Morgunblaðið - 07.06.1997, Page 34

34 LAUGARDAGUR 7. JÚNÍ 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Félag leiðsögumanna 25 ára
NORSKA kvik-
myndin Leiðsögumað-
urinn, með Helga
Skúlasyni í einu af að-
alhlutverkunum, vakti
verðskuldaða athygli
fyrir nokkrum árum.
Myndin fjallar um að-
för erlendra manna að
þjóðfiokki nyrst á
Skandinavíuskaganum
(væntanlega er um að
ræða aðför víkinga að
friðsömum Sömum).
Einn úr hópi íbúanna
er neyddur til að veita
þessum óaldarseggjum
leiðsögn að griðastað
staðarbúa, en leysir
verk sitt svo vel af hendi að ætt-
menn hans bjargast.
Þó að við leiðsögumenn eigum
lítt sameiginlegt með þessari kvik-
mynd, þá er margt í henni og at-
ferli „leiðsögumannsins“ sem
stundum leitar á huga minn þegar
um leiðsögn ferðamanna er að
ræða. Fyrst vil ég nefna virðinguna
og ást viðkomandi á þjóð sinni og
landi sínu. Einnig hvernig hann
beitir kunnáttu sinni til að vernda
þjóð sína fyrir misindismönnum;
kunnáttu og þekkingu sem er arfur
margra kynslóða í æðum hans.
Borgþór S.
Kjærnested.
Nú er því svo farið,
sem betur fer, að ná-
lega allar þær þúsundir
erlendra ferðamanna
sem koma til íslands
eru miklir aufúsugestir
og bera hlýhug til lands
og þjóðar. Öll vitum við
hvernig það er að koma
til nýs lands, sem jafn-
vel hefur verið á óska-
listanum yfir þau lönd
sem vert er að heim-
sækja, og hvernig slík
ferð er án leiðsagnar.
Mikið af því sem menn
upplifa í slíkri ferð vill
oft vera á misskilningi
byggt við seinni athug-
un, fordómar hafa eflst og lítið
stendur eftir af eiginlegri tilfinn-
ingu fyrir því að hafa yfirleitt heim-
sótt viðkomandi land. Ég hef stund-
um líkt þessu við að ferðast um
eins og kálfur. Það sem fyrir augu
ber skilur viðkomandi með svipuð-
um hætti og skepnan, nema til komi
þekking, kunnátta og leiðsögn um
staðinn.
Starfsstétt leiðsögumanna er
mjög merkilegur hópur fólks sem
um árabil hefur lagt drjúgt af
mörkum við uppbyggingu ferða-
þjónustu á íslandi. Undanfarin ár
Leiðsögumenn búa yfir
dýrmætri þekkingu
á aðstæðum og menn-
ingu þjóðarinnar,
segir Borgþór S.
Kjærnested, á aldar-
fjórðungsafmæli
Félags leiðsögumanna.
hefur fjölbreytileiki stéttarinnar
verið að aukast til muna. Ég og
fleiri, sem kunnum að fara Gull-
foss-Geysishringinn og erum að
gutla þetta í kringum höfuðborgar-
svæðið, höfum fengið til liðs við
okkur ungt og ferskt fólk sem fer
í ferðalög nútímans. Upp á jökla
og inn á hálendi með ferðamenn
nútímans sem vilja sjá eitthvað
öðru vísi og spennandi. Þeim ferða-
mönnum fjölgar sem aldrei hafa
heyrt á íslendingasögur minnst og
hafa engan áhuga á þeim, en vill
upplifa náttúru, sjá litadýrð norð-
ursins. Hér læða ungu leiðsögu-
mennirnir inn þekkingu á þjóðinni
ISLENSKT MAL
Gunnhildur er mikið val-
kyijuheiti, og vopnabrakið í
þessu þysmikla nafni ósvikið.
Bæði gunnur og hildur merkja
orustu (og valkyiju). Svo áttu
menn til að snúa samsetning-
unni við, og kemur þá út Hildi-
gunnur. Ekki er að undra, þótt
aragrúi nafna í heiðinni fornöld
herskárra víkinga merkti annars
vegar hermaður, hins vegar val-
kyrja, sem „kaus val“, eins og
orðið bendir til, en gat líka verið
vemdarvættur hermannsins.
í Landnámu eru sex Gunn-
hildar og ein í Sturlungu. Árið
1703 voru 93, flestar sunnan-
og suðvestanlands. Síðan fækk-
aði konum með þessu nafni tals-
vert, en nú hefur það meira en
náð sér á strik, þótt sumum
þyki þriggja atkvæða nafn helst
til langt um þessar stundir. í
þjóðskránni 1990 eru a.m.k.
355.
Nú er komið að þriðju og síð-
ustu ætt rímna, braghenduætt.
Þar eru ljóðlínur færri en i hinum
fyrrnefndu. Fyrst er þá brag-
henduætt I, braghenda:
Þoldu fjöllin ofraun öll við umreið þunp;
hófagöll í hömrum sungu,
hurfu tröll, en jöklar sprungu.
Þessar skemmtilegu ýkjur eru
í fyrr nefndum rímum af Gizuri
jarli eftir Svein lögmann Sölva-
son á Munkaþverá. Þetta af-
brigði er mjög dýrt kveðið: sam-
rímað og samhent og heitir einu
nafni skjálfhenda.
Og þá er það braghenduætt
II, valhenda, þar sem allar þijár
braglínurnar eru stýfðar:
Oft er kæti og eftirlæti að aftni dags;
máski þó að morgni strax
máttarstyttur bregðist hags.
Þessi valhenda er frumhend,
og enn er þetta úr rímum af
Gizuri Þorvaldssyni eftir Svein
lögmann.
Fljótt svo stundum fremur undarlega
flytja sundur forlög hörð
fyrða og sprund á vorri jörð.
Þetta er úr Gunnlaugs rímu,
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
904 þáttur
en þar segir frá því að Gunn-
laugur Illugason ormstunga og
Helga fagra Þorsteinsdóttir
máttu ekki saman una. Höfund-
urinn er hinn afkastamikli vísna-
smiður, Símon Bjarnarson
(1844-1916), ættaður úr
Skagafjarðardölum. Því kallaði
hann sig Dalaskáld, en það hafa
sumir misskilið, sem von er.
Vísan þarna er dýrt kveðin
sem sjá má á feita letrinu, og
er þetta braghenduætt III,
stuðlafall, frárímað, sam-
hent.
Næst er þá braghenduætt V,
afhending. Hún er aðeins tvær
braglínur, og er hér fyrra dæmi,
venjuleg afhending, eftir Konráð
Gíslason Fjölnismann (1808-
1891):
Hugsað get ég um himin og jörð, en hvor-
ugt smíðað;
vantar líka efnið í það (íðað).
Og svo skulum við fara ná-
lægt okkur í tíma, því að enn
halda menn tryggð við gamla
list. Gefum Jóni Sigurðssyni, f.
1946, skólastjóra á Bifröst, loka-
orðin í rímnabragfræðinni. Hann
kvað (braghenda VI, stúfhenda,
samrímuð, þríhend):
Nálgast grímu grimmur tími galda þjóð;
þrýtur rímu, fagra fljóð.
Kann Jón mætavel að ríma
dýrt og ávarpa fallega áheyrend-
ur.
Fyrir fáum dögum heyrði ég
í fyrsta sinn orðtakið að láta
fótinn fæða sig = ganga um
og þiggja greiða, kannski sníkja.
Orðabók Háskólans átti eitt
dæmi bókfært: „Margir sáu
aumur á eymdinni, og heim kom
bóndinn með væna byrði af
mat, ull og fatnaði. Þetta var
kallað að kunna að bjarga sér
og í öðru lagi að láta fótinn
fæða sig.“ (Goðasteinn, 1986,
bls. 21.)
★
Tíningur
1) Að láta móðan mása
merkir að tala mikið og viðstöðu-
laust. Þetta orðtak virðist ekki
gamalt, en þó telur Jón G. Frið-
jónsson að það sé liðfellt, það
er að á eftir orðinu móðan hafi
fallið niður eitthvert nafnorð.
Þetta er því rifjað upp, að
viðmælandi fréttamanns í út-
varpi sagði oftar en einu sinni
að menn hefðu látið „móðinn
mása“.
2) Umsjónarmanni þykir at-
viksorðið upp mjög ofnotað á
eftir sögninni að vekja. Það á
að vísu við um drauga, en nóg
er að segja vekja vonir, vekja
löngun, vekja ótta o.s.frv. í
þessum samböndum er „upp“
verra en ekki.
3) Umsjónarmanni þykir
„flöskuháls" í merkingunni
hindrun, trafali heldur leiðinleg
tökuþýðing úr ensku.
4) Því miður má enn heyra
og sjá í dánartilkynningum
bandorminn „barnabarnabarna-
barn“. Margar leiðir eru færar
fram hja þessu.
5) „Úrgangurinn kom
frá ... “ heyrðist í einhveijum
fréttum. En úrgangurinn kemur
ekki, hvorki „akandi, gangandi,
ríðandi, skríðandi", né í „hjólbör-
um, fjósbörum, bíl“. Hann er frá
einhveijum stað.
6) Bólu-Hjálmar notaði orðið
sýnhyrni um það sem við köllum
oftast sýnishorn eða dæmi. Er
það gott orð?
7) „sagði einnig að Taleban
hefði unnið landvinninga", stóð
hér í blaðinu 21. maí. Þetta er
ve! í lagt. Var ekki nóg að segja
að menn hefðu unnið land? Er
ekki sú athöfn landvinningar?
8) Hundar „elska ekki
bragð“. En þeir eru áreiðanlega
gráðugir og sólgnir í eitt og
annað, og mætti geta þess í sjón-
varpsauglýsingum.
Hlymrekur handan kvað;
Island er eyðimörk rofin
og íslandsmenn þjóðdrusla klofín.
En Viggi í Skemmu
er vitlaus í Emmu
jafnt vakandi, mókandi og sofinn.
sem hér býr, sögum hennar og
draumum - og ferðamaðurinn fer
ríkari heim.
Undirstaða siðmenntaðra sam-
skipta manna og þjóða er þekking.
Þetta á ekki hvað síst við í ferða-
mennsku. Leiðsögumenn eru í
flestum tilvikum þeir sem komast
næst ferðamönnum á íslandi.
Kynning þeirra á landi og þjóð er
í ríkum mæli sú þekking sem ferða-
menn taka með sér héðan. Því er
grundvallaratriði að menntun leið-
sögumanna sé ávallt með sem
bestu móti. Þá menntun má efla
með ýmsu móti. Mikilvægur þáttur
í henni er frumkvæði leiðsögu-
manna sjálfra. Eitt af því mikil-
vægasta í því sambandi er að fylgj-
ast vel með líðandi stund, heim-
sækja listasýningar og söfn sem
víðast o.s.frv.
Fyrir 25 árum var þeim sem
unnu að eflingu ferðaþjónustu á
íslandi ljóst að auka þurfti alla
menntun leiðsögumanna. Mikið og
dýrmætt fræðslustarf fyrir leið-
sögumenn hefur verið unnið á und-
anförnum árum, en á þeim vett-
vangi á frú Birna Bjarnleifsdóttir
miklar þakkir skildar fyrir ósérhlíf-
ið starf um áratuga skeið.
En fjölbreytni í ferðamennsku er
að aukast. Hingað til hafa íslenskir
leiðsögumenn verið í stakk búnir til
að veita leiðsögn á hátt í 20 tungu-
málum. Nú er hins vegar kviknaður
mikill áhugi á náttúru íslands,
göngnleiðum inní óbyggðum, öðru
vísi farartækjum til að komast yfir
troðnar slóðir, vatnaferðum um borð
í bátum um fírði og fljót og margt
fleira mætti eflaust upp telja.
Leiðsögumenn verða einnig að
geta sinnt breytingum í ferða-
mennsku. Ég tel að staðan sé nokk-
uð sæmileg að þessu leyti, en það
er mikilvægt að vera vel meðvitaður
um þær breytingar sem verða í
starfsgrein sem er í mjög hraðri
þróun.
Auk góðrar þekkingar þurfa leið-
sögumenn að temja sér virðingu
fyrir landi og þjóð, kurteisi í fram-
komu og ábyrgð gagnvart ferða-
þjónustuaðilum og farþegum. Þessa
kosti hafa íslenskir leiðsögumenn í
ríkum mæli og við þetta bætist oft
og tíðum sú staðreynd að leiðsögu-
menn búa yfir djúpri þekkingu á
aðstæðum og menningu þess fólks
sem þeir veita leiðsögn um ísland.
Sú þekking er mjög dýrmætur þátt-
ur við miðlun á íslandi og íslenskum
aðstæðum til þessara ferðamanna
út frá þeirra eigin forsendum.
í tilefni afmælisins væri vert að
huga nánar að eflingu leiðsagnar
íslenskra ferðamanna um landið í
fylgd leiðsögumanna. Aukin mennt-
un leiðsögumanna á þeim vettvangi
væri verðugt verkefni félagsins
næstu 25 árin. Ég er sannfærður
um að það mundi skila jafn ríkuleg-
um árangri í innlendri ferða-
mennsku og raunin er hvað erlendu
ferðamennina varðar á undanförn-
um 25 árum.
Og í tilefni dagsins höldum við
áfram að biðja ferðamennina að
rífa upp Iandið okkar og rusla því
inná filmurnar sínar - um leið og
við biðjum þá að leyfa okkur að
halda frumritinu óskertu. Svo óska
ég ferðaþjónustunni allri til ham-
ingju með Félag leiðsögumanna.
Höfundur er ritari í stjórn Félags
leiðsögumanna.
Kynslóða-
hlaupið 1,2, 3
BÆÐI börn og full-
orðnir hafa þörf fyrir
að hreyfa sig á hveij-
um degi. Það er börn-
um eðlislægt að hreyfa
sig og þau eiga oft
erfitt með að vera kyrr
í langan tíma. Börnin
eru sífellt að prófa sig
áfram með hvað líkami
þeirra getur og um leið
örva þau ímyndunar-
aflið í ýmiss konar
leikjum. Með aldrinum
lærum við smám sam-
an að hemja okkur og
þá minnkar þessi sjálf-
sprottna hreyfing og
við förum að stunda
meiri kyrrsetur. Það er ekki bara
aldurinn sem hefur áhrif heldur
hefur þjóðfélagið þróast þannig að
Til mikils er að vinna,
segir Anna Björg
Aradóttir, með því
að hreyfa sig reglu-
lega alla ævi.
sífellt minni hreyfingar er krafist
við dagleg störf og nám. Þörf lík-
amans fyrir hreyfingu minnkar
samt ekki og því fara margir að
stunda reglubundna og skipulagða
þjálfun. Sú þjálfun er af ýmsu tagi
og reynir hver að finna þá hreyf-
ingu sem honum finnst skemmti-
legust. Það er því algengt að eftir
að vinnu og námi lýkur fari fjöl-
skyldan hver í sína áttina til að
stunda líkamsrækt.
Þegar talað er um fjölskyldu í
dag er yfirleitt átt við foreldra og
börn en stórfjölskyldan er að mestu
liðin undir lok. Þetta þýðir að afi
og amma búa annars staðar og
helstu tengslin eru fólgin í heim-
sóknum á báða bóga.
Þörf eldra fólks fyrir
líkamsrækt er ekki
minni en þeirra yngri.
Hreyfing hægir á
hrörnun, líkaminn
verður styrkari, þolið
eykst og líkur á ýms-
um sjúkdómum og
kvillum minnka. Það
er því til mikils að
vinna að hreyfa sig
reglulega alla ævi,
eins og Græni lífseðill-
inn, samstarfsverk-
efni heilbrigðisráðu-
Anna Björg neytisins og ISÍ, legg-
Aradóttir ur áherslu á.
Maðurinn er félags-
vera og oft er auðveldara að stunda
þjálfun í félagsskap með öðrum.
Hvernig væri að stórfjölskyldan
tæki sig til og hreyfði sig reglulega
saman? Þannig er hægt að styrkja
tengslin milli kynslóðanna um leið
og við styrkjum líkamann. Það er
ýmislegt hægt að gera, til dæmis
getur hver kynslóð kennt þá leiki
sem henni finnast eða fundust
skemmtilegastir. Stundum er sagt
að ungviðið í dag kunni ekki að
leika sér en hveijum er það að
kenna? Kannski skorti á leiðbein-
ingum. Það er líka hægt að fara
reglulega í gönguferðir saman og
njóta náttúrunnar, læra að þekkja
plöntur, dýr og örnefni.
Laugardaginn 7. júní nk. verður
Kynslóðahlaupið haldið í fyrsta
sinn. Hlaupið verður frá íþrótta-
vellinum í Laugardal klukkan
18.15. Notum tækifærið og
göngum eða skokkum saman, afi,
amma, frændi, frænka, pabbi,
mamma og börnin. Hvað ungur
nemur gamall temur - Temjum
okkur hreyfingu saman og styrkj-
um fjölskylduböndin.
Höfundur er verkefnisstjóri
Heilsueflingar.