan varð sú að 90% að-
spurðra töldu stofnunina rækja
hlutverk sitt vel eða mjög vel.
Allt fram undir þetta virðist sú
skoðun hafa verið ráðandi meðal
skólastjóra og kennara þorra
grunnskólanna, þrátt fyrir gagn-
rýnisraddir og greinargerðir um
námsbækur, þar til haustið 1996.
Þá birtist alþjóðleg könnun á
stöðu íslenskra barna í raungrein-
um, náttúrufræði og stærðfræði.
Samkvæmt þeirri könnun stóðu
íslenskir nemendur sig slaklega,
svo slaklega að meira að segja
semínaristar K.H.I, tóku að leita
ástæðna og 25. mars sl. skrifar
formaður stjórnar Námsgagna-
stofnunar sl. þijú ár, Sigrún Gísla-
dóttir, grein í Morgunblaðið um
þessi efni. í sambandi við raun-
greinakönnunina segir: „Erfitt hef-
ur reynst að benda á einhvern einn
sökudólg í því sambandi enda
málið margslungið. í reynd erum
við öll samsek, stjórnvöld og við
kjósendur, fyrir ranga forgangs-
röðun og skilningsleysi á mikilvægi
grunnmenntunar.“ Sem sagt, höf-
undur er sekur, ekki sem mótandi
og marksækinn frumkvöðull að
námsgagnagerð, sem formaður
stjórnar Námsgagnastofnunar,
heldur sem „kjósandi“ eins og allir
aðrir kjósendur að því er virðist.
Skólastefnan, námsgagna- og
bókagerð eiga hér engan hlut að
„samsektinni", heldur allur þorri
landsmanna, sem hafa kosninga-
rétt.
Reyndar segir hinn fyrrverandi
stjórnarformaður „að fjármagns-
skortur seinkar útgáfu námsefnis
í stærðfræði og kemur í veg fyrir
að ráðist sé í endurnýjun gamals
námsefnis, eins og t.d. grunnefnis
í stærðfræði sem er orðið tveggja
áratuga gamalt...“ Gamalt
„grunnefni í stærðfræði“ þ.e.
reikningi er einkennileg staðhæf-
ing, kannast stjómarformaðurinn
við Evklíd - sem oft er vitnað til
- Rit „Elementa" en þar eru skil-
greind mörg ef ekki flest þau efnis-
atriði sem stjórnarformaðurinn
kallar „grunnefni í stærðfræði".
Nú eru liðin um 2.300 ár síðan
Evklíd var og hét, það er von að
grunnefnið í stærðfræði Náms-
gagnastofnunar sé orðið heldur
betur gamalt.
Það er ekki aðeins í stærðfræði
sem það hefur sýnt sig að aðferða-
fræðum er mjög áfátt í gerð
kennslubóka, heldur í öllum þeim
námsbókum sem Námsgagnastofn-
un hefur gefið út að eigin frum-
kvæði eða keypt af öðrum forlög-
um, framsetningin er illa unnin og
oft beinlínis fölsuð, eins og í sögu
eða samfélagsfræðum, árangurinn
í íslensku sem byggist á lélegum
kennslubókum og í bókmenntum
er ömurlegur. Stofnun þessari hefur
mistekist hlutverk sitt vegna þeirrar
skólastefnu sem þar er framkvæmd
með útgáfu óhæfra og villandi
kennslubóka, sem markast af
ákveðinni hugmyndafræði í samfé-
lags- og bókmenntum og kunnáttu-
leysi og slóðaskap höfunda raun-
greinagagna.
Stjómarformaðurinn telur að
best sé að útgáfa námsefnis sé
„hjá ríkisrekinni stofnun“, vegna
fámennis þjóðarinnar. Hvað þá um
verslun og atvinnuvegina, er rekst-
ur þeirra greina þá ekki best kom-
inn „hjá“ ríkinu?
Stjómarformaður ræðir síðan í
grein sinni um þau efni sem ein-
kenna nýskólastefnuna og er eins
og fyrirmyndin óljós, raglingsleg
og bundin úreltum hugmyndafræð-
um eins og í hvert sinn sem semín-
aristar skrifa ádrepur eða greinar
um ágæti nýskólastefnunnar og
afleiðingar hennar í námsbókaút-
gáfu.
Árangur þessarar stefnu, bóka-
útgáfu ríkisins og kennsluháttum
samkvæmt kennslufræðum K.H.Í.
er hörmulegur. Fyrsta verkefni til
úrbóta er að afnema einokun
Námsgagnastofnunar á námsefni
grannskólans og þar með leggja
stofnunina þegar í stað niður í
núverandi mynd og ýta undir út-
gáfu nothæfra kennslubóka á öðr-
um vettvangi og með aðrar for-
sendur fyrir augum, þ.e. gerð
vandaðs kennsluefnis.
Höfundur er rithöfundur.
Eiga skólasálfræðingar að
sinna sálfræðilegri meðferð?
Á UNDANFÖRN-
UM árum hafa orðið
töluverðar breytingar
á þjónustu við börn og
, unglinga. Því miður
hafa margar þessara
breytinga skert, mjög
þá þjónustu sem börn-
um og unglingum og
fjölskyldum þeirra
stóðu áður til boða.
Hér hafa komið til
breytingar á þjónustu-
kerfum, breytingar á
lögum og reglugerð-
um og síðast en ekki
síst ónógar fjárveit-
ingar til þessara mála
og læðist að sá grunur að ýmsar
þær breytingar sem gerðar hafa
verið, séu ekki til að tryggja betri
þjónustu heldur til að réttlæta
skerta þjónustu.
Ein þessara breytinga hefur orð-
ið á sálfræðilegri þjónustu við börn
í grunnskólum. Nú kallast hún
raunar ekki lengur ráðgjafar og
sálfræðiþjónusta heldur sérfræði-
þjónusta grunnskóla.
I 43. grein laga um grunnskóla
segir um hlutverk sérfræðiþjón-
ustunnar Kennur-
um og skólastjórnend-
um skal standa til
boða ráðgjöf og stuðn-
ingur sérfræðiþjón-
ustu vegna almenns
skólastarfs og einnig
vegna nýbreytni og
þróunarstarfa. Sér-
fræðiþjónustan skal
gefa forráðamönnum
kost á leiðbeiningum
um uppeldi nemenda
eftir því sem aðstæður
ley_fa.“
í reglugerð um sér-
fræðiþjónustu skóla
nr.386/1996 er nánari
útfærsla á því hvert hlutverk þjón-
ustunnar eigi að vera en það er:
Þjónustan felst m.a. „í faglegri
ráðgjöf vegna almennrar kennslu
einstakra námsgreina og aðstoð
og leiðbeiningum við kennara
vegna sérkennslu". Gert er ráð
fyrir að starfsfólk sérfræðiþjón-
ustu séu „kennarar með fram-
haldsmenntun, sálfræðingar og
aðrir sérfræðingar á sviði kennslu-,
uppeldis- eða félagsmála". Eftir-
tekarvert að kennurum og skóla-
Kvíðið barn, segir Sól-
veig Ásgrímsdóttir,
er kvíðinn nemandi.
stjórnendum stendur til boða að
fá ráðgjöf og forráðamönnum eftir
því sem aðstæður leyfa, en ekki
nemendum sjálfum.
Samkvæmt reglugerð á að ein-
skorða vinnu starfsfólks sérfræði-
þjónustu við ráðgjöf varðandi al-
menna kennslu og leiðbeiningar
við sérkennslu. Hvað með aðstoð
sem ekki er kennslufræðileg, við
börn og unglinga sem líður illa,
þau sem eiga erfitt með að samlag-
ast öðrum börnum, börn sem beita
ofbeldi eða eru beitt ofbeldi, ofvirk
börn og kvíðin börn, t.d. börn með
skólakvíða? Hvað með ráðgjöf við
unglinga sem eru sjálf í vanda eða
vita af félögum sínum í vanda?
Þessum börnum og unglingum
eiga starfsmenn sérfræðiþjónustu
ekki að sinn nema til að athuga
þau, gera á þeim greiningu og
gera svo tillögur um úrbætur. Það
er að segja skólasálfræðingar eiga
samkvæmt núgildandi lögum um
grannskóla og reglugerð um sér-
fræðiþjónustu skóla, að gera grein-
ingar og athuganir og vísa börnun-
um síðan annað til meðferðar.
Þetta er rökstutt með því að
skólasálfræðingar eigi ekki að
sinna meðferð heldur eigi hún að
eiga sér stað á sérhæfðum stofnun-
um. Það er að segja strax eftir
greiningu vísar skólasálfræðingur
bami annað, oftast á Barna- og
unglingageðdeild. Þegar barni hef-
ur verið vísað þangað bíður það
eftir fyrsta viðtali, oft í nokkra
mánuði. Oftast er unnið með málið
í göngudeild og heldur barnið
áfram í sínum heimaskóla.
Samkvæmt lögum um grunn-
skóla og reglugerðinni um sér-
fræðiþjónustu skóla á þetta að
gerast hvort sem meðferð barnsins
er á færi skólasálfræðings eða
ekki. Þó skólasálfræðingur geti
unnið að farsælli lausn þess með
viðtölum við barn, foreldra og
kennara þá á hann ekki að sinna
meðferð, heldur að vísa annað til
annarra sérfræðinga.
Þegar barni eða unglingi er vís-
að til meðferðar, t.d. á Barna- og
unglingageðdeild, er mjög mikil-
vægt að til staðar séu vel mannað-
ar sálfræðideildir við skólana sem
geta tekið við meðferð barna eftir
útskrift. Tilfinningalega erfiðleika
er yfirleitt ekki hægt að lækna til
fulls inni á stofnun. Lækning
þeirra tekur langan tíma, stundum
mörg ár, og ekki ósjaldan er með-
ferðar þörf öll grunnskólaár
barnsins. Meðan á þeirri meðferð
stendur eru börnin yfirleitt heima
hjá sér og stunda flest _nám við
venjulegan grunnskóla. í skólan-
um þarf að fylgjast með líðan
þeirra, vinna traust þeirra, sinna
foreldrum og kennurum. Auk þess
þarf oft að halda áfram þeirri
meðferð sem hófst á Barna- og
unglingageðdeild. Þeir sem hafa
hingað til komið að þessum málum
eru skólasálfræðingar.
Þekking á tilfinningalegum og
félagslegum erfiðleiknum barna
hefur vaxið verulega á síðustu
árum og þar með þekking á með-
ferðinni við þeim. Það hefur sýnt
sig að bestur árangur næst í bar-
áttu við slíka erfiðleika ef meðferð
hefst fljótt, ef hún getur farið sem
mest fram í eðlilegu umhverfi. Það
Rutland þéttir,
bætir og kætir
þegar að þakið
fer að leka
Rutland er einn helsti
framleiðandi
þakviðgerðarefna
Bandaríkjunum
Veldu rétta efnið - veldu Rutland!
pp
&CO
fc». ÞORGRÍMSSON &CO
ÁRMÚLA 29 • PÓSTHÓLF B360 • 128 REYKJAVÍK
SÍMI553 8640/568 6100
Sólveig
Ásgrímsdóttir
er því ekki hægt að aðskilja eðli-
legt líf frá meðferð, þar sem dag-
legt líf er þáttur í meðferðinni,
og slík meðferð virðist skila best-
um árangri og er auk þess ódýr-
ust. Skólinn er þar með orðinn
þátttakandi í meðferð barnanna.
Kvíðið barn er kvíðinn nemandi.
Hvernig skólinn tekur þessum
nemanda, aðstoðar hann og styður
er ekki veigalítill þáttur i meðferð
hans.
Þjónusta við börn og barnafjöl-
skyldur er á verksviði stofnana
sem heyra undir heilbrigðis-,
mennta- og félagsmálaráðuneyti.
Það gefur auga leið að mikilvægt
er að þessar stofnanir hafi skýr
hlutverk og skynsamlega verka-
skiptingu. Það er hins vegar ljóst
að hlutverk þeirra hljóta að ska-
rast. Hvernig verkaskipting er
milli stofnana er ekki aðeins
stjórnunarlegt atriði sem er
ákvarðað í lögum og reglugerðum
um viðkomandi stofnun. Það er
ekki síður faglegt atriði sem hlýt-
ur að byggjast á faglegum sjón-
armiðum. Ef slík sjónarmið eru
ekki virt verður þjónustan ekki
góð.
Sá rammi sem núgildandi lög
um grunnskóla setja sálfræðiþjón-
ustu skóla er ófullnægjandi og
með reglugerð um sérfræðiþjón-
ustu skóla verður þessi rammi enn
þrengri. Hann er ófullnægjandi
vegna þess að hann setur starf-
seminni það þröngar skorður að
hamlar möguleikum til að vinna í
samræmi við þekkingu sálfræð-
inga og þar með frekari þróun
þessarar starfssemi sem sálfræði-
þjónustu. Verði sérfræðiþjónusta
skóla rekin eins og lög og reglu-
gerð kveða á um, má vera að
kostnaði við þjónustuna verði
haldið í lágmarki en þjónustan
sjálf nýtist börnum, fjölskyldum
þeirra og kennurum ekki eins og
hún ætti að gera og er afturför
frá þeirri þjónustu sem hingað til
hefur staðið til boða.
Höfundur er sálfræðingur á
Barna- og unglingageðdeild
Landspítala.