Morgunblaðið - 23.09.1997, Page 14

14 ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPTEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Sjötíu fræðimenn víða að sátu norræna ráðstefnu í Reykjavík um búsetulandslag
FRÁ ráðstefnu um búsetulandslag í Norræna húsinu um helgina.
Morgunblaðið/Kristinn
Náttúru- og menníngarminjar
sem hluti af umhverfinu
UM HELGINA var rætt um búsetulands-
lag á norrænni ráðstefnu í Norræna hús-
inu í Reylqavík, með þátttöku rúmlega
sjötíu fræðimanna frá öllum Norðurlönd-
unum. Fyrir ráðstefnunni stóðu Listasafn
Siguijóns Ólafssonar, Nesstofusafn og
Norræna húsið, með stuðningi Norræna
menningarsjóðsins, menntamálaráðu-
neytisins, Reykjavíkurborgar, norrænu
sendiráðanna í Reykjavík og Þjóðminja-
safns íslands.
Á ráðstefnunni, sem hófst á föstudags-
morgun, var m.a. fjallað um hugmynda-
fræðina bak við friðun náttúru- og menn-
ingarminja og skipun friðunarmála í
hverju landi fyrir sig, auk þess sem opn-
uð var Ijósmyndasýning um finnskt bú-
setulandslag í Þjóðminjasafninu.
Þá var fjallað sérstaklega um búsetu-
landslag hér á landi og nauðsyn þess að
náttúru- og menningarminjar séu skoðað-
ar sem hluti af því umhverfi sem þær eru
í. Rætt var um þrjá staði þar sem talið
er nauðsynlegt að tryggja varðveislu bú-
setulandslags; Núpsstað, Breiðafjarða-
reyjar og Laugarnes í Reykjavík.
Ráðstefnunni lauk á laugardagskvöld
með móttöku í boði Reykjavíkur í Höfða
og lokahófi í Viðey. Á sunnudag fóru
þátttakendur síðan út í náttúruna og virtu
fyrir sér búsetulandslag á Þingvöllum,
Eyrarbakka, í Herdísarvík og Krýsuvík.
Landslag mót-
að af mönnun-
um og þeirra
verkum
ERLAND Porsmose, menningar-
sagnfræðingur og safnstjóri í
Kertminde í Danmörku, sem fyrstur
manna varði doktorsritgerð um fyr-
irbærið búsetulandslag, ræddi í er-
indi sínu um hugmyndafræðina bak
við friðun náttúru- og menningar-
minja.
Búsetulandslag segir hann ein-
faldlega landslag mótað af mönnun-
um og þeirra verkum. Þar hafi land-
búnaðurinn gegnt stóru hlutverki
en þó megi heldur ekki gleyma
bæjum og borgum og umhverfí
þeirra, sem sé ekki síður búsetu-
landslag.
Erland Porsmose talar um fems-
konar rök fyrir varðveislu búsetu-
landslags. Þar geti verið um að
ræða leifar eldri menningar, svæði
sem hafi mikið sagnagildi, fagur-
fræðilegt gildi eða sé mikilvægt
búsvæði fyrir ákveðnar tegundir
gróðurs.
Kýr á beit, bardagar
og listmálarar
Til skýringar nefnir hann beitar-
landslag á jósku heiðunum. „Þama
hafa bændur haft búfénað sinn á
beit og jafnvel setið yfir ánum í
gamla daga. Þar hefur jafnvel verið
frægur bardagi endur fyrir löngu
og seinna settur upp minnisvarði
um þá sem féllu. Þannig viðhelst
sagnagildið. Fagurfræðilega hliðin
gæti t.d. verið sú að þarna. hefðu
listmálarar löngum dvalið og málað
fagrar myndir af kúm á beit í hæð-
óttu landslaginu.
Morgunblaðið/Kristinn
Erland Porsmose
Síðast en ekki síst mætti svo
nefna að í þessu landslagi væri teg-
undafjölbreytnin geysileg, t.d. væru
þar sérlega góð skilyrði fyrir þurrk-
þolnar plöntur. Allt gerir þetta
svæðið að mikilvægu búsetulands-
lagi sem vert er að varðveita," seg-
ir hann.
íslendingar í
sömu sporum
og Svíar fyrir
25 árum
í ERINDI sínu sagði Lena Bergils,
safnstjóri í Eskilstuna í Svíþjóð og
fyrrverandi formaður Norrænu
samtakanna um búsetulandslag,
m.a. frá því hvernig Svíar hafa
skráð búsetulandslag og hvernig
löggjöf um þau mál er háttað. Hún
lagði á það áherslu hvernig mis-
munandi tímaskeið hefðu mótað
mismunandi spor í búsetulandslagi.
Morgunblaðið/Kristinn
Lena Bergils
Skilningur almennings í Svíþjóð
á gildi þess að varðveita búsetu-
landslag er að sögn Lenu Bergils
mikill. Það sama megi segja um
stjórnvöld, en þó hafi almenningur
verið fyrri til að átta sig á mikil-
vægi þess. Aðspurð um hve langt
sé síðan farið var að ræða hugtakið
búsetulandslag í Svíþjóð, giskar hún
á um 25 ár. „Mér sýnist Islending-
ar standa í nokkurn veginn sömu
sporum nú og við þá,“ segir hún.
Búsetulandslag sem annað
tungumál
Henni virðist sem búseta manna
hafi haft ótrúlega mikil áhrif á
landslag á íslandi og því sé mikið
verkefni fyrir höndum hjá íslend-
ingum. Því þykir henni jákvætt að
ráðstefnaum búsetulandslag sé nú
haldin á Islandi í fyrsta sinn.
„Islendingar leggja mikla áherslu
á að vernda tungumálið og eru sér
almennt mjög meðvitandi um mikil-
vægi þess fyrir sögu og sjálfsmynd
þjóðarinnar. En eiginlega má segja
að búsetulandslag sé líka tjáning,
einskonar annað tungumál, sem
getur á sama hátt verið afar mikil-
Morgunblaðið/Kristinn
Þóra Ellen Þórhallsdóttir
vægt fyrir sjálfsmyndina. Þannig
að ef menn opna augun fyrir því
og beijast fyrir vemdun þess af
svipuðum krafti og fyrir verndun
tungunnar, þá held ég að þeir geti
áorkað miklu,“ segir Lena Bergils
að síðustu.
Ræktaða land-
ið eins og eyja
í náttúrunni
DR. ÞÓRA Ellen Þórhallsdóttir,
prófessor í grasafræði við Háskóla
Islands, fjallaði í erindi sínu um
búsetulandslag og íslenskar að-
stæður. Þar ræddi hún m.a. um
áhrif mannsins á gróður á íslandi
og velti vöngum yfir því hver þáttur
gróðurfars væri í búsetulandslagi
hér á landi.
Hún segir helstu myndir sem
þessi áhrif mannsins birtast í vera
skógaeyðingu og hina miklu eyði-
merkurmyndun sem orðið hafi hér
á landi og ekki eigi sér hliðstæðu
í neinum nálægum löndum. Þau
áhrif séu svo augljós og róttæk að
þau hafi eðlilega verið mest rædd.
„En í raun og veru eru áhrifin
miklu margþættari. Sem dæmi má
nefna að mólendi og mestallt okkar
graslendi eru vistkerfi sem eru mjög
mótuð af manninum, vegna þess
að þau eru á landi sem hefur að
mestu leyti verið skógi vaxið um
landnám.
Síðan höfum við ræst fram mikið
af mýrum á láglendi en sumar
óraskaðar mýrar líta að öllum lík-
indum öðruvísi út núna en þær
gerðu við landnám, vegna þess að
ríkjandi tegundir eru ekki þær sömu
og þá. Við það að skógunum er
eytt hverfur einnig búsvæði þeirra
tegunda sem áður mynduðu botn-
gróðurinn í skóginum, þannig að
það eru fleiri tegundir en birki sem
hafa látið undan síga,“ segir Þóra
Ellen.
Ræktunarsaga íslands
mjög stutt
í erindi sínu kom hún ennfremur
inn á sérstöðu íslensks búsetulands-
lags miðað við nágrannalöndin og
benti á að ræktunarsaga íslands
væri mjög stutt og ræktunarstigið
allt annað. Því væri tegundafjöl-
breytni á ræktuðu landi hér mun
meiri en víða erlendis, sérstaklega
þar sem akuryrkja hefði verið
stunduð lengi.
Þá lýsti hún því hvemig hin sjón-
rænu áhrif af menningarlandslagi á
íslandi væru allt önnur en víða í
nágrannalöndunum. „Þar eru nátt-
úruleg svæði oftast eins og litlar
eyjar í ræktaða landinu en hér er
það eiginlega öfugt. Hér er ræktaða
landið oftar eins og eyja í landi sem
er ekki ræktað og er greinilega mjög
erfitt að bijóta til einhverra nytja.“