Morgunblaðið - 28.11.1997, Síða 26

26 FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
HALMSTRA
TIL BJARGAR?
Nærri helmingur íbúa Mývatnssveitar
þyrfti að fínna sér annað starf ef Kísiliðjan
hætti starfsemi eins og stefnt hefur verið
að. Hálmstrá verksmiðjunnar er ný tækni
við kísilgúrnám í Mývatni en mikil óvissa
rík um það hvort náttúruverndarmenn fall-
ast á hana. Helgi Bjarnason kynnti sér
þróun mála og sjónarmið fólks.
UNDANSKURÐUR
Hugmynd að nýrri tækni við efnisvinnslu kísilgúrs á botni R/lývatns
SKÝRSLA Byggðastofnunar
um þýðingu Kísiliðjunnar hf.
fyrir efnahag og atvinnulíf í
Mývatnssveit og tilraunir til
að framlengja starfsemi fyrirtækis-
ins með nýrri tækni við efnisöflun í
vatninu hafa beint kastljósinu enn
einu sinni að þessari sveit sem
reglulega kemst í fréttirnar vegna
deilna sem flestar eiga einhverja rót
í þeim breytingum sem urðu á at-
vinnulífi og mannlífí með tilkomu
kísilgúrverksmiðjunnar fyrir rúm-
um þrjátíu árum.
Kísiliðjan tók til starfa árið 1966
og var í upphafi veitt vinnsluleyfi til
20 ára. Hráefni verksmiðjunnar er
kísilgúr í botnleðju sem dælt er upp
úr Mývatni. Þegar leyfið var að
renna út var veitt nýtt leyfi til 15
ára, til ársins 2001, en iðnaðarráð-
herra áskildi sér rétt til að endur-
skoða skilmála leyfisins ef breyting-
ar yrðu til hins verra á dýralífi og
gróðri við Mývatn sem rekja mætti
til starfsemi verksmiðjunnar.
Rannsóknir á áhrifum
kísilgúrnáms
að iðnaðarráðherra viðurkenndi vald
Náttúruvemdarráðs í málinu. Alla
tíð hafa verið deilur í Mývatnssveit
um starfsemi Kísiliðjunnar og mögn-
uðust þær upp á þessum tíma.
Um leið og vinnsluleyfið var
framlengt var sett á fót sérfræð-
inganefnd um Mývatnsrannsóknir.
Rannsóknir nefndarinnar sem birt-
ar voru í ágúst 1991 leiddu ekki í
ljós samhengi á milli starfsemi
Kísiliðjunnar og aukinna sveiflna í
dýrastofnum vatnsins. Hins vegar
sýndu þær að tilflutningur sets inn-
an vatnsins hefur breyst verulega
vegna dýpkunar í Ytriflóa vegna
efnisvinnslu Kísiliðjunnar og vegna
landriss þar. Taldi hópurinn að tek-
ið hefði fyrir setflutninga frá
Ytriflóa í Syðriflóa en set flyttist frá
ódældum svæðum til dældra svæða
í Ytriflóa. í framhaldi af þessu var
námaleyfi Kísiliðjunnar framlengt
um eitt ár í senn og takmarkað við
ákveðin svæði í Ytriflóa og hafnar
frekari rannsóknir á setflutningum.
Á þessum tíma var farið að
þrengjast um hjá Kísiliðjunni með
efnistöku á afmarkaða svæðinu í
Endasnið:
Hliðarsnið:
Nýsetmyndun
...~~
XI

Snigill
dregur efnið
inn að dæluröri

Efni tekið af
mismikiu dýpi
Botninn
að baki
fellur niður
Dæluprammi, frumteikning

DlclLlU. 1 m
uypi. Dælingardýpt:— -1,10-4,50 m
Núverandi aðferð við efnisvinnsiu
áYtri-Flóa „ .. .
__________________________Vatnsyfirborð
0,5 m
Nýsetmyndun
Úm, 2,5 metrar af '"''x
seti eru teknir af V
botni vatnsins . \
l)
Frá lokum Laxárdeilunnar 1974
hafa verið í gildi sérstök lög um
vemdun Mývatns og Laxár. Sam-
kvæmt þeím er „hvers konar mann-
virkjagerð og jarðrask óheimilt,
nema leyfi Náttúruvemdar ríkisins
[áður Náttúravemdarráðs] komi til“.
Náttúravemdarráð gagmýndi
ákvörðun iðnaðarráðherra og taldi
hann hafa sniðgengið vemdunarlög-
in og í kjölfarið kom upp á yfirborðið
ágreiningur menntamálaráðuneytis-
ins sem þá hafði náttúruvernd á
sinni könnu og iðnaðarráðuneytisins.
Deilur þessar leystust síðar með því
Ytriflóa og vildu forráðamenn verk-
smiðjunnar fá heimild til efnistöku í
Syðriflóa enda þar hráefni til
margra áratuga vinnslu. Rannsókn-
ir setflutninganefndarinnar, þar
sem reynt var að líkja eftir náttúru
vatnsins í líkani, leiddu í ljós að set-
flutningar í vatninu ráðast fyrst og
fremst af vindknúnum straumum í
vatninu, einkum suðvestlægum
vindum. Þvert á niðurstöður fyrri
rannsóknahópsins komst nefndin að
þeirri niðurstöðu að Ytriflói væri til-
tölulega einangraður frá syðri hluta
vatnsins hvað varðar strauma og
setflutninga og áframhaldandi
námavinnsla í Ytriflóa hefði ekki
teljandi áhrif í Syðriflóa. Hins vegar
var talið að langvarandi náma-
vinnsla í Bolum myndi hafa í för
með sér verulegar breytingar á lífs-
skilyrðum í Mývatni.
Ytriflóa fómað
Setflutninganefndin kynnti þess-
ar niðurstöður í lok mars 1993 og þá
hófust miklar umræður milli ráðu-
neyta og stofnana um framtíð Kísil-
iðjunnar og lauk þeim með tiltölu-
lega góðu samkomulagi um útgáfu
nýs námaleyfis fyrir Kísiliðjuna. Sú
grundvallarákvörðun var tekin að
heimila Kísiliðjunni ekki að hefja
dælingu kísilgúrs af botni Syðriflóa
og var það í samræmi við niðurstöð-
ur rannsóknanefndarinnar. Síðar
sagði Eiður Guðnason umhverfis-
ráðherra í viðtali við Morgunblaðið
að við þessa ákvörðun hefði náttúr-
an verið látin njóta velvildar vafans.
Jafnframt var ákveðið að ganga
eins langt og réttlætanlegt var talið
í að heimila efnisvinnslu í Ytriflóa.
Rannsóknahópurinn hafði bent þar
á möguleika sem duga myndu Kísil-
iðjunni í 8 til 10 ár miðað við há-
marksvinnslu.
Embættismenn í iðnaðar- og um-
hverfisráðuneyti, starfsmenn Kísil- ;
iðjunnar og Náttúravemdarráðs r
settust niður til að draga nýjar línur
um efnistökusvæðið í Ytriflóa þar 1
sem ákveðið var að færa það enn 3
frekar út. Náttúruverndarmenn ?
telja sig hafa fórnað mikilvægu i
svæði, sérstaklega með tilliti til •
fuglalífs, en það hafi þeir gert til að s
ná samkomulagi um að ekki yrði !'
frekara kísilgúrnám í Mývatni og ■?
alls ekki hróflað við Syðriflóa. Talið